სკოლა და მისი მართვა ციფრულ ეპოქაში – ცვალებადი პარადიგმები ცვალებად დროში (ნაწილი მესამე)

სტატიათა ციკლი ამერიკელი ავტორის, სპიკერისა და განმანათლებლის ერიკ შენინგერის წიგნიდან „Digital Leadership“ (second edition, 2019, by Corwin)

სკოლის ციფრული მართვის შვიდი სვეტი

სკოლების ციფრული მართვა მოიცავს რამდენიმე ფუნდამენტურ მიმართულებას, რომლებიც ყველა სკოლის კულტურის ორგანულ ნაწილს წარმოადგენს და რომელთა გაუმჯობესება შესაძლებელია ტექნოლოგიების მიზანმიმართული და სწორი გამოყენებით. ეს მთავარი მიმართულებები ან განვითარების ვექტორები მოიცავს შვიდ ძირითად საკითხს:

1) მოსწავლეთა ჩართულობა, სწავლა და შედეგები;

2) სასწავლო სივრცეები და გარემო;

3) პროფესიული სწავლება და ზრდა;

4) კომუნიკაცია;

5) საზოგადოებრივი ურთიერთობები;

6) სკოლის ბრენდის განვითარება და ბრენდინგი;

7) შესაძლებლობების გამოყენება.

მოსწავლეთა ჩართულობა, სწავლა და შედეგები

წარმოუდგენელია სკოლის წარმატება, თუ მოსწავლეები არ სწავლობენ. ასევე წარმოუდგენელია მოსწავლეთა კარგი მოსწრება სასკოლო პროცესში მათი ჩართულობის გარეშე, თუმცა მხოლოდ ჩართულობა ვერ გახდება ჯადოსნური ჯოხი. აუცილებელია მოსწავლეების შთაგონება შემეცნების პროცესის უფრო მაღალ დონეზე წარსამართავად და იმ ცოდნის გამოსაყენებლად, რომელიც მათ მიიღეს შესაბამის დისციპლინებსა და კონტექსტებში.

ლიდერებმა უნდა გააცნობიერონ ერთი მნიშვნელოვანი რამ: სკოლები უნდა ასახავდნენ რეალურ ცხოვრებას და მოსწავლეებს აძლევდნენ შესაძლებლობას, გამოიყენონ რეალური სამყაროს საშუალებები რეალურ სამყაროში საქმის საკეთებლად. ტექნოლოგიების ცვლილებასთან ერთად გარდაუვალია პედაგოგიკის ცვლილებაც, განსაკუთრებით – შეფასება და უკუკავშირი. რეალური ცხოვრების მაგალითები მოსწავლეს უზრუნველყოფს ერთგვარი საპროექტო მონახაზით, რომელიც აუმჯობესებს სწავლების სქემას და მის ანგარიშგებას, ეს ორივე კი ემსახურება ციფრული სწავლების ქმედითობის ზრდას.

სწავლების ინოვაციური სივრცეები და გარემო

ჰკითხეთ საკუთარ თავს: ისურვებდით, იმავე პირობებსა და სივრცეებში გესწავლათ, როგორშიც თქვენი მოსწავლეები სწავლობენ? პასუხი უმეტესად (უფრო ხშირად, ვიდრე წარმოგიდგენიათ) უარყოფითი იქნება.

კვლევებმა აჩვენა, რომ ინოვაციური სივრცეები უმეტესად დადებით გავლენას ახდენს სწავლის შედეგებზე. სკოლების ლიდერებმა უნდა დაიწყონ სამომავლო ხედვისა და სტრატეგიული გეგმის შემუშავების პროცესი ისეთი საკლასო ოთახებისა და შენობების შესაქმნელად, რომლებიც უკეთ ასახავს ჩვენს გარშემო არსებულ სამყაროს და პარალელურად ხელს შეუწყობს მოსწავლეების მიერ ახალი, მძლავრი ტექნოლოგიების გამოყენებას.

