ას წელზე მეტი გავიდა მას შემდეგ, რაც საქართველოს პირველი რესპუბლიკა შეიქმნა და ასი წელი იმის შემდეგ, რაც ამ რესპუბლიკამ დამოუკიდებლობა დაკარგა. ახლაც, როცა იმაზე ვლაპარაკობთ, როგორი ქვეყანა გვინდა და რა საფრთხეები შეიძლება ემუქრებოდეს ჩვენს დამოუკიდებლობას, ხშირად ახსენებენ 1918-1921 წლებს, მაშინდელ პოლიტიკოსებს, მათ ხედვას მომავალზე, პირველ კონსტიტუციას, დებატების კულტურას, დამოკიდებულებას განათლების მნიშვნელობაზე, თავდადებულ ბრძოლებს და იმასაც, რომ ეს პერიოდი სათანადოდ ჯერაც არ არის შესწავლილი.
მახსენდება ხოლმე ჩემი სკოლაში გავლილი საქართველოს ისტორია, სადაც გაცილებით დეტალურად იყო ახსნილი წინა საუკუნეების ამბები, ვიდრე იმ საუკუნის მოვლენები, რომელშიც ვცხოვრობდით. მეოცე საუკუნის მიწურულის ისტორიის წიგნებში თანამედროვე ისტორიასა და ლიტერატურას გაცილებით პატარა წილი ეჭირა, ვიდრე მაგალითად, მეხუთე, მეშვიდე, მეთორმეტე საუკუნის ამბებს და საბოლოოდ სკოლას უახლესი ისტორიისა და ლიტერატურის მწირი ცოდნით ამთავრებდი. მაშინ არავინ აკეთებდა აქცენტს იმაზე, რომ, მაგალითად, პირველი რესპუბლიკის დროს კონსტიტუციაში არსებობდა ჩანაწერი, რომელიც სახელმწიფოს ავალდებულებდა, დაწყებით კლასებში ბავშვებს „საზრდო, ჩასაცმელ-დასახური და სასწავლო ნივთები უფასოდ” უნდა მისცემოდათ და ამაზე ადგილობრივი თვითმმართველობები იყვნენ პასუხისმგებელნი. მწირზე მწირი ბიუჯეტის ნაწილი კი საზღვარგარეთ განათლების მისაღებად ნიჭიერი ახალგაზრდების გასაგზავნად იხარჯებოდა. ასე აღმოჩნდნენ ევროპის წამყვან უნივერსიტეტებში ლადო გუდიაშვილი და დავით კაკაბაძე, შალვა ქიქოძე და ცნობილი ქართველი ავიაკონსტრუქტორი ალექსანდრე ქართველი. რესპუბლიკა ზრუნავდა მასწავლებლების გადამზადებაზეც და ისიც ესმოდა, რომ განათლების ისეთი სისტემა უნდა შეექმნა, რომელიც ყველას მისცემდა განვითარების საშუალებას.
პირველ რესპუბლიკაზე ლაპარაკისას ჩემი შვილებიც მახსენედება, რომლებიც ჯერ პატარები არიან, მაგრამ ყოველ ჯერზე მონუსხულნი დგანან ხოლმე საბჭოთა ოკუპაციის მუზეუმში. ჯერ კარგად ვერ ხვდებიან მასობრივი ტერორის, რეპრესიების და ჩეკისტების განმარტებებს, მაგრამ ხვდებიან იმას, რომ ეს დარბაზი რაღაც მნიშვნელოვანს, საინტერესოსა და თან საშიშ ისტორიას ჰყვება. როცა პატარა ვიყავი არც ოკუპაციის მუზეუმი იყო და არც ინტერნეტი გვქონდა – შესაბამისად, არც ის მულტიმედია რესურსები არსებობდა, რომელზეც ახლა მინდა მოგიყვეთ და რომლებიც მგონია, მასწავლებლებს პირველი რესპუბლიკის სურათის ისე დახატვაში დაეხმარება, თანამედროვე ბავშვებისთვის უკეთ გასაგები და აღსაქმელი რომ იყოს. თავად მოსწავლეებს კი ისტორიის გადმოცემის თანამედროვე ხერხებს გააცნობს, რომელიც ვინ იცის, შესაძლოა მომავალში მათ საქმედაც კი იქცეს. ისტორიის სწავლისას, მის დასახარისხებლად და გასაგებად, თხროის უნარის გამომუშავება არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე მხოლოდ ფაქტების ცოდნა.
