ადრე თუ ვინმე მკითხავდა, დროში მოგზაურობა რომ შეგეძლოს, რა ეპოქაში იმოგზაურებდიო, დაუფიქრებლად ვპასუხობდი, მეცხრამეტე საუკუნის პირველი ნახევრის თბილისში-მეთქი. ამ ეტაპისთვის ჩემთვის უკან დასაბრუნებლად საინტერესო პერიოდი და ლოკაცია რამდენიმეა, მაგრამ ხსენებული ეპოქა და ადგილი მათ შორის მყარად იკავებს პირველ ადგილს. ძველი თბილისისადმი ჩემი გარდარეული სიყვარულის გარდა, მეცხრამეტე საუკუნის პირველი ნახევრის თბილისში იმისთვის დავბრუნდებოდი, რომ ნიკოლოზ ბარათაშვილს შევხვედროდი. მართალია, მასთან ძმაკაცობას არაფრით არ ვისურვებდი, რადგან, როგორც ბიოგრაფები გვეუბნებიან, ის იყო ცინიკოსი, ჭორიკანა და ინტრიგანი, მე კიდე ასეთი კაცები არ მიყვარს (მწარე ემპირიული გამოცდილება მაქვს კარგ, ოღონდ ჭორიკანა და ინტრიგან კაც პოეტებთან მიმართებაში), მაგრამ დიდი სიამოვნებით ვუყურებდი, როგორ ისეირნებდა ყაბახზე. დროში სამოგზაუროდ და გარდასულ ჟამთა რეგენერაციისთვის, თავისი რეტინალური უპირატესობიდან გამომდინარე, უებარი გზა კინოა. მაგრამ საეჭვოა, ადგილობრივი ძალებით მოხერხდეს იმდენი ფულის მოგროვება, რამდენიც ასეთი ფილმის გადაღებას დასჭირდება. უცხოელები კი მსოფლიოსთვის თითქმის უცნობ დიდ ქართველ ლირიკოსზე გადასაღებ ფილმში ფულს არ ჩადებენ, ამიტომ ბარათაშვილის მოყვარულებს მოგვიწევს ისევ მისივე ლექსებს და წერილებს და მასზე დაწერილ მხატვრულ თუ დოკუმენტურ ტექსტებს დავჯერდეთ მის ეპოქაში სამოგზაუროდ.
ჩვენ ისიც კი არ ვიცით, როგორი იყო ბარათაშვილი. ბიოგრაფებისგან კი შემოგვრჩა აღწერილობა და ამის მიხედვით ბევრ მხატვარს დაუხატავს მისი პორტრეტი, მაგრამ ეს მაინც მიახლოებული სახეებია. ლადო გუდიაშვილს რამდენიმე პორტრეტი აქვს დახატული. ყველაზე ცნობილი ერთი გრაფიკული პორტრეტია – საქართველოში ყველა სკოლის ყველა საკლასო ოთახის კედლის უალტერნატივო ბინადარი. ცოდვა გამხელილი სჯობს და, გუდიაშვილის აღნიშნული ნახატის მიხედვით (არ გადამიხატავს, მაგრამ სწორების წერტილი ეგ იყო), გუაშით – ჩარჩოზე გადაჭიმულ ზეწარზე, ბავშვობაში მეც დავხატე ბარათაშვილის პორტრეტი – სოფი ლორენისეული ბრიალა თვალებით. მერე ძმაკაცს ვაჩუქე და ახლაც უკიდია სახლში. მახსოვს, ბავშვობაში რამდენჯერმე წავიკითხე აკაკი გელოვანის მხატვრულ-ბიოგრაფიული რომანი „სვეტი ნათლისა“, რომელიც დიდი მხატვრული ღირსებებით არ გამოირჩევა, მაგრამ ბარათაშვილზე დაწერილი უკეთესი ბიოგრაფიული რომანი, მგონი, არც გვაქვს.
ბარათაშვილს, როგორც, მაგალითად, გურამიშვილს ან ბესიკ გაბაშვილს, რამე ტიპის სიახლე არ შემოუტანია ქართული ლექსის მეტრიკა-პროსოდიაში. სამაგიეროდ პირველმა დანერგა ანჟამბემანი და, თუ სწორად მახსოვს, რკალური რითმებიც პირველმა გამოიყენა. ანჟამბემანი მანამდე, არც – ჩვენში და არც – სხვაგან, ოსტატობის მაჩვენებლად არ ითვლებოდა. სხვაგან – სხვებმა, ჩვენში კი ბარათაშვილმა დაანგრია ეს მცდარი ლიტერატურული სტერეოტიპი-კონიუნქტურა, ანჟამბემანმა სხვა ინტონაცია შესძინა ბარათაშვილის პოეზიას. იგი მიმართავს ხოლმე საზომთა მოდულაციებს: მცირე ბესიკურის, ლოგაედური ათმარცვლედის და ფისტიკაური ოცმარცვლედის მონაცვლეობას. პოეტური „ტექნე“ მასთან, ისევე, როგორც ჩვენს სხვა „რომანტიკოსებთან“, რბილად რომ ვთქვათ, არ ბრწყინავს. ტექნიკური თვალსაზრისით ბარათაშვილს (ისევე, როგორც ბიძამის გრიგოლს) ბევრად ჯაბნის ალექსანდრე ჭავჭავაძე, მაგრამ ბარათაშვილს სულ სხვა, მიუწვდომელი უპირატესობა აქვს: მთელი იმ ეპიკურ-ფილოსოფიურ-კრეაციულ-ისტორიულ-სატრფიალო, თავისთავად დიდი, პოეტური გამოცდილების შემდეგ, რაც ჩვენში დაგროვდა, ბარათაშვილმა პოეტური ხედვა ინტროვერსია-თვითჩაღრმავებისკემ მიმართა და შექმნა მედიტაციური ლირიკის შედევრები. მისი პოეზიის ნოვატორული ბუნების გამო იყო, რომ მის ლექსებს თანამედროვენი ჯეროვნად ვერ აფასებდნენ. ბიძამისიც (ძალიან მაგარი პოეტი), აროგანტულად თუ არა, რბილად რომ ვთქვათ, არაადეკვატურად უყურებდა მის პოეზიას. ბარათაშვილის პოეზია ყველაზე ნაკლებად ევფონიურ-მუსიკალურია სხვა ქართველ „რომატიკოსებს“ შორის, მისი ერთადერთი მელოსური ლექსია „ცისა ფერს“. ოღონდ ამ ლექსში იმდენი მუსიკაა, ბევრის მთელ შემოქმედებას რომ ეყოფა. ესაა დაქტილურ-ანაპესტური დიმეტრით დაწერილი ლექსი-სიმფონია, სადაც ყველა სტროფში, თითქოს, სხვადასხვა მელოდია ისმის, მიუხედავად იმისა, რომ ლექსი თავიდან ბოლომდე იზოსილაბურია, ანუ ერთი საზომითაა დაწერილი. ამ პოლიფონიურობის ილუზიას ის ქმნის, რომ პოეტი სხვადასხვა სტროფში გარითმვის სხვადასხვა ტექნიკას გვთავაზობს, თუმცა აქაც, ისევე, როგორც ბარათაშვილის სხვა ლექსებში, რითმა უკიდურესად პირობითია.
ზოგიერთი ლიტერატურათმცოდნის აზრით, დიდი პოეტობის ერთ-ერთი მახასიათებელი ეპიგონთა სიმრავლეა. ეს ისედაც კონტროვერსიული მტკიცება ბარათაშვილის შემთხვევაშიც მცდარია, რადგან ბარათაშვილს, კლასიკური გაგებით, ეპიგონები არ ჰყოლია, თუ არ ჩავთვლით სრულიად გააზრებულ რეცეფციას გალაკტიონის მხრიდან. იყვნენ სხვა პოეტებიც, რომლებიც ბარათაშვილის მემკვიდრეებად მიიჩნევდნენ თავს, მაგრამ ეს უფრო თვითაღიარება და ერთგვარი ლიტერატურული რევერანსი იყო დიდი ლირიკოსისადმი. ბარათაშვილი – ბარათაშვილია, ერთადერთი და განუმეორებელი.
