ქართულის გაკვეთილზე ლექსიკურ მარაგზე მუშაობა ძალიან მნიშვნელოვანი საქმეა, განსაკუთრებით ისეთ სიტყვებზე, რომლებსაც ყოველდღიურ საუბარში იშვიათად ვიყენებთ და მათი ცოდნა ადამიანის განათლებულობაზე და ინტელექტზე მიუთითებს. მაგალითად, ინგლისური ენის სწავლებისას განსაკუთრებული ყურადღება სწორედ ასეთი ფრაზებსა და სიტყვებზე მუშაობას ექცევა. უამრავი რესურსი, წიგნი, სავარჯიშოების რვეულები თუ ტესტური დავალება გვთავაზობს მხოლოდ იდიომებს, მხატვრულ გამონათქვამებს, იმიტომ, რომ ინგლისელებმა ზუსტად იციან, რომ ენის სიღრმისეული ცოდნა სწორედ ასეთი „მარგალიტების“ გააზრებასა და გაგებას გულისხმობს. ქართულში ასეთი გამონათქვამები თითქოს მივიწყებული გვაქვს. მათ სასკოლო სახელმძღვანელოებშიც კანტიკუნტად შევხვდებით და ისიც მხოლოდ მშრალი განმარტებით შემოიფარგლება. არადა, რა ზღვა მასალა და რესურსი გვაქვს, რა საინტერესო! თითოეულ მათგანს ისტორიულ თუ მითოლოგიურ მოგზაურობაში მივყავართ, აქტიურდება წარმოსახვა, ასოციაციები, შემოქმედებითობა…
თუ ბავშვებთან თითოეულ იდიომს საგულდაგულოდ დავამუშავებთ, შედეგით თავადაც განცვიფრდებით – როგორ ჩაყვინთავენ სიტყვათა ზღვაში, როგორ გაფრინდებიან შორეულ წარსულში, როგორ მოაგროვებენ ამბებს და შემდეგ ერთ ფაზლად როგორ ააწყობენ, როგორ გაამთლიანებენ და მიიღებენ უნიკალურ გამონათქვამს… შარშან ჩემს მესამე კლასელებთან დავამუშავე იდიომები: „ვარსკვლავებს ეთამაშება“, „ოლიმპიური სიმშვიდე“ , „ფორტუნამ გაიღიმა“, „სიტყვის ბანზე აგდება“ – წელს რომ დაბრუნდნენ, ეს ფრაზები ისე ბუნებრივად ექციათ საკუთარ ყოველდღიურ ლექსიკად, ძალიან გამიკვირდა და გამიხარდა!
(აღნიშნულ იდიომებზე აქტივობებს იპოვით ჩემს გვერდზე).
აქვე გთავაზობთ ალექსანდრე ონიანის „ქართული იდიომების“ ელექტრონულ ვერსიას:
https://dlab.ug.edu.ge/books/detail/5826
სიტყვა რომ აღარ გავაგრძელოთ, ამ წერილში კიდევ ერთი საინტერესო იდიომის თავგადასავალს გთავაზობთ, რომელზეც მუშაობის სიამოვნებას თქვენს მოსწავლეებთან ერთად მიიღებთ.
ვინ არის ორპირი იანუსი? რას ნიშნავს იანუსობა?
ადამიანი, რომელიც ორგულია, გაიძვერა, ორპირი – ორსახა იანუსად მოიხსენიებენ ხოლმე.
იანუსი რომაული ღვთაებაა, თავდაპირველად მზისა და სინათლის ღმერთი იყო, შემდეგში კი უფრო მეტი დატვირთვა შეიძინა.
ხსნიდა ზეციურ კარიბჭეს, რომ იქიდან დედამიწაზე დღე გამოეშვა. იანუსის, როგორც გუშაგის ხელთ იყო შესასვლელი და გასასვლელი კარის გასაღები, აღებდა და ხურავდა ჭიშკრებს. თავად სიტყვა „იანიც“ – გასასვლელებს აღნიშნავს.
