ბუნების დაცვა რომ შევძლოთ, უნდა გვესმოდეს, როგორ იცვლება გარემო დროსა და სივრცეში.
WWF-ის (მსოფლიო ბუნების ფონდი) 2024 წლის მოხსენებაში „ცოცხალი პლანეტა“ დაფიქსირებულია მნიშვნელოვანი მაჩვენებელი – სიცოცხლის ხარისხის ინდექსი (ცოცხალი პლანეტის ინდექსი – LPI), რომელიც ასახავს ფრინველების, ძუძუმწოვრების, ქვეწარმავლებისა და თევზების 10 ათასამდე სახეობას. 1970 წლიდან დღემდე ეს მაჩვენებელი 58%-მდე შემცირდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ცხოველების თითქმის ნახევარი უბრალოდ გადაშენდა, რადგან ვერ შეეგუა ბუნების ისეთ ცვლილებებს, როგორიცაა: გაჩეხილი ტყეები, მოწამლული წყალი და ნიადაგი.
ცოცხალი პლანეტის ინდექსი (LPI) შემუშავდა 1997 წელს, რათა გაეზომა მსოფლიოს ბიომრავალფეროვნების ცვალებადი მდგომარეობა ცხოველთა მრავალფეროვნებისა და სიმრავლის ზრდისა და შემცირების შესწავლით.
ბუნების დაცვის მსოფლიო ფონდი ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ გამოსცემს პლანეტაზე სიცოცხლის შესახებ ანგარიშს, რომლის მომზადებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვთ წამყვან ექსპერტებსა და ორგანიზაციებს.
ანგარიშში წარმოდგენილია პლანეტის სიჯანსაღის მეცნიერული შეფასება, რაც ასახავს რა მდგომარეობაშია ცოცხალი ბუნება, რა საფრთხეების წინაშეა იგი და რას ნიშნავს ეს ყოველივე ადამიანებისთვის. მოცემული დასკვნები და რეკომენდაციები ეფუძნება სხვადასხვა მეთოდით განსაზღვრულ მაჩვენებლებს, რომელთა შორის უმნიშვნელოვანესია პლანეტაზე სიცოცხლის ხარისხის ინდექსი (LPI).
მსოფლიოს ექსპერტები პერიოდულად აფასებენ დროის გარკვეულ მონაკვეთში ცხოველთა ათასობით სახეობის პოპულაციებში მიმდინარე ცვლილებებს. მიღებულ შედეგებზე დაყრდნობით, მეცნიერები ქმნიან მონაცემთა ბაზებს და აანალიზებენ მათ, რათა განსაზღვრონ პლანეტაზე სიცოცხლის ხარისხის ინდექსი (LPI). ამისთვის იყენებენ მხოლოდ იმ სახეობების შესახებ შეგროვებულ მონაცემებს, რომლებზეც 1970 წლიდან (ათვლის საბაზისო წელი) რომელიმე გარკვეულ პერიოდში, სულ მცირე, ორჯერ მაინც განხორციელებულა მონიტორინგი. თუმცა, ამ პირობებშიც კი, პლანეტაზე სიცოცხლის ხარისხის ინდექსის (LPI) მეშვეობით შესაძლებელი ხდება ძუძუმწოვრების, ფრინველების, რეპტილიების, ამფიბიებისა და თევზების 5,230 სახეობის 32,000-ზე მეტ პოპულაციაში მიმდინარე ცვლილებებზე დაკვირვება. ეს მონაცემები კი მეცნიერებს უფრო მასშტაბური ეკოსისტემების სიჯანსაღის შესახებ დასკვნების გამოტანაში ეხმარება.
ცოცხალი პლანეტის ინდექსი
ცოცხალი პლანეტის ინდექსი (LPI) ზომავს ველური ბუნების პოპულაციების საშუალო შემცირებას 1970 წელთან შედარებით (ანუ 1970 = 100%).
წყარო: https://ourworldindata.org/2024-living-planet-index
2022 წლის ცოცხალი პლანეტის ინდექსი გვიჩვენებს საშუალოდ 69%-იანი კლებას 1970 წლიდან. 2024 წლის განახლებაში კი კლება 73%-ია. ბოლო 2 წლის მონაცემებით ველური ბუნების პოპულაციები კიდევ 4%-ით შემცირდა.
თუმცა, თითქმის არცერთი ეს ცვლილება არ დაწყებულა ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში და ახალი LPI არ უნდა განიხილებოდეს როგორც წინას უბრალო გაფართოება. რადგან პროექტს წვდომა მეტი პოპულაციისა და სახეობის მონაცემზე აქვს, შეცვალა ინდექსის გასაზომი პოპულაციების რაოდენობა და მასთან ერთად LPI-ის მთელი ტენდენციის ხაზი. კერძოდ, LPI-ში პოპულაციების რაოდენობა გაიზარდა დაახლოებით 3000-ით (10%-იანი ზრდა), ხოლო სახეობების რაოდენობა გაიზარდა დაახლოებით 250-ით (5%-იანი ზრდა).