არქივი
პირველი რესპუბლიკის შესახებ დოკუმენტების ძირითადი ბაზა საქართველოს არქივში ინახება. ყველაზე მნიშვნელოვანი დოკუმენტები და ფოტოებიც მათ ვებსაიტზეა განთავსებული. აქ ნახავთ, მაგალითად, მასწავლებლის მოწმობას, რუსეთ-საქართველოს 1921 წლის ომის ამსახველ კადრებს, სადაც ნაჩვენებია თბილისის თავდაცვის მარჯვენა და ცენტრალური სექტორის კადრები, სანგრებში მყოფი ჯარისკაცები, რუსი ტყვეების შემოყვანა თბილისში, ქართული არმიის უკან დახევა თბილისიდან. ნახავთ რესპუბლიკის გერბისა და სამხედრო არმიის ფორმის ესკიზებსაც, რუკებს, ფულს და ფრაგმენტებს პუბლიკაციებიდან.
მედია
ქართული ონლაინმედია ბოლო წლებია, აქტიურად მუშაობს პირველი რესპუბლიკის დანატოვარის გაცოცხლებაზე. აი რამდენიმე პროექტი:
„რადიო თავისუფლების“ პროექტი დამოუკიდებლობის 100 წელი საარქივო მასალაზე დაყრდნობით ისტორიკოსის კომენტირებული პროექტია, რაც არა მხოლოდ დოკუმენტაციის დათვალიერების, არამედ შეფასებისა და გააზრების საშუალებასაც იძლევა.
Civil.ge-ს ვიდეოების სერიაა „რესპუბლიკა ჩვენი ისტორია”, რომელიც პირველი რესპუბლიკის ცხოვრების წესის სხვადასხვა ასპექტს მიმოიხილავს. ამ სერიაში ნახავთ, მაგალითად, როგორ იგებოდა განათლების სისტემა და რა როლი ეჭირა მას დამოუკიდებელი სახელმწიფოს მშენებლობაში – https://fb.watch/4r_BqaSY2y/ [ ვიდეოს ბმულია, რომელიც მგონი შეიძლება სტატიაში].
საზოგადოებრივი მაუწყებლის პროექტ „ტელესკოლას“ მიერ მომზადებული ვიდეოების სერია „თბილისის დაცვის ქრონიკები”, რომლებიც კარგად ვიზუალიზებული, ვრცელი თხრობის შემცველი მასალაა და ზუსტად ასი წლის ამბებს აცოცხლებს – გვიყვება იმ ხალხის შესახებ, რომლებიც სიცოცხლის ფასად იცავდა დამოუკიდებლობას იმ ადგილებიდან, სადაც მნიშვნელოვანი ბრძოლები გაიმართა. მეგზური ამ დროის მოგზაურობაში ისტორიკოსი დიმიტრი სილაგაძეა.
საინტერესოა გიო ჯინჭარაძის ნახატებით ილუსტრირებული ვიდეო, რომელიც ასევე საზოგადოებრივ მაუწყებელს ეკუთვნის და რომელიც იუნკერ ნიკოლოზ მათიკაშვილის მოგონებებს აცოცხლებს.
სხვა წყაროები
აკადემიური გამოცემებისა და სრული სურათის მოყვარულებს შეგვიძლია პირველი რესპუბლიკის ენციკლოპედია გირჩიოთ, შედარებით მსუბუქი საკითხავების ფრაგმენტებისთვის ბლოგი პირველ რესპუბლიკაზე.
არსებობს ერთი საინტერესო ონლაინპროექტი, სახელად „პირისპირ”, რომელიც არა უშუალოდ პირველ რესპუბლიკას, 1921 წლის შემდეგ საბჭოთა ტერორის მსხვერპლთა ზეპირ ისტორიებს კომპიუტერული თამაშის ფორმატში გვიყვება. იმის მიუხედავად, რომ ეს ამბები ტოტალიტარული სისტემის წინაშე მარტო დარჩენილი და განადგურებული ადამიანების მოგონებებია, გარკვეულწილად სწორედ ისტორიის სრული სურათის აღდგენაში გვეხმარება – რისთვის იბრძოდნენ ის ადამიანები 1921 წლამდე, ვინც გასაბჭოების შემდეგ კომუნისტების ხელში აღმოჩნდნენ. როგორი მყიფე ზღვარია დამოუკიდებლობასა და ოკუპირებულ მდგომარეობაში ყოფნას შორის და რა მნიშვნელოვანია იბრძოლო მაშინაც, როცა ამას თითქოს აზრიც კი აღარ აქვს.
დაბოლოს, ახალგაზრდა მუსიკოსების სიმღერა ყველასთვის ცნობილ ახალგაზრდა მედდაზე, 19 წლის მარო მაყაშვილსა და იუნკერზე, რომელიც კოჯრის ტყეებში სიკვდილს მოელის.
