(პირველი ნაწილი)
„ხოლო როცა იუდეის ბეთლემში დაიბადა იესო ქრისტე, ჰეროდეს მეფობის ჟამს, აჰა, აღმოსავლეთით მოვიდნენ მოგვნი იერუსალიმს, და თქვეს: სად არის იუდეველთა ახალშობილი მეფე? ვინაიდან ვიხილეთ მისი ვარსკვლავი აღმოსავლეთში და მოვედით, რათა თაყვანი ვცეთ მას“ (მათე, 2:1-2).
სახარებისეული ისტორიებიდან ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესოა „აღმოსავლეთით“ მოსულ მოგვთა მიერ ახალშობილი მაცხოვრის თაყვანისცემა: სამი წარმართი შორეული მხარიდან ცაზე აკაშკაშებულ ვარსკვლავს მიჰყვება იერუსალიმისკენ, თან ძვირფასი ძღვენი მიაქვს და ეძიებს ღმერთს ჭეშმარიტს.
აღმოსავლეთიდან მოსული „სამი მოგვის“, ან „სამი მეფის“, ან „სამი გრძნეულის“ (ბერძნ. Οι Τρεις Μάγοι) მოულოდნელი გამოჩენა იერუსალიმში და იუდეველთა ტირანი მეფის, ჰეროდეს, სასტიკი რეაქცია მათ მიერ მოტანილ ამბავზე მოკლედ არის მოთხრობილი მათეს სახარების მეორე თავში. იდუმალებით არის მოცული მოგვების წარმომავლობა, მათი მოგზაურობა და ასევე მოულოდნელი გაუჩინარება იუდეის მიწიდან ბეთლემში დაბადებული მაცხოვრის თაყვანისცემის შემდეგ.
ყოველივე ეს კიდევ უფრო ამძაფრებს სურვილს, მეტი გავიგოთ სახარების ამ პერსონაჟებზე.
საიდან მოვიდნენ მოგვნი? რატომ მიენიჭათ პრივილეგია, პირველებს მიელოცათ (ადგილობრივ მწყემსებთან ერთად) ღვთისმშობლისთვის მაცხოვრის დაბადება და თაყვანი ეცათ მისთვის?
უყოყმანოდ რატომ დაიჯერა ჰეროდემ მოგვთა ნათქვამი: „სად არის იუდეველთა ახალშობილი მეფე? ვინაიდან ვიხილეთ მისი ვარსკვლავი აღმოსავლეთში და მოვედით, რათა თაყვანი ვცეთ მას“?
იმდროინდელ რომის იმპერიაში ჯადოქრობა, მისნობა და სხვა ამგვარი პრაქტიკა, მეტადრე უცხოთა (ანუ იმ ქვეყნების მცხოვრებთა, რომლებიც რომის იმპერიის შემადგენლობაში არ შედიოდა), მიჩნეული იყო დამაზიანებლად და სასტიკად იკრძალებოდა (იმპერატორ სულას კანონი „Lex Cornelia de sicariis et veneficiis“, ძვ. წ. 82 წ.). განსაკუთრებით დიდი ყურადღება ეთმობოდა იმ ქმედებათა აღმოფხვრას, რომლებიც რომის პოლიტიკის წინააღმდეგ იყო მიმართული და სასტიკად ისჯებოდა.
„ჯადოქრობას და მაგიას“ ებრძოდა ებრაული კანონიც. ებრაელთა წმინდა წიგნის, თორის, მიხედვით: „ნუ იქნება შენ შორის თავისი ვაჟისა და ასულის ცეცხლში გამტარებელი, ჯადოქარი, მომნუსხველი, მარჩიელი, მსახვრალი, გრძნებით შემკვრელი, მესულთანე, მჩხიბავი და მკვდართა გამომკითხველი“ (მეორე რჯული, 18:10-11).
ამიტომ ცოტა უცნაური ჩანს მოგვთა მიღება მეფე ჰეროდეს მიერ და მათთან საუბარი, თუმცა შემდგომში ამბავი ისე გრძელდება, რომ მოგვები ფაქტობრივად უჯანყდებიან ჰეროდეს – ისე უჩინარდებიან ბეთლემიდან, რომ მეფეს არ აცნობებენ ჩვილი იესოს დაბადების ადგილს.
და მაინც, საიდან მოვიდნენ მოგვნი?
