საბჭოთა იმპერიის დაშლა, რომელიც ოცნებად ჰქონდა გადაქცეული ქართველ ხალხს, ვერ იქცა ერთმნიშვნელოვან გარანტად, რომ ქვეყანაში პოლიტიკურ თავისუფლებასთან ერთად სრული ჰარმონია, სულიერი სიმშვიდე და მატერიალური კეთილდღეობა დაისადგურებდა. ერი უამრავი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდა. ამას დაემატა ძმათამკვლელი ომი და ტრაგიკული დამარცხება აფხაზეთის ომში, რამაც ქართველ კაცს გარკვეულწილად დაუკარგა საკუთარი თავის რწმენა, დააეჭვა საკუთარ სიძლიერესა და შესაძლებლობებში. ქვეყანაში შიშმა და იმედგაცრუებამ დაისადგურა. ამ სპეციფიკური პრობლემების ფონზე განსაკუთრებით გამძაფრდა ყველა მცირერიცხოვანი ერისათვის დამახასიათებელი გლობალიზაციის შიში. ასეთმა პოლიტიკურ-ეკონომიკურმა და ფსიქოლოგიურმა წინაპირობებმა განსაზღვრეს ქართული პოსტმოდერნიზმის წარმოშობა.
ჯეფრი ალექსანდერის მიხედვით, ტრავმა ბუნებრივად განვითარებული მოვლენის შედეგია, რომელიც ამსხვრევს კოლექტიური თუ ინდივიდუალური აქტორების კეთილდღეობის განცდას. ხოლო ტრავმის განცდა თავს იჩენს მაშინ როდესაც დამანგრეველი მოვლენები ურთიერთქმედებენ ადამიანის ბუნებასთან.
სწორედ ასეთი, დამანგრეველი , მოვლენაა ომი. ჩვენს მიერ განსახილველი ავტორი, რობერტ მესხი, კი თავად არის აფხაზეთის ომის განმცდელი და შესაბამისად მის პოეზიაში ამ მოვლენის რეფლექსია მკვეთრია. განვიხილოთ რამდენიმე ლექსი:
ომით გამოწვეულ ადამიანურ ტრაგედიას გადმოსცემს რობერტ მესხი, ლექსში „ძმა“:
„ჩემი ძმა მოკლეს,
ოთმოხმოცდათოთხმეტის ოქტომბერში
მოკლეს გაგრასთან.
მისი ქვეყანა- აფხაზეთი-
გამოხრულ ხეზე ჩამოკიდეს
ვაზის ლერწმებით,
ცხენს ჯერ კიდევ არბენინებენ…“[მესხი რ.2013. 12]
ლექსი აფხაზეთის ომის რეფლექსიაა, ადამიანურ ტრაგედიას თან ახლავს უფრო მასშტაბური, თუ კი საერთოდ შეიძლება ტრაგედიის მასშტაბის გაზომვა. გაგრასთან მოკლულ ძმასთან ერთად გამოხრულ ხეზე „მისი ქვეყანა- აფხაზეთიც“ ჰკიდია.
პოსტმოდერნიზმისთვის დამახასიათებელი დემითოლოგიზაციის პროცესი ცხადად იჩენს თავს ამ სტროფში.
მოკლული ძმის სახის არქეტიპის ძიებას მითოლოგიამდე მივყავართ, „დიოსკურების იფიცებდა მზეს და იმიტო“- წერს პოეტი და იქვე ახსენებს კასტორსა და პოლიდევკეს, მითიურ ტყუპებს. ხოლო ქართლის დედა მითიური ლედას გლოვის განმცდელია.
„ცხენს ჯერ კიდევ არბენინებენ’’- მოკლული მებრძოლის ცხენი მითოსურ
„ ბახტურის ნაწილიან ცხენს“ და ტროას ცხენს, შიგ ჩაბუდებული მტრით, ერთდროულად მოგვაგონებს.
უკანასკნელი წლების ტრავმული გამოცდილება, ომი უკრაინაში, საინტერესოდ რეფლექსირდება, თანამედროვე ქართველი ავტორის ნატო ინგოროყვას პოეზიაში. განსახილველად შევარჩიეთ მისი ბოლო კრებული „ისმის ჩემი ხმა?!“
პურის რიგი
„ბოლო ვიყავი რიგში და პირველი ტყვია მომხვდა
თითქოს მეპურემ ცხელი პური
გამომიწოდა და უბეში ჩავმალე.
უფროს ქალიშვილს პურის ყუა უყვარს.
უმცროს ბიჭს- პურის გული,
გაიყოფენ.