LPI არის მრავალ ინდიკატორთა შორის ერთ-ერთი, რომელიც ადასტურებს, რომ ბიომრავალფეროვნების მოცულობა საგრძნობლად იკლებს. ჩვენს პლანეტაზე ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობის ცვლილება 1970 წლიდან მკვეთრ ვარდნას განიცდის. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ცხოველთა პოპულაციები შემცირებას განაგრძობს. უაღრესად მნიშვნელოვანია, დროულად ვიმოქმედოთ ამ ტენდენციის შესაცვლელად და ბიომრავალფეროვნების კარგვის შესაჩერებლად. ეს გულისხმობს არა მხოლოდ ამ პროცესის შეჩერებას, არამედ ასევე მის აღსადგენად საჭირო ცვლილებებს. ეს არ იქნება ადვილი, მაგრამ, თუ ზომებს დროულად მივიღებთ და კარგად გავიაზრებთ, რომ ცოცხალი სისტემის სხვადასხვა ნაწილი ერთმანეთზეა დამოკიდებული, ჩვენ შევძლებთ, აღვადგინოთ და მივიღოთ უფრო ჯანსაღი და გამძლე ველური ბუნება.
ქვემოთ მოცემული დიაგრამა ადარებს LPI-ს 2022 და 2024 წლებში გლობალურად და სხვადასხვა რეგიონისთვის.
ცოცხალი პლანეტის ინდექსის შედარება მოხსენებებში
შედარებისთვის ნაჩვენებია 2022 და 2024 წლის ანგარიშში გამოქვეყნებული LPI.
ამ ანგარიშში ყველაზე დიდი ძვრები, წინასთან შედარებით, ევროპას, ცენტრალურ აზიასა და აფრიკაშია.
აფრიკაში ცვლილების მიზეზი არის პოპულაციის რაოდენობის 45%-იანი ზრდა, თუმცა ბევრი მათგანი მცირდება. ამან გამოიწვია ამ რეგიონის LPI-ის შემცირება.
მთლიანი მონაცემთა ნაკრების მიხედვით, პოპულაციის ზუსტად 50% შემცირდა; იზრდებოდა 43%; ხოლო დანარჩენი 7% სტაბილური იყო.
პოპულაციების შემცირების სიდიდის შეფასებები განახლებულია ცოცხალი პლანეტის ინდექსის ყოველი ანგარიშით, მაგრამ ბიომრავალფეროვნების დაკარგვის ძირითადი ფაქტორები იგივე რჩება.
პირდაპირი ზეწოლა – მათ შორის ტყეების განადგურება , ჰაბიტატის დაკარგვა, ნადირობა, გადაჭარბებული თევზაობა და საკვების წარმოება – ყველაზე დიდი მიზეზია.
კლიმატის ცვლილება ასევე გავლენას ახდენს ბიომრავალფეროვნებაზე. მაგალითად, სახეობები გადადიან პოლუსებისკენ და უფრო მაღალ სიმაღლეებზე, რათა იპოვონ შესაბამისი კლიმატი. თუმცა მიუხედავად იმისა, რომ კლიმატის ცვლილების ზემოქმედება ბიომრავალფეროვნებაზე ამჟამად ნაკლებად არსებითია, ვიდრე ზემოთ ჩამოთვლილი პირდაპირი ზეწოლა, მოსალოდნელია, რომ ის გაძლიერდება გლობალური ტემპერატურის მატებასთან ერთად.
რა უნდა გავაკეთოთ ბიომრავალფეროვნების დაკარგვის შესანელებლად? საჭიროა შევამციროთ სოფლის მეურნეობისთვის განკუთვნილი მიწების რაოდენობა, შევწყვიტოთ ტყეების განადგურება, უპრიანია სასუქებისა და სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების უფრო ეფექტურად (…) გამოყენება, ასევე ზედმეტი თევზაობის შემცირება და სახეობებისა მდიდარი და უნიკალური ბიომრავალფეროვნების მქონე ტერიტორიების დაცვა.
აღდგენისა და რეინტროდუქციის პროგრამებთან ერთად, შესაძლებელია არა მხოლოდ ბიომრავალფეროვნების დაკარგვის შენელება, არამედ ასევე შეგვიძლია სახეობების გადარჩენა. ჩვენ ვნახეთ ეს ისეთი სახეობებისთვის, როგორიცაა ევროპული ბიზონი, ევრაზიული თახვი და მგლები მთელ ევროპაში.
მსოფლიოს ველური ბუნების ბევრ პოპულაციას უჭირს, მაგრამ ჩვენ შეგვიძლია მივიღოთ გადაწყვეტილებები, რომლებიც მდგომარეობას შეცვლის.
გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://ourworldindata.org/2024-living-planet-index
https://wwfeu.awsassets.panda.org/downloads/lpr2022_youth_edition_geo.pdf https://www.livingplanetindex.org/documents/LPR2024_Technical_Supplement.pdf