მხოლოდ კარიბჭის ღვთაება, როდი იყო იანუსი, ის დროებას, წარსულსა და მომავალს, დასაბამსა და დასაწყისს განაგებდა. დედამიწაზე, რომაელთა ყველა კარი და კარიბჭე იანუსს ეძღვნებოდა და იქ მის ქანდაკებებს აღმართავდნენ ხოლმე.
იანუსი შემოქმედ ღმერთად მიაჩნდათ, მან გააცოცხლა დედამიწა, გააჩინა ყველა მდინარე და ნაკადული. მისი მეუღლე წყლის ნიმფაა, ხოლო შვილი წყაროთა და შადრევანთა ღვთაება.
იანუსი მოგზაურებსაც და გზაზე დამდგარ ადამიანებსაც მფარველობდა, სწორედ მას უსწავლებია ადამიანისთვის ხომალდის აგება.
ეს გასაოცარი ღმერთი, ომსა და მშვიდობასაც განაგებდა, მისი სახელობის ტაძრის კარიბჭე მხოლოდ ომიანობისას იღებოდა, რომ საბრძოლველად გამზადებულ ლაშქარს ამ კარიბჭეში გაევლო და მათთვის გზა დაელოცათ.
რადგან დროც მას უკავშირდება, წლის ერთ თვეს მისი სახელი უწოდეს, რომელიც დღემდე შემორჩა: იანუსი – იანვარი.
მისი სადიდებელი დღესასწაული ჩვენს ახალ წელს შეერწყა. ამ დღესასწაულზე აკრძალული იყო: ჩხუბი და ალიაქოთი, რათა ადამიანებს მშვიდი წელი ჰქონოდათ და იანუსს მათთვის ცუდი წელი არ გამოეგზავნა.
ორსახა იანუსის ერთი სახე წარსულისკენ იმზირება, ხოლო მეორე მომავლისკენ. ერთი ახალგაზრდა კაცისა აქვს, მეორე – მოხუცებულის. ამიტომ გახდა ორსახა იანუსი ორგული ადამიანის სინონიმი. თუმცა, იანუსი კეთილი და დამლოცველი ღმერთია. ადამიანებს გვჩვევია, როდესაც მხოლოდ გარეგნობაზე ვამახვილებთ ყურადღებას, მას ვიმახსოვრებთ, ვინახავთ, შინაარსი, სინამდვილე კი ადვილად გვავიწყდება.
ლექსიკონი
კარიბჭე – ქალაქის, ციხის შესასვლელი კარი
გუშაგი – დარაჯი, მცველი
აქტივობა 1:
დააკვირდი აღწერას: ორსახა იანუსის ერთი სახე წარსულისკენ იმზირება, ხოლო მეორე მომავლისკენ. ერთი ახალგაზრდა კაცისა აქვს, მეორე – მოხუცებულის. აღწერის მიხედვით დახატე იანუსის პორტრეტი.
აქტივობა 2:
ტექსტის უკეთ გააზრებისთვის
- რატომ უწოდებენ იანუსს გუშაგს?
- რის ღვთაება იყო იანუსი?
- რატომ აღმართავდნენ კარიბჭეში იანუსის ქანდაკებებს?
- რატომ მიაჩნდათ იანუსი შემოქმედ ღმერთად?
- რომელ თვეს ჰქვია იანუსის სახელი?
- რატომ იყო ჩხუბი და აურზაური აკრძალული იანუსის დღეს?
აქტივობა 3:
წარმოიდგინე, როგორ ქმნის იანუსი მდინარეებს, აცოცხლებს დედამიწას. შექმენი კომიქსი. შენი კომიქსის პერსონაჟებად, იანუსთან ერთად აქციე იანუსის ცოლი ტყის ნიმფა და ასული – წყაროთა და შადრევანთა ქალღმერთი. არ დაგავიწყდეს ღრუბლებში პერსონაჟთა სიტყვების ჩაწერა.
აქტივობა 4:
შეავსე კროსვორდი
აქტივობა 5:
მოიფიქრე ერთი ამბავი იანუსზე. გაითვალისწინე მისი უნარები და ისტორია. დაასათაურე და გააკეთე ილუსტრაცია.