ამის ხორცშესასხმელად სასკოლო ლიდერებს უნდა შეეძლოთ ინოვაციური სივრცეებისა და ახალი საწავლო გარემოს თავისებურებებისა და დინამიკის აღქმა. ეს ახალი „სივრცე“ ხელს უნდა უწყობდეს სწავლების დროს „ერთი-ერთზე“ კომუნიკაციას, პერსონალური კომპიუტერების, პლანშეტების, სმარტფონების ჩართვას სწავლებაში (ე.წ. Bring Your Own Device (BYOD) – „მოიტანე შენი პირადი ხელსაწყო“[1]) და უფრო პერსონალიზებულ მოდელებს, – ისეთებს, როგორებიცაა შერეული და ვირტუალური სწავლება ან ტრანსფორმაციული, „მკეთებლის უნარების“ (maker education) მიდგომით სწავლება.

პროფესიული სწავლება

სკოლის ლიდერები ფეხს უნდა უწყობდნენ იმ ტენდენციებსა და პროცესებს, რომლებიც განათლების სფეროში მიმდინარეობს. ციფრული იარაღებისა და ტექნოლოგიების მუდმივად განახლებად სამყაროში და ინტერნეტქსელის მზარდი შეკავშირებულობის პირობებში, შეუძლებელია, სკოლები დარჩნენ ე.წ. „საინფორმაციო საცავებად“ (ინგლ. Silos of Information).

აღსანიშნავია, რომ საკუთრივ ლიდერი თავს არ უნდა გრძნობდეს იზოლირებულად, თითქოს სადღაც კუნძულზე იყოს. არ არის აუცილებელი, ყველა კითხვაზე ჰქონდეს პასუხი. ის არ უნდა გრძნობდეს ზეწოლას იმ სიტუაციებში, როდესაც აუცილებელია რაიმე „დიდი“ იდეის მოფიქრება.

კომუნიკაცია

არ არსებობს ლიდერი, რომელსაც ეფექტური კომუნიკაცია არ შეუძლია. დღეს ლიდერებს აქვთ შესაძლებლობა, მიაწოდონ დაინტერესებულ მხარეებს შესაბამისი ინფორმაცია უამრავი საკომუნიკაციო საშუალებით, განურჩევლად მათი ადგილსამყოფლისა.

დღეს უკვე აღარ არის საკმარისი ერთი მიმართულებით მომუშავე საკომუნიკაციო საშუალებები (ვთქვათ, ვებსაიტი ან საინფორმაციო ბიულეტენი). დღეს ინფორმაციის გაცვლა სხვადასხვა საშუალებითაა შესაძლებელი, რაც აუცილებელია უფრო გამჭვირვალე კულტურის შესაქმნელად.

საზოგადოებრივი ურთიერთობები

თუ თქვენ არ მოუყვებით ადამიანებს თქვენს ამბავს, ამას სხვა იზამს, თანაც – უფრო ხშირად. ამასთან, სხვისი მონათხრობი არ იქნება ისეთი, რომლის მოყოლაც თქვენ გსურდათ. ლიდერებს მოეთხოვებათ, თვითონ გახდნენ თავიანთი ისტორიის მთხრობელები.

ერიკ შენინგერის წიგნი მოგვითხრობს საზოგადოებასთან უერთიერთობის აუცილებლობასა და სოციალური მედიის იმ საშუალებებზე, რომლებიც დაგვეხმარება, შევქმნათ საზოგადოებასთან უერთიერთობის დადებითი პლატფორმები და ვიქცეთ ჩვენი სკოლის ახალი ამბების დე-ფაქტო წყაროდ. დღეს უკვე ის დროა, როდესაც აუცილებელია, შევცვალოთ ჩვენი ნარატივი და ყოველდღიურად გავაზიაროთ ყველა კარგი ამბავი, რაც კი ჩვენს სკოლაში ხდება. ამითი შევქმნით გამჭვირვალობის ფონს, რომელიც კრიტიკულად აუცილებელია განათლების მიმართ არსებული ნეგატიური რიტორიკის პირობებში.