მათეს სახარებაში გამოყენებული სიტყვა „მაგები“ (ბერძ. Μάγος, Μάγοι – მათეს სახარება ბერძნულად არის დაწერილი) საკმაოდ ბუნდოვანი მინიშნებაა, რადგან ეს სიტყვა შეიძლება აღნიშნავდეს ასტრონომებს, ბრძენკაცებს ან ჯადოქრებს და გამოიყენებოდეს სხვადასხვა ხალხის მიმართ. რუსი მღვდელი, მამა ალექსანდრ გუმეროვი, წერს: „მათე მახარებელი მოგვებს მოიხსენიებს ბერძნული სიტყვით „მაგოი“ (მრავლობითი სიტყვა „მაგოსიდან“). კლასიკურ ბერძნულში ამ სიტყვას ხშირად განსაზღვრული ერის/ხალხის აღსანიშნავად იყენებდნენ. ჰეროდოტეს ნაშრომებში „მაგი“ მიდიელთა ექვსიდან ერთი ტომის სახელწოდებაა“. მართლაც, ჰეროდოტე თავის „ისტორიებში“ (წიგნი პირველი, 101-ე თავი) „მაგებს“ უწოდებს მიდიელ სასულიერო პირთა (ქურუმთა) ჯგუფს (მიდია დღევანდელი ირანის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობდა). ისევ ჰეროდოტეს მიხედვით, „მაგები“ გავლენიან სასულიერო კლასს შეადგენდნენ ანტიკური ეპოქის სპარსეთში და ევალებოდათ როგორც მნიშვნელოვანი რელიგიური რიტუალების ჩატარება, ისე ნიშნების ინტერპრეტაცია და ახსნა.
ძველ ბერძნულ ლიტერატურაში „მაგებს“ უწოდებდნენ სპარსელ ან ბაბილონელ ქურუმებსა და ასტროლოგებს, რომლებიც წარმართულ, ქრისტიანობამდელ ტრადიციასთან იყვნენ დაკავშირებულნი.
ვარსკვლავებისადმი მოგვთა ინტერესი კი შესაძლოა მიუთითებდეს ბაბილონზე, რომელიც ცნობილი იყო ასტროლოგებით, თუმცა არსებობს საინტერესო გადმოცემა, რომელიც ბეთლემში მე-4 საუკუნეში აგებულ შობის ეკლესიას უკავშირდება. ამ ეკლესიის მოზაიკაზე მოგვები (მაგები) მაზდეანი (ზოროასტრელი) ვარსკვლავთმრიცხველების სამოსელში არიან გამოწყობილნი. ლეგენდა გვაუწყებს, რომ როდესაც 614 წელს სპარსელებმა ეს მხარე დაარბიეს, შობის ეკლესია იყო ერთადერთი საკულტო ნაგებობა, რომელიც არ გადაწვეს…
შესაძლოა, მოგვთა მიერ მირთმეული ძღვენი დაგვეხმაროს მათი წარმომავლობის გარკვევაში.
სახარებაში ვკითხულობთ: „როდესაც შევიდნენ სახლში, იხილეს ყრმა მარიამთან, თავის დედასთან ერთად, დაემხნენ და თაყვანი სცეს მას; გახსნეს თავიანთი საუნჯე და მიართვეს მას ძღვენი: ოქრო, გუნდრუკი და მური“ (მათე, 2:11).
ოქრო (χρυσός), გუნდრუკი (λίβανος) და მური (σμύρνα) შესაძლოა არაბეთზე მიანიშნებდეს, რადგან ისინი ბიბლიის სხვა წიგნებშიც არის ნახსნები. კერძოდ, გვხვდება ინფორმაცია, რომ ამგვარი საქონელი აქლემების ქარავნებით ჩამოჰქონდათ შებადან (დღევანდელი იემენი) და მიდიანიდან (ახლანდელი საუდის არაბეთის ჩრდილოეთი ნაწილი და იორდანია-სირიის ტერიტორიები).
ჩვენი წელთაღრიცხვის დასაწყისში, ისევე როგორც დღეს, ოქრო სიმდიდრისა და ძალაუფლების სიმბოლოდ მიიჩნეოდა. გუნდრუკი საკმეველია. რაც შეეხება მურს, ძველად ის გამოიყენებოდა ნელსაცხებლად და მუმიფიკაციისთვის, ხოლო ქრისტიანულ სახისმეტყველებაში ის იესოს სიკვდილის წინასწარმეტყველებად მიიჩნევა. მარკოზის სახარებაში იესოს ჯვარცმის წინ მურით შეზავებულ ღვინოს სთავაზობენ, რომელიც ტკივილგამაყუჩებლის ფუნქციას ასრულებდა: „მიიყვანეს იგი იმ ადგილას, რომელსაც ჰქვია გოლგოთა, რაც ნიშნავს თხემის ადგილს. და მისცეს მას სასმელად მურნარევი ღვინო, მაგრამ არ მიიღო“ (მარკოზი, 15:22-23).
მურს ასევე ურევდნენ ზეთში, რომელიც მეფეების ცხებისთვის იყო განკუთვნილი. ეს მნიშვნელოვანია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ მაგები იუდეველთა მეფის საპოვნელად იყვნენ მოსულნი. შესაძლოა, ამასთანვე იყოს დაკავშირებული დასავლეთის ქრისტიანულ (კათოლიკურ) ტრადიციაში მოგვთა მოხსენიება „მეფეებად“ – ადამიანებად, რომლებმაც მური იცხეს.
