ზეპირი მეტყველების უნარის განსავითარებლად მასწავლებელი ხშირად ცდილობს, კითხვა-პასუხის მეშვეობით გაავარჯიშოს მოსწავლეთა სამეტყველო უნარები ან გაბმული მეტყველების გზით ჩააბას ისინი საუბარში – დაავალოს რაიმე ამბის მოყოლა, სურათის აღწერა და სხვა. ამ დროს როგორც დაწყებით საფეხურზე, ისე საბაზო-საშუალო სკოლაში არცთუ იშვიათად უგულებელყოფენ ზეპირი მეტყველების კომპეტენციის ჩამოყალიბებისთვის უაღრესად აქტუალურ, სახალისო, მოტივაციის აღმძვრელ და შედეგზე ორიენტირებულ აქტივობას – როლურ თამაშებს.
როლური თამაშები უცხოური ენის გაკვეთილზე
როლური თამაშები მოსწავლის ასაკობრივი ინტერესებისა და განვლილი მასალის მიხედვით იგეგმება და სრულდება. ეს აქტივობა უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს უცხოურ თანამედროვე, საკომუნიკაციო უნარებზე ორიენტირებული სწავლების მეთოდიკაში. როლური თამაშები, ევროსაბჭოს ენის ფლობის დონეების მიხედვით, მეტწილად A1 და A2 საფეხურებისთვის შესაფერისად არის მიჩნეული. მათი უმარტივესი ფორმა დიალოგის წყვილში წაკითხვაა.
უცხოური ენის გაკვეთილზე როლური თამაშისთვის ემზადებიან. იგეგმება გათამაშება სკეტჩისა “სიტუაცია კაფეში”. სახელმძღვანელო “თეფშად” გამოდგება, კალამი და ფანქარი კი – “დანა-ჩანგლად”. ერთ-ერთი მოსწავლე მკლავზე ცხვირსახოცგადაფარებული და “ლანგრით” – საქაღალდით – ხელში უახლოვდება მერხს და ღიმილით მიმართავს თანაკლასელს უცხოურ ენაზე: “რას მიირთმევთ?” თანაკლასელი იფერებს მომხმარებლის როლს, დაჰყურებს “მენიუს” და თავაზიანად უკვეთავს “მიმტანს”:
– გეთაყვა, ორი შნიცელი და კარტოფილი ფრი.
– დასალევად რას ინებებთ? – თავაზიანად ჰკითხავს “მიმტანი”.
– ფორთოხლის წვენს, თუ შეიძლება.
– დესერტს ხომ არ ინებებთ? – არ ცხრება “მიმტანი”.
– ყავასა და ხილის ტორტის ნაჭერს გავსინჯავ, – ტოლს არ უდებს “მომხმარებელი”.
კიდევ ერთი ნიმუში – სიტუაცია “გამყიდველი-მყიდველი”: მოსწავლეს, რომელიც გამყიდველის როლს ასრულებს, თანაკლასელების მიერ მიწოდებული სასკოლო ნივთები მერხზე უწყვია. რვეულები, ბლოკნოტები, საშლელები ხილ-ბოსტნეულის როლს ასრულებს. ორი სქელტანიანი სახელმძღვანელო სასწორის თეფშებად გამოდგება. “მომხმარებლები” თავაზიანად დგანან რიგში და ერთმანეთის მიყოლებით “ვაჭრობენ” დახლთან:
–გეთაყვა, ორი კილოგრამი ვაშლი ამიწონეთ!
–ინებეთ. ფორთოხალიც ხომ არ გნებავთ? ახალია და ძალიან ტკბილი.
–არა, გმადლობთ. კილოგრამ კიტრსაც ავიღებ. სულ რამდენი მოგართვათ? – და ა.შ.
მოსწავლე მოხერხებულად ირგებს კინოთეატრის ბილეთების გამყიდვლის როლს და თავაზიანად ეგებება “მომხმარებელს”. “ბილეთები” საგანგებოდ დაჭრილი პატარა ფურცლებია.
