კანონი ჩვენს მხარეს

როგორ ავუხსნათ ბავშვებს კანონმორჩილების მნიშვნელობა

ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების მიხედვით კანონმორჩილი მოქალაქის აღზრდა სკოლის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია. შესაბამისად, სკოლაში 12 წლიანი ყოფნის დროს, სხვადასხვა საგნის სწავლების პროცესში, ბავშვებს უნდა ავუხსნათ, რას ნიშნავს კანონის დაცვა და წესების კრიტიკულად გააზრება. გააზრება მეტად მნიშვნელოვანია, რადგან სიტყვებს – „კანონი“ და „წესრიგი“ – ავტორიტარული რეჟიმებიც მართვის მთავარ მექანიზმად იყენებენ. სწორედ ამ გამოწვევის პასუხად, სკოლის ამოცანა არა მხოლოდ კანონმორჩილი ადამიანის აღზრდა უნდა იყოს, არამედ მოაზროვნე ადამიანის, რომელიც ემორჩილება კანონს, რომლის სულისკვეთებაც ესმის; რომელიც იაზრებს, რა საფუძველი ჰქონდა ამა თუ იმ კანონის მიღებას და რით განსხვავდება კანონმორჩილება დემოკრატიულ და ავტორიტარულ სახელმწიფოში.

როგორ მივაღწიოთ ამას ბავშვებთან, მაშინ როცა მათი მშობლების ასაკის მოქალაქეებსაც კი უჭირთ ერთმანეთისგან გამიჯნონ უპირობო მორჩილება და გააზრებული კანონმორჩილება? მარტივად – ჩავრთოთ ბავშვები სასკოლო წესების, შინაგანაწესის, წესდების შემუშავებაში. მივცეთ შესაძლებლობა, გადახედონ და შეაფასონ უკვე დადგენილი რეგულაციები, რომელიც უსამართლოდ მიაჩნიათ. გააკრიტიკონ, იმსჯელონ, დისკუსიები მოაწყონ იმ საკითხებზე, რაც მათ ეხებათ, თუმცა მხოლოდ ზრდასრულების დაკანონებულია. წავახალისოთ მოსწავლეთა თვითმართველობა, იმუშაოს თანატოლებთან. წავახალისოთ ოპოზიციური აზროვნება, საწინააღმდეგო აზრის გამოხატვა, არგუმენტირებული მსჯელობა, განსხვავებული მოსაზრებების მქონე თანატოლების მშვიდობიანი თანაარსებობა სასკოლო სივრცეში. ამით ჩვენ მოსწავლეებს ბავშვობიდან მივაჩვევთ, რომ ნებისმიერი კანონი, რომელიც შენ გეხება, უნდა გაიაზრო, ამის შემდეგ კი ან დაეთანხმო და დაემორჩილო ან გააპროტესტო, შეცვლა მოითხოვო, უკეთესის შემუშავებისთვის დრო და რესურსი გამოყო.

სამართლებრივი ცნება „კანონის უზენაესობა“ ყოველდღიური საუბრებისთვის ზედმეტად მკაცრად ჟღერს და ერთი შეხედვით მხოლოდ პოლიტიკურ  და სასამართლო პროცესებთან ასოცირდება.

სინამდვილეში, ეს ცნება ყველა ჩვენგანის ყოველდღიურობას ეხება. კანონის უზენაესობა გარანტიაა, რომ ჩვენ, ერთმანეთისგან განსხვავებული ადამიანები, ჩვენი უფლებრივი მდგომარეობით ერთმანეთის თანასწორი ვართ. კანონი ეს იგივეა, რაც ჩარჩო მშვიდობიანი თანაცხოვრებისთვის. კანონი წესრიგის საფუძველია. კანონის უზენაესობა გვჭირდება რიგით ადამიანებს, მათ შორის, მოსწავლეებს, მასწავლებლებს, მშობლებს, რადგან ის გვიცავს მათგან, ვინც ფლობს ძალაუფლებას, გვიცავს ერთპიროვნული მმართველობისგან.

ბავშვობიდან თუ სასჯელით, პოლიციით, კანონით შევაშინებთ მოსწავლეებს, დიდი შანსია, სამართალდამცავი სისტემის მიმართ ნეგატიური დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდეთ. კანონი არა მათ მხარეს, არამედ მათ წინააღმდეგ წარმოიდგინონ, რაც, ცხადია, გაზრდის სხვადასხვა რისკებს.

ბავშვებმა უნდა იცოდნენ, რომ წესებს და კანონებს ვინმე ერთპიროვნულად არ იღებს.  საქართველოს პარლამენტის მიღებულ ყველა კანონს  თავისი არგუმენტები აქვს და ახსნა-განმარტებითი ბარათი ახლავს, სადაც აღწერილია, რატომ დადგა ამ კანონის მიღების საჭიროება. არგუმენტები საჯაროა და ყველა მოქალაქეს აქვს უფლება გაეცნოს თითოეული კანონის სულისკვეთებას. ბავშვებმა უნდა იცოდნენ, რომ არც მათ სკოლაში აქვს ვინმეს უფლება დააკანონოს რაიმე ერთპიროვნულად, ფაქტობრივი (და არა ფიქციური) განხილვისა და დისკუსიების გარეშე.

ბავშვებმა უნდა იცოდნენ, რომ კანონები მათი შეზღუდვისთვის კი არ იქმნება, არამედ თანასწორობისთვის და საზოგადოებრივი წესრიგისთვის. თუ ამის გააზრებაში დავეხმარებით, იქნებ, აღარ დაეთანხმონ საზოგადოებაში გავრცელებულ მოსაზრებას: „კანონი იმისთვის არსებობს, რომ უნდა დაარღვიო“.

პრაქტიკული განმარტებისთვის შეიძლება შუქნიშნის მაგალითი გამოგვადგეს: როდესაც შუქნიშანზე ვჩერდებით, ამ მოქმედებით ჩვენ გზას ვუთმობთ სხვა ადამიანს. ანალოგიურად იქცევა სხვა, როცა ჩვენ ვკვეთთ გზას. თუ ჩვენ არ დავუთმობთ სხვას, ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ იმ ადამიანზე უპირატესად მივიჩნევთ ჩვენს თავს, მას კი ვამცირებთ. ეს დაარღვევს საზოგადოებრივ წესრიგს და შექმნის დაპირისპირების რისკებს.

ყველას გვინახავს საცობში მიმავალი მანქანების რიგები და სულსწრაფი მძღოლები, რომლებიც მოძრაობის წესების დარღვევით ცდილობენ გადაუსწრონ წინ მდგომ მანქანებს. რაც არა მხოლოდ კანონდარღვევად შეიძლება შეფასდეს, არამედ სხვა ადამიანების ღირსების შელახვადაც, რასაც არც თუ იშვიათად მოჰყვება ხოლმე ხმაურიანი გარჩევები.

ცხოვრებისეული სიტუაციური ამოცანების სიღრმისეული განხილვა დაეხმარებოდა მოსწავლეებს, კანონის უზენაესობის მნიშვნელობის გააზრებაში. ასეთ საკითხებზე მსჯელობით მოსწავლეები შეიძენენ და განივითარებენ სამართლიანობის კულტურას, საზოგადოებაში ქცევის წესებს, პასუხისმგებლობიანი მოქალაქის ქცევებს.

ასეთი გაკვეთილებით დავეხმარებით მოსწავლეებს, გაიაზრონ მოქალაქეობის არსი და შეცვალონ დამოკიდებულება ძალაუფლების გამოყენების მიმართ, რაც ასეთი პოპულარულია ჩვენში საბჭოთა კავშირის დაშლიდან სამი ათეული წლის შემდეგაც კი.

მოსწავლეების პიროვნულ და სოციალურ ტრანსფორმაციებს სკოლაში მიღებულმა ფორმალურმა და არაფორმალურმა განათლებამ უნდა შეუწყოს ხელი, რაც ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნებით 2004 წლიდან გვაქვს განსაზღვრული.

გამოყენებული ბმულები:

https://matsne.gov.ge/ka/document/view/11098?publication=0

https://www.facebook.com/mshoblebiganatlebistvis/videos/694793335555075

https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90