ყველაზე უარესი, რაც ქართულის მასწავლებელმა გაკვეთილზე შეიძლება გააკეთოს, ენისა და ლიტერატურის მკვეთრი გამიჯვნაა, რის შემდეგაც ლიტერატურა, როგორც მეტ-ნაკლებად საინტერესო ამბებითა და ისტორიებით სავსე ნაწილი, მოსწავლეებს ძალიან უყვართ, ხოლო ენის – გაუგებარი სისტემებითა და წესებით მოწოდებული თეორიის – წინაშე შიში დიდხანს, დიდხანს არ უნელდებათ.
არსებობენ სხვანაირი მასწავლებლებიც, არცთუ ცოტანი -ისინი ენის ხარჯზე ლიტერატურის სწავლებას მეტ დროს უთმობენ. შედეგად გვყავს მოსწავლეები, რომლებიც საინტერესო აზრებს გაუმართავი გრამატიკული კონსტრუქციით აყალიბებენ.
საფრთხე ენისა და ლიტერატურის ინტეგრირებულად ჩატარებასაც ახლავს თან (ასეთ მიდგომას გვთავაზობს თითქმის ყველა გრიფირებული სახელმძღვანელო) – ვრცელი ლიტერატურული მასალა მაინც გადაფარავს ხოლმე ენისთვის გამოყოფილ დროს.
გამოსავალი ენისა და ლიტერატურის უმტკივნეულო და ნაყოფიერ თანაარსებობაშია.
რასაკვირველია, ვერ ვიტყვი, რომ ჩემს საგაკვეთილო პროგრამაში ეს სირთულე მთლიანად აღმოიფხვრა, მაგრამ მაინც მოგიყვებით ერთ ამბავს, სადაც ლიტერატურა და ენა, როგორც თხა და მგელი, მშვიდობიანად ძოვდნენ ჩვენი სმენისა და შემეცნების მწვანე მინდორში – ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე.
ვინაიდან პროგრამიდან და სახელმძღვანელოდან გადახვევის უფლებას თავს ყოველთვის ვაძლევდი, იმ გაკვეთილზე ტექსტი თვითონ ამოვირჩიე. ეს იყო ამონარიდი ერლომ ახვლედიანის გენიალური მოთხრობიდან „ვანო და ნიკო”. ხოლო გრამატიკის ნაწილიდან განსაზღვრების ახსნას ვაპირებდი. გაკვეთილზე, რასაკვირველია, ვახსენე, რომ ის, რაც მორფოლოგიისთვის ზედსართავი სახელია, სინტაქსის გადმოსახედიდან განსაზღვრების ფუნქციით შეიძლება შეგვხვდეს – ამის ახსნა ცხოვრებისეული მაგალითებით ადვილად მოვახერხე – ვთქვი, რომ მე, ერთი და იგივე პიროვნება, ჩემი შვილისთვის დედა ვარ, მათთვის – მასწავლებელი, სამეცნიერო ინსტიტუტისთვის – მეცნიერი თანამშრომელი, ხოლო ჩემი კარის მეზობლისთვის – ცოტა მოსაწყენი და უინტერესო, მაგრამ მაინც მეზობელი.
ამ გაკვეთილისთვის ბევრი თვალსაჩინოება მქონდა. კარგად გამომადგა ჩემი პატარა შვილის ფერად-ფერადი წიგნები – ჩვილებისთვის განკუთვნილი ზოგიერთი მათგანი ფერებსა და ფორმებზეა, ზოგიერთს ფუმფულა, გლუვი თუ სხვაგვარი ზედაპირი აქვს, ზოგიერთი კი მხიარული და მუსიკალურია.
რამდენიმე სიტყვით ერლომ ახვლედიანზე მოვყევი, პროექტორით სამწუთიანი მასალა ვაჩვენე მწერლის, მისი ნაწარმოებების, მისი სცენარების მიხედვით გადაღებული ფილმების შესახებ. მერე ერთად მოვძებნეთ ყველაზე ზუსტი სამი განსაზღვრება, რომლებიც ამ, ჩემთვის საყვარელ მწერალს შეეფერებოდა – კეთილი, ნიჭიერი და თავმდაბალი.
ამის შემდეგ გადავედით ტექსტზე. სრული სურათის წარმოსადგენად მის საკმაოდ დიდ ნაწილს გთავაზობთ:
„ვანო და ნიკო და სიმაღლე და სიდაბლე
I
ერთხელ ნიკო უსაქმოდ იყო და უთხრა ვანოს:
– მე შენზე მაღალი ვარ.
ვანოს ეწყინა და უპასუხა:
– მე კი შენზე მაღალი ვარ.
ნიკო ფეხის წვერებზე აიწია და უთხრა ვანოს:
– ახლა ხომ ვარ შენზე მაღალი?
– მე რა, არ მაქვს ფეხის წვერები? – უპასუხა ვანომ.
ნიკო სკამზე შეხტა და დაიძახა:
– ახლა?
ვანოც სკამზე შეხტა.
ნიკო გარეთ გავარდა, ხეზე ავიდა და ვანოს გადმოსძახა:
– ვანო, ამომხედე!
ვანომ არ ახედა, სხვა ხეზე ავიდა და არაფერი არ თქვა.
ნიკო ხიდან მთაზე გადავიდა და ვანოს გადმოსძახა:
– ეჰე, ვანო, შემომხედე, რა მაღალი ვარ!
ვანოც ავიდა მთაზე და ნიკოს გადასძახა:
– ეჰე, ნიკო!
ხოლო შემდეგ ვანომა და ნიკომ, რაც ახლომახლო მთები იყო, გაიყვეს, ერთმანეთზე აახოხოლავეს, ზედ შედგნენ…
ხოლო შემდეგ ვანომა და ნიკომ, რაც ახლომახლო მთები იყო, გაიყვეს, ერთმანეთზე აახოხოლავეს, ზედ შედგნენ…
და ისმოდა ყვირილი:
– აუ-უ, ვანო, შემომხედე! რა მა-ღა-ლი ვარ!!!
და ხევებიდან, კლდეებიდან, უფსკრულებიდან ბრუნდებოდა ათასი პასუხი.
– აუ, ვანო, შემომხედე, რა მა-ღა-ლი ვააარ!!!
დაიღალნენ. სიმაღლეებიდან ბილიკ-ბილიკ ჩამოვიდნენ. მთები თავ-თავიანთ ადგილებზე დაალაგეს, მოიტანეს თარაზო, მოასწორეს მიწა და დაეტოლნენ:
თურმე ორივე ერთმანეთზე თითო-თითო სანტიმეტრით მაღალი იყო.
II
ერთხელ კი ვანო იყო უსაქმოდ და უთხრა ნიკოს:
– მე შენზე დაბალი ვარ.
ნიკოს ეწყინა და უპასუხა:
– მე კი შენზე დაბალი ვარ.
ვანო მუხლებზე დაეცა და უთხრა ნიკოს:
– ახლა ხომ ვარ შენზე დაბალი?
ნიკო იატაკზე გაწვა:
– ახლა?
ვანომ მიწა ამოჩიჩქნა და შიგ ჩაწვა:
– ეჰე, ნიკო, რა დაბალი ვარ?
ნიკომაც ამოჩიჩქნა მიწა.
ვანომ ორმო ამოთხარა.
ნიკომაც — ორმო.
ვანომ ჭა გათხარა.
ნიკომაც.
თხარეს და თხარეს და ისმოდა ხმა:
– ნიკო! ნიკო! ჩამომხედე, რა დაბალი ვარ…
მაგრამ ეს ხმა გუბდებოდა მიწის ღრმა სიბნელეში, გუბდებოდა და პეპელასავით სადღაც ახლოს ილეოდა და კვდებოდა.
დაიღალნენ.
ამოვიდნენ. მიწა კვლავ მიწას დაუბრუნეს. დატკეპნეს. თარაზოც მოიტანეს. დაეტოლნენ.
თურმე ორივე ერთმანეთზე თითო-თითო სანტიმეტრით დაბალი იყო”.
ამ შესანიშნავ ტექსტზეც ბევრი ვილაპარაკეთ, იმაზეც, რას ნიშნავს ჯანსაღი, მეგობრული და საქმეზე დაფუძნებული შეჯიბრებითობა, რომ ადამიანები სწორედ იმდენით განვსხვავდებით ერთმანეთისგან, რამდენითაც ვგავართ, მერე წინადადებები შევადგინეთ, სხვადასხვა ტიპის განსაზღვრება განვიხილეთ და ქვემდებარესა და შემასმენელთან რიცხვშიც მშვენივრად შევაწყვეთ.
სასარგებლო და მრავალფეროვანი გაკვეთილი გამოვიდა.