კიბეზე ავრბივარ , საფეხურებს ვტოვებ-
ვჩქარობ, თან ვშიშობ-სულმა არ წამძლიოს
და… დახოცილებს გულისჯიბით ხორბალი
გავატანე-ვიცი გაღივდება. [ინგოროყვა ნ. 2022]
ამ ლექსში ნატო ინგოროყვა ომის უსასტიკეს სახეს პოსტმოდერნიზმისთვის დამახასიათებელი, განსაკუთრებული უბრალოებით აღწერს და ეს სისასტიკე ამ უბრალოებაში იმდენად შიშველი და ბასრია, რომ სურათს კინოკადრის სიცხადით აღიქვამ. ომის თანმდევი გარდაუვალი საცეცი- შიმშილი, პურის რიგი ( იმ ავბედითი ჟამის სახე- სიმბოლოდ ქცეული მოვლენა). „თან ვშიშობ – სულმა არ წამძლიოსო“ –(ორმაგი კოდირება) ამბობს ლირიკული გმირი და ნიკო ლორთქიფანიძის ნოველის გმირს („ტრაგედია უგმიროდ“) თითქოს ტრაგიზმში ეჯიბრება და იმარჯვებს. „იმარჯვებს“ იმიტომ, რომ პურის მომლოდინე, დახოცილ შვილებს გულისჯიბით ხორბალს ატანს, გასაღივებლად. ომში შვილმკვდარი დედების სახე-ხატი კარგად ნაცნობია ლიტერატურისთვის, ნატო ინგოროყვას ძალიან საინტერესოდ შემოჰყავს ეს სახე, ლექსში „ ნატირალიდან“, რომელსაც თუშური და ფშაური ხმითნატირლების მისტიკა ახლავს. „მეტი რა მექნაო“ – ებოდიშება ომშიშვილდაღუპული დედა მტერს და მოყვარეს, მტერთან მომბოდიშებელი დედის პარადიგმა ხალხური ბალადის („ლექსი ვეფხისა და მოყმისა“) მისტიკას ირეკლავს.
„არ იყო ჩემი შვილი კაცთმოძულეო-
ებოდიშებოდა მოკლულ მტერს
და ცოცხალ მოყვარეს“ [ ინგოროყვა ნ.2022 გვ.44].
ომის ჯოჯოხეთურ სახეს და რეალური ტრავმების უსასტიკეს სიცხადეს ვეჩეხებით ლექსში „წითელი პარასკევი“.
“წითელი ვაშლი გაგორდა, თქვა ბიჭმა
და ხელში მამის თავი შერჩა.
ჩემო თვალისჩინო, თქვა დედამ
და შვილის თვალები შეჭამა.
ქარმა კაბა ჩამოხსნა თოკიდან,
გაიფიქრა გოგომ, როცა დედის სხეული
ოკუპანტმა ფანჯრიდან გადმოფინა.
ნატვრის ხეა, იფიქრა მგზავრმა,
რომელმაც შორიდან მოჰკრა თვალი –
სინამდვილეში ხეზე დახოცილები ჩამოეკიდათ.
სიზმარია, ფიქრობდა ბიჭი,
როცა სხეულშემოფლეთილი მისი შეყვარებული
თავდაკარგული გვამზე ცეკვავდა და იღიმოდა.”[ ინგოროყვა 2022.45]
განსაკუთრებით ბასრი და მტკივნეულია ეს სტრიქონები, იმიტომ რომ კადრები ნამდვილია, რადგან ეს ტრავმა ჯერ კიდევ ახალია, ჭრილობა ჯერ ისევ პირღია, ხოლო უსისხლო სისასტიკით ჩადენილი აქტები ნამდვილი. რადგან ნამდვილად არსებობს ნაირა კალანდია, ქალი, რომელსაც აფხაზეთის ომში ოკუპანტებმა შვილის თვალები გადააყლაპეს.
შემდეგ ლექსში „ სიის ამოკითხვა. მარიუპოლი.“ ნატო ინგოროყვა უკრაინის ომს ეხმიანება და ომის მსხვერპლი ბავშვების ტრაგიკულ სახეს გვთავაზობს.
„არ გამოტოვოთ ჩემი გვარი. ნანგრევებიდან ამოგძახებთ- აქ ვარ!
დავიმახსოვროთ პირველი გაკვეთილი. საზეპიროა დახოცილების ბოლო ფიქრი. ქვაფენილებს შენახული აქვთ.“[ინგოროყვა 2022.48]
სერჰი ჟადანი ერთ- ერთი ყველაზე პოპულარული თანამედროვე უკრაინელი ავტორია, მისი რომანები „ მესოპოტამია“, „ინტერნატი“ „ვოროშოლოვგრადი“. თარგმნილია ქართულ ენაზე.