–სალამი.
–გამარჯობა.
–გეთაყვა, ორი ბილეთი უახლოეს სეანსზე.
–რომელ რიგში გსურთ?
–სასურველია, დარბაზის შუაში.
–ინებეთ ორი ბილეთი მეათე რიგში.
–რამდენი მოგართვათ? – და ა.შ.
მასწავლებელს შემდგომი განმავითარებელი შეფასებისთვის ჩანაწერები ბლოკნოტში შეაქვს. შეფასებისთვის ის იყენებს ისეთ კრიტერიუმებს, როგორებიცაა შესაბამისი ლექსიკისა და სამეტყველო ფუნქციების გამოყენების ხარისხი, გრამატიკული გამართულობა, კითხვა-პასუხის ადეკვატურობის ხარისხი, გამოთქმა და სხვა. ის თავს არიდებს კომენტარებს და აცდის როლური თამაშის მონაწილეებს, დამოუკიდებლად გაართვან თავი დავალებას, რათა სკეტჩს ეფექტი არ დაუკარგოს. ხშირად მოსწავლეები აქტივობის დასრულების შემდეგ თვითონვე მონაწილეობენ თანაშეფასების პროცესში, ანდა ერთმანეთს ეხმარებიან შეცდომების აღმოჩენასა და გამოსწორებაში.
ასეთ როლურ თამაშს პედაგოგი კლასში, სულ ცოტა, კვირაში ერთხელ აწყობს. მოსწავლეები ხალისითა და მონდომებით ეკიდებიან საინტერესო აქტივობას. წინასწარ მიწოდებულ სამეტყველო ფუნქციებსა და კლიშეებსაც უფრო მეტი ენთუზიაზმით ითვისებენ, რადგან იციან მათი გამოყენების მიზანი და თვითონვე რწმუნდებიან ასეთი თამაშების შედეგიანობაში.
როლური თამაშების მომზადებას დიდი ხანი როდი სჭირდება: მთავარია განვლილი სიტუაციური თემატიკის გამოკვეთა, საჭირო ლექსიკური ერთეულებისა და სამეტყველო ფუნქციების დადგენა, შეხსენება, გამეორება, შემდეგ თამაშის წესების ახსნა და როლური თამაშისთვის მონაწილეთა შერჩევა. რაღა თქმა უნდა, მცირე მოცულობის სკეტჩების გათამაშებას გაკვეთილის განმავლობაში მოსწავლეთა არაერთი ჯგუფი ასწრებს.
სპეციალისტების აზრით, როლური თამაში მხოლოდ ენობრივი და სამეტყველო საკომუნიკაციო უნარების გამომუშავებას კი არ ემსახურება, არამედ უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს სოციოკულტურული კომპეტენციის განვითარებაშიც. მოსწავლე ეუფლება ამა თუ იმ სიტუაციური კონტექსტისთვის დამახასიათებელ ქცევას, შესაბამის ლექსიკასა თუ ეტიკეტს, გარემოსთვის ადეკვატურ ავთენტურ მოქმედებას, მაშასადამე, საკომუნიკაციო და ენობრივი კომპეტენციების განვითარებასთან ერთად სოციოკულტურულ უნარ-ჩვევებსაც გამოიმუშავებს, რაც უცხოური ენის შესწავლის უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა.
როლური თამაშის დაგეგმვისას, ისევე, როგორც ნებისმიერი სხვა დავალების შესრულებისას, მნიშვნელოვანია დროის ლიმიტის დაწესებაც. მოსწავლეები უნდა მიეჩვიონ დროის მენეჯმენტს, რაც მნიშვნელოვანია როგორც მათთვის, ისევე თანაკლასელებისთვისაც, რათა სკეტჩი არ იქცეს გაუთავებელ, მოსაწყენ, ინტერესს მოკლებულ დიალოგად, რომელიც დისკომფორტს შეუქმნის როგორც მსმენელებს, ისე თავად როლური თამაშის მონაწილეებს.
კომენტარები