ციფრული ეპოქის ერთი მნიშვნელოვანი მახასიათებელი გახლავთ საზღვრების მოშლა, საზღვრების დარღვევა, დაკარგვა. ეს თვისება ზოგადად ეპოქის მახასიათებელიცაა. ციფრულ საზოგადოებაში წაშლილია გეოგრაფიული საზღვრები, საზღვრები იშლება ვირტუალურსა და რეალურს შორისაც, მეცნიერებასა და ხელოვნებას შორის, ლიტერატურის შიგნით ლიტერატურულ ჟანრებს შორის და ასე შემდეგ.
სამყაროს სურათი ხდება რიზომატული, ქსელური. მოშლილია ვერტიკალური პარადიგმა ან პირამიდული დაქვემდებარება. ყველაფერი გაშლილი და განტოტვილია და ყველაფერი ყველაფერთან კავშირშია, ამავე დროს.
ციფრულ ეპოქაში ლიტერატურაც ახალი გამოწვევების წინაშე დადგა. ტექსტებმა გადაინაცვლა ციფრულ პლატფორმებზე და ელექტრონულ მოწყობილობებში. დამკვიდრდა ახალი ტერმინი: ციფრული ლიტერატურა.
ტრადიციული ბეჭდური ლიტერატურისგან განსხვავებით, ციფრული ლიტერატურა იყენებს კომპიუტერების, სმარტფონების, პლანშეტებისა და ინტერნეტის ინტერაქციულ და მულტიმედიურ შესაძლებლობებს. ის მოიცავს შემოქმედებითი ფორმების, სტილებისა და ჟანრების ფართო სპექტრს, რაც ხშირად სცილდება ლიტერატურის საზღვრებს. ციფრული ლიტერატურა გადმოიცემა სხვადასხვა ჯანრითა და ფორმით. აი, ზოგიერთი მათგანი:
მულტიმედია ნარატივი
ციფრული ლიტერატურა ხშირად აერთიანებს მულტიმედიურ ელემენტებს, კომუნიკაციის განსხვავებულ რეჟიმებს, როგორებიცაა: ტექსტი, სურათები, აუდიო, ვიდეო და ინტერაქციული ფუნქციები. ამგვარი თხრობა შეიძლება, შეიცავდეს ჰიპერტექსტს, ანიმაციებს, აუდიო-ვიზუალურ პოეზიას და სხვა. ასეთი ელემენტებით შექმნილი ამბავი აძლიერებს კითხვის სურვილს, რადგან გადმოიცემა კრეატიულად.
მულტიმედია ნარატივის საუკეთესო ნიმუშია “Inanimate Alice” by Kate Pullinger and Chris Joseph[1]: „უსიცოცხლო ალისა“ არის ინტერაქციული ციფრული რომანი, რომელიც მიჰყვება ალისას ცხოვრებას. გოგონა მიისწრაფვის, იყოს თამაშის დეველოპერი. სიუჟეტი ვითარდება ეპიზოდების სერიებში, რომლებიც აერთიანებს ტექსტს, სურათებს, ანიმაციებსა და ხმას, რათა მკითხველი შევიდეს ალისას სამყაროში.
ამ ჟანრის საინტერესო ტექსტია “The Silent History” – by Eli Horowitz, Matthew Derby, and Russell Quinn[2]: „მდუმარე ისტორია“ არის ერთობლივი მულტიმედიური რომანი, რომელიც მოგვითხრობს იმ ბავშვების შესახებ, რომლებიც მეტყველების უნარის გარეშე იბადებიან. ეს ამბავი აწუხებთ: მშობლებს, ექიმებს, ექთნებს, მასწავლებლებს… ყველას, გარდა ამ ბავშვებისა. რომანი აერთიანებს ტექსტს, აუდიოჩანაწერებს და მდებარეობაზე დაფუძნებულ თხრობას, რაც მკითხველს საშუალებას აძლევს, ჩაერთოს თხრობაში მობილური აპლიკაციის საშუალებით.
კიდევ ერთი ამ ჟანრის ტექსტია „The Carp and the Seagull“ – Evan Boehm[3]: „კობრი და თოლია“ არის ინტერნეტზე დაფუძნებული ინტერაქციული თხრობა, რომელიც აერთიანებს 3D ანიმაციას, ხმას და ინტერაქციულ თხრობას. ის მოგვითხრობს იაპონელი მეთევზის შეხვედრაზე ზებუნებრივ მოვლენასთან და მეთევზის არჩევანის შედეგებზე.
ჰიპერტექსტური მხატვრული ლიტერატურა
ჰიპერტექსტური მხატვრული ლიტერატურა არის ციფრული ლიტერატურის ჟანრი, რომელიც ეფუძნება არაწრფივ ნარატივებს. მკითხველებს შეუძლიათ, აირჩიონ საკუთარი გზები სიუჟეტის მეშვეობით ჰიპერბმულებზე დაწკაპუნებით. არჩევანის გაკეთებით იცვლება შედეგები. ეს გახლავთ ინტერაქციული თხრობის ფორმა.
ამ ჟანრის ერთ-ერთი პოპულარული ნარატივია Michael Joyce – „Afternoon, a Story“: „შუადღე, ისტორია“ – ჰიპერტექსტური მხატვრული ლიტერატურის ერთ-ერთი პოპულარული ნამუშევარია. იგი მოგვითხრობს მამაკაცზე, რომელსაც ჰქვია პიტერი, მის ცხოვრებაზე, მოგონებებზე, ურთიერთობებზე. სიუჟეტი არაწრფივია, რაც მკითხველს საშუალებას აძლევს, შეისწავლოს პიტერის გამოცდილება სხვადასხვა ურთიერთდაკავშირებული ფრაგმენტის მეშვეობით. ნაწარმოების მთავარი თემებია: მეხსიერება, იდენტობა და დრო.
კიდევ ერთი საინტერესო ნაწარმოებია Stuart Moulthrop, “Victory Garden”: „გამარჯვების ბაღი“ არის ჰიპერტექსტური ნარატივი, რომელიც ვითარდება დისტოპიურ მომავალში, სადაც ეკოლოგიურმა კატასტროფამ ახალი მსოფლიო წესრიგი მოიტანა. სიუჟეტი მიჰყვება მრავალი პერსონაჟის გამოცდილებას, რომლებიც მოძრაობენ ამ სამყაროში და აწყდებიან სხვადასხვა გამოწვევას. მკითხველს შეუძლია, აირჩიოს პერსონაჟის რომელიმე პერსპექტივა, მიჰყვეს და გამოიკვლიოს თხრობის სხვადასხვა ასპექტი.
ციფრული ლიტერატურის სხვა ჟანრებია:
ინტერაქციული მხატვრული ლიტერატურა: ინტერაქციული მხატვრული ლიტერატურა (IF) მოიცავს ტექსტზე დაფუძნებულ ვიდეოთამაშებსა და ინტერაქციულ ნარატივებს. მკითხველები ხდებიან მოთხრობის აქტიური მონაწილეები, იღებენ არჩევანს, რომელიც განსაზღვრავს სიუჟეტსა და პერსონაჟების ბედს. IF მოიცავს პოპულარულ პლატფორმებს Twine-ს და Inform-ს.
Net Art და E-Lit: Net art არის ციფრული ხელოვნების ფორმა, რომელიც ხშირად აერთიანებს ტექსტსა და ინტერაქციულობას. ელექტრონული ლიტერატურა (e-lit) აერთიანებს ლიტერატურასა და ციფრულ ხელოვნებას, რათა შეიქმნას ინოვაციური და კრეატიული ნამუშევრები.
გენერაციული ლიტერატურა: გენერაციული ლიტერატურა იქმნება ალგორითმებით ან კომპიუტერული პროგრამებით. ის შეიძლება მოიცავდეს ტექსტს, რომელიც წარმოიქმნება პროცედურულად, ხშირად არაპროგნოზირებადი შედეგებით.
ზოგიერთი დაგენერირებული ტექსტი დროთა განმავლობაში ვითარდება, გენერაციული პროცესი მუდმივად განმეორებადი და განახლებადია. ამან შეიძლება შექმნას დინამიკური და მუდმივად ცვალებადი ლიტერატურული გამოცდილება.
გენერაციული ლიტერატურის მაგალითები:
“Taroko Gorge” by Nick Montfort: „ტაროკოს ხეობა“ გენერაციული პოეზიის ცნობილი ნიმუშია. ლექსი გენერირებულია მარტივი პროგრამით, რომელიც აერთიანებს ტექსტის სტრიქონებს იუ ჯიანის ლექსიდან „ტაროკოს ხეობა“. პროგრამა ყოველი შესრულებით ქმნის ლექსის მუდმივად განვითარებად ვარიაციებს.
ციფრული ლიტერატურა არის დინამიკური და განვითარებადი სფერო, რომელიც აგრძელებს ექსპერიმენტებს ახალი ფორმებით, ტექნოლოგიებითა და იდეებით და რომლის მთავარი იდეა ინტერაქციულობა და ქსელურობაა. ასეთი მოცემულობა კი სრულიად ახლებურად განსაზღვრავს ავტორისა და მკითხველის სტატუსს, რომელზეც შემდეგ წერილში გესაუბრებით.
[1] იხ. ნიმუში აქ: https://elo.conifer.rhizome.org/_embed_noborder/elo/inanimate-alice-episode-1/20190717174432$br:chrome:76/http://www.inanimatealice.com/episode1/
[2] http://www.thesilenthistory.com/
[3] http://thecarpandtheseagull.co.uk/#
