სარა მესას „ნაიარევი“, ახლახან გამოსცა „ინტელექტმა“. რომანი ესპანურიდან ლანა კალანდიამ თარგმნა, მე კი ძალიან გამიმართლა, რომ წიგნის პრეზენტაციაზე ვიყავი. თავად მთარგმნელმა და გამომსვლელებმა ისე საინტერესოდ ისაუბრეს, ეს ჩემი წერილი მათ მსჯელობასთან ახლოსაც ვერ მივა. მაინც გადავწყვიტე, ჩემი შთაბეჭდილებები გადმომეცა, რადგან „ნაიარევი“, უპირველესად, თემატურად მგონია ძალზე მნიშვნელოვანი წიგნი. აი, რატომ:
თანამედროვე სამყაროში ყველაფერი შეიძლება, კოშმარად იქცეს. ამ წიგნში კი კოშმარად ნივთები ქცეულა: ძვირადღირებული ნივთები, სუნამოები, ტანსაცმელი, თავის მოვლის საშუალებები და წიგნებიც კი.
ესაა რომანი, რომლის მთავარი თემაც მანიპულაციაა. მანიპულაციის მოხელთება რეალურ ცხოვრებაშია შეუძლებელი და წარმოიდგინეთ, რამხელა ოსტატობას მოითხოვს მისი ლიტერატურად ქცევა.
ყველაფერი თითქოს უწყინარი თამაშით იწყება: მთავარი პერსონაჟი, სონია, ლიტერატურულ ფორუმზე გაიცნობს კაცს ფსევდონიმით კნუტ ჰამსუნი. ისინი მიმოწერას გააბამენ. კნუტი თავიდან წიგნებს უგზავნის საჩუქრად, შთაბეჭდილებები გამიზიარეო. მერე კი უკვე ძვირადღირებული ტანსაცმლის, ფეხსაცმლის, სუნამოების გაგზავნაზე გადადის. აქ კიდევ ერთი, საგულისხმო დეტალია, რომელიც თავიდანვე ვიცით – კნუტი ამ ნივთებს არ ყიდულობს, ის მათ იპარავს.
ამასობაში, ჩვენ თვალწინ იშლება მანიპულაციის მთელი პათანატომია: მანიპულატორს არ ესმის შენი ნათქვამი „არა“, მანიპულატორი გიმსგავსებს და იძულებულს გხდის თავი მოიტყუო, თუმცა, რა თქმა უნდა, აქეთ გადანაშაულებს სიცრუესა და ღალატში. და სონიაც იჯერებს, რომ დამნაშავეა:
„სონია ეუბნება, რომ რცხვენია. მისთვის გულის ტკენა განზრახული არა ჰქონია, უნდა დაუჯეროს. არ უნდა, თავი შეურაცხყოფილად იგრძნოს, იძულებული შეიქნა, ასე მოქცეულიყო, ერთადერთი არჩევანი ჰქონდა, რომ ნაგვის კონტეინერში არ გადაეყარა. ყოველ ჯერზე, როდესაც სონია გადაკვრით ეუბნებოდა, რომ მეტი არაფერი სჭირდებოდა ან გამოგზავნილი ნივთები მის სტილს არ შეეფერებოდა, ან რომ უკვე საკმარისი ჰქონდა, ან მეტ ტანსაცმელს ვეღარ დააგროვებდა, კნუტი ყურს არ უგდებდა. ჯიუტად განაგრძობდა თავისას, ქანცის გაწყვეტამდე, ასე ეუბნება“ (გვ. 201).
ნიშანდობლივია ისიც, რომ კნუტთან ერთხელ შეწყვეტილ ურთიერთობაში სონია თავადვე ბრუნდება იმიტომ, რომ მოიწყინა: „იმ დროს ყველაფერი ახალი იყო. მაგრამ ახლა სიახლემ გაიარა. სულ ესაა. სიახლემ გაიარა, განმეორდა“ (გვ. 87) და ეს მოწყენილობა, ეს სიცარიელე, რომელსაც ვერც კნუტის მანიპულაციური თამაში ავსებს, თავიდან ბოლომდე მსჭვალავს წიგნს.
სადღაც შუისკენ იძულებული ვიყავი, კითხვა შემეწყვიტა – თითქოს აშკარა საშინელება არ ხდებოდა, არავინ მოუკლავთ, სისხლი არ დაღვრილა, მაგრამ მაინც ცუდად გავხდი. ერთი მკითხველის ემოციური დამოკიდებულება სრულიად არაფერს მეტყველებს თავად წიგნის მხატვრულ ღირებულებაზე, მაგრამ, აი, რა: თუ წლევანდელ „ბუკერს“ თვალს ადევნებთ, ჟიურის შეფასებებსაც წაიკითხავდით. ჰოდა, ჟიურის ერთ-ერთი წევრი ინტერვიუში ამბობს, ისეთი წიგნები შევარჩიეთ, ისეთი რომანები, რომელთა სამყაროშიც გადავსახლდითო. რომელთა გამოც მეგობრებს ვურეკავდით და საათობით ველაპარაკებოდით წაკითხულზეო. ალბათ, ხვდებით, რის თქმაც მინდა: ემოციურ ზემოქმედებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს რეცეფციისთვის.
როგორ ახერხებს ამას სარა მესა?
ჩვენ ვიცით, როგორც იქმნება ტექსტში დაძაბულობა. მგონი, ყველაზე კარგად დენ ბრაუნმა ახსნა: „It’s all about making promises to your reader”. შენს მკითხველს რაღაცას ჰპირდები. ის ამ დაპირების ხათრით კითხვას აგრძელებს და ბოლოს დაპირება სრულდება – საიდუმლოს უხსნი.
სარა მესა კი არც არაფერს გვპირდება და არც არაფერს გვისრულებს – მან სრულიად სხვა ფორმა აირჩია, ლაკონიური და ხისტი. და სწორედ ამის ხარჯზე ის, რაც ტექსტში ხდება, ორმაგად შემზარავია.
როგორ შეიძლება, დამთავრდეს ასეთი ამბავი? საერთოდ, შეიძლება კი, ოდესმე დამთავრდეს? – ეს ის კითხვებია, სარა მესა რომანის ფინალში რომ სვამს, რომანის, რომელშიც კაპიტალისტური სისტემის წინააღმდეგ ჯანყი ლიტერატურის სიყვარულს ერწყმის…