ბრენდინგი[2]

სკოლის ბრენდინგი – ეს ის საშუალებაა, რომელიც თქვენი სკოლის შინაარს განსაზღვრავს. ეს ის სფეროა, რომელიც არაფრით არ უნდა დავუთმოთ სხვებს. ბიზნესებმა უკვე დიდი ხანია გაიგეს ბრენდის მნიშვნელობა და მისი გავლენა არსებულ თუ მომავალ კლიენტებზე/მომხმარებელზე. საზოგადოდ, ბრენდინგი მარკეტინგული პრაქტიკაა, რომლის მეშვეობითაც კომპანია ქმნის სახელს, სიმბოლოს ან დიზაინს, რომელიც ცნობადია და პირდაპირ აკავშირებს კომპანიას მის პროდუქტთან ან მის მიერ გაწეულ მომსახურებასთან. ბრენდი კომპანიებს ეხმარება, მათ მიერ წარმოებული პროდუქტი ადვილად საცნობი გახდეს და განასხვავებს მას სხვების მიერ წარმოებული (შეთავაზებული) პროდუქტისგან ან მომსახურებისგან.

სკოლების ლიდერებს შეუძლიათ, სოციალური მედიის მეშვეობით შექმნან სკოლის დადებითი ხატი (იმიჯი), რომელიც ხაზს გაუსვამს სასკოლო კულტურის დადებით მხარეებს, ხელს შეუწყობს თემის ეგოს ზრდას და საბოლოოდ დაეხმარება სკოლას, მოიზიდოს/დაიტოვის ის ოჯახები, რომლებიც ეძებენ კარგ სკოლას თავიანთი შვილებისთვის. მოყევით თქვენს ისტორიას, დაამყარეთ მტკიცე ურთიერთობები თემში და წაახალისეთ სწავლა.

შენინგერის ეს მოსაზრება სკოლის ხატის, მისი ისტორიისა და შინაარსის, მოკლედ, სკოლის ბრენდის შექმნის ან მისი ბრენდინგის შესახებ ძალიან საინტერესოა და უდავოდ შეიცავს სასკოლო განვითარებისთვის საჭირო და საყურადღებო მომენტებს.

სსრკ-ს დროიდან მოყოლებული, თბილისში, თელავში, ბათუმსა თუ საქართველოს სხვა ქალაქებში ყოველთვის არსებობდა (და დღესაც არსებობს), ერთი მხრივ, პოპულარული, „პრესტიჟული“ და „ელიტური“, მეორე მხრივ კი „არაპრესტიჟული“, „ცუდი“ და „ძალიან ცუდი“ საჯარო სკოლები (სსრკ-ს დროს კერძო სკოლები არ არსებობდა). ახლა ძნელია შეფასების იმ კრიტერიუმებზე საუბარი, რომლებიც განსაზღვრავდა ამ სკოლების ავკარგიანობას საბჭოთა თუ პოსტსაბჭოთა წლებში, თუმცა, როგორც ხშირად ხდება, მშობლებმა და, საზოგადოდ, „საკოლო აუდიტორიამ“ კარგად იცოდა, რომელი სკოლა როგორი იყო და რა განასხვავებდა მას სხვებისგან. ეს არაფორმალური ცოდნა სკოლის ხარისხისა თუ „იმიჯის“ შესახებ ხშირად განსაზღვრავდა როგორც მოსწავლეების, ისე მასწავლებლების კონტინგენტს „პრესტიჟულ“ და სახელგანთქმულ სკოლებში. მშობლები ცდილობდნენ, შვილები კანონიერი თუ სხვა, ნაკლებად ეთიკური გზებით მოეხვედრებინათ „კარგ“ სკოლებში ან კლასში, „კარგ“ მასწავლებლებსა თუ ბავშვებთან. სხვა საქმეა, რამდენად მართებული იყო ეს შეფასებები ან ის ღირებულებები, რომლებიც საბჭოთა და პოსტსაბჭოთა საქართველოში „ელიტური“ სკოლების ატრიბუტებად გადაიქცა, მაგრამ ერთი რამ ფაქტია: რამდენიმე სკოლამ თბილისში, თელავში, ქუთაისსა თუ ბათუმში, მოახერხა თავისი უნიკალური ისტორიისა და „ელიტურობის“, „განსაკუთრებულობის“ შარავანდედის შექმნა, მერე კი, წლების განმავლობაში, ამ „იმიჯის“ წარმატებით გამოყენება (ხშირად – ექსპლუატაციაც კი) კარგი პედაგოგების მოსაზიდად, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობდა სკოლის წინსვლასა და განვითარებას.