ლიტერატურაში, განსაკუთრებით კი პოეზიაში,კიდევ უფრო ხშირად პოსტმოდნისტულში, რადგან პოსტმოდერნიზმი სულის მდგომარეობა უფროა, ომების დამანგრეველი ძალა , ადამიანურ ტრაგედიებში ირეკლება. სწორედ ამგვარად ხატავს ომს სერჰი ჟადანი, ლექსში „მარტორქა“. ჩვეულებრივი ადამიანის ტრაგედია, ძმის სიკვდილით გამოწვეული ყრუ ტკივილის გაზიარების დაუოკებელი სურვილი. ომის მთელი სისასტიკე, აღწერილი მშვიდად, „ზედმეტი სიმშვიდით“, აქ მშვიდი ტონი კიდევ უფრო ამძაფრებს განცდას. ტანჯვას, ტკივილს, უფრო ხელშესახებს ხდის ადამიანურ ტრაგედიას. ყველაზე მძაფრი კი ის სცენაა, სადაც ომში მოკლულ ჯარისკაცთა დაფლეთილ გვამებს ვეჩეხებით, უფრო კი იმას რაც გვამთაგან დარჩა. როგორ აწყობდნენ გვამებს ფაზლივით, როგორ შეხვდათ მეტ-ნაკლებად თანაბარი სიგრძის კიდურები. მეტისმეტად სასტიკია იმის ეს ჯოჯოხეთური სცენა, მეტისმეტად რეალურია ამიტომ.
ომი ყველაზე დიდი ბოროტებაა სამყაროს წინაშე ჩადენილი. ომგამოვლილი სამყარო ვეღარასდროს იქნება ძველებური. სიკვდილის შიშის ჩადგომა ომის კანონია.
„საშიშია ჩაისუნთქო სისხლიანი მთვარის სიმყრალე
საშიშია დაინახო, როგორ ხდება ისტორია.“[ჟანადი 2015]
ომის დაწყებამდე ყველაფერის სხვაგვარად იყო, ყველანი სხვები ვიყავით, ამბობს პოეტი. სხვაგვარები იმიტომ, რომ ჯერ არ იყო ჩამდგარი შიში, ის შიში რომელიც ომს მოაქვს.
„მაშინ არავის აშინებდა ვარსკვლავები,
რომლებიც ტბებში ირეკლებოდნენ,
მაშინ არავის აფრთხობდა კვამლი
რომელიც მოხნულ მიწას სდიოდა.“[ჟადანი 2015]
ომმა შეცვალა სიყვარულის ლირიკული სახეც, უფრო სწორად მას წინ სიკვდილი დაუყენა.ლექსში შეყვარებული ქალის ორიგინალური სახე იკვეთება. „სიკვდილით და სიყვარულით გარემოცული ქალი“. შემდგე კინოკადრივით გრძელდება :
„ქალი რგავს სახეს კაცის მკერდში
და ზურგზე მუშტებს უბაგუნებს,
ქვითინებს, კივის სიბნელეში…“
ქალი კაცობრიობის სათქმელს აჟღერებს, ქვითინით „რა უნდა ვუყო ამდენ სიკვდილს, სად უნდა წავიღო?“.
ჩვენს მიერ განხილულ ყველა ავტორთან ვხვდებით ომის გამოცდილების მერე გარდამტეხ ცვლილებას, ადამისნის გონებაზე, მისი ფსიქიკაზე ომი წარუშლელ კვალს ტოვებს ასეთი რეფლექსია გვხვდება უკრაინელ პოეტ ირინა შუვალოვასთან, იგი ხატავს ცხოვრებას ომამდე, როცა ყველაფერი სხვაგვარად იყო, ადამიანები ცხოვრობდნენ ჩვეულებრივი ცხოვრებით, ბავშვებს უხსნიდნენ რა არის ომი, უხსნიდნენ ისე, როგორც მაგალითად, რა არის ჩრდილოეთ პოლუსი. ხოლო შემდეგ, ყველამ საკუთარი თვალით ნახა რა იყო ეს, საკუთარი კანით იგრძნო. ომის ტრავმა ასეთი სახით იკვეთება :
„..იმ წინა ცხოვრებაში
არც კი ვიცოდით
ფოლადის რამდენი სანტიმეტრი ტკივილის
დაუბრკოლებლად ჩარჭობა შეიძლებოდა
ჩვენს ვარდისფერ და რბილ სხეულებში…“ [შუვალოვა. ი 2022