შენინგერის წიგნში ალბათ ამ ხატის შექმნასა და ჩამოყალიბებაზეა საუბარი. სკოლის რეპუტაცია, პედაგოგებისთვის, მშობლებისა და ბავშვებისთვის, საქალაქო თუ სასოფლო თემისთვის მისი მიმზიდველობა უდავოდ დადებით გავლენას ახდენს სკოლის განვითარებაზე, თუმცა შესაძლოა, დროთა განმავლობაში დათვური სამსახურიც გაუწიოს სასწავლო პროცესს, სკოლის შიდა კულტურას და ხელი შეუწყოს სკოლაში ელიტიზმის, ამპარტავნობით აღბეჭდილი კულტურის ჩამოყალიბებას.

არაერთი სამეცნიერო გამოკვლევა ადასტურებს, რომ „ელიტისტური“ და სელექციური მიდგომები განათლებაში (განსაკუთრებით – უმაღლეს განათლებაში) ხელს უწყობს უთანასწორობასა და კლასობრივ-ქონებრივ სეგრეგაციას საზოგადოებაში (ამის ნათელი მაგალითია აშშ-ში მიმდინარე მწვავე პროტესტი რასობრივი და ქონებრივი უთანასწორობის გამო). საინტერესოა ისიც, რომ OECD ქვეყნების (მსოფლიოს ყველაზე განვითრებული ქვეყნების თანამშრომლობის ორგანიზაცია, რომელიც მსოფლიოს 37 წამყვან ქვეყანას აერთიანებს, – ლ.ა.) შესახებ არსებული კვლევებით, ჩრდილოეთის ქვეყნებში (ე. წ. Nordic countries – ნორვეგია, შვედეთი, ფინეთი, დანია და ისლანდია) ელიტიზმი ყველაზე ნაკლებად არის გამოხატული, შესაბამისად, ამ საზოგადოებებში გაცილებით დაბალია უთანასწორობის მაჩვენებლებიც.

შესაძლებლობების გამოყენება

სასკოლო ლიდერებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია იმ გზების ძიება, რომელიც ხელს შეუწყობს არსებული სასწავლო პროგრამების, რესურსების და პროფესიული განვითარების შესაძლებლობების გამოყენებას და გაუმჯობესებას.

ლიდერები დღეს ვალდებულნი არიან, თვითონვე იყვნენ ცვლილების კატალიზატორები და ციფრულ ეპოქაში მიჰყვნენ განვითარების მოცემულ შვიდ მიმართულებას (რომლებიც მეტ-ნაკლებად მოიცავს იმ შინაარსს, რომელიც აუცილებელია რეალური ცვლილებებისთვის), სასკოლო ცხოვრების გაუმჯობესების, სკოლების ჰარმონიული ადაპტაციისა და განვითარებისთვის. განვითარების თითოეული მიმართულება კრიტიკული მნიშვნელობისაა პოზიტიური სასკოლო კულტურის შესაქმნელად და სკოლების ტრანსფორმაციისთვის. თითოეული მიმართულების გააზრებისა და შესრულებისას სკოლების ლიდერებს ეძლევათ საშუალება, მოამზადონ მოსწავლეები წარმატებისთვის ციფრულ სამყაროში, დაამყარონ საქმიანი და ურთიერთსასარგებლო ურთიერთობები დაინტერესებულ მხარეებთან სასკოლო ცხოვრებაში მათი ჩართვით.

სტატიის დასასრულს შეგახსენებთ ვაჟა-ფშაველას სიტყვებს (წერილიდან „რას ჰქვიან თავისუფლება?“) თავისუფლებასა და სასკოლო ასაკის ბავშვის სამყაროზე. ვფიქრობ, ეს სიტყვები კარგ ფონს ქმნის XIX-XX საუკუნეების დიდი ქართველი პოეტის მოსაზრებათა შესადარებლად XXI საუკუნის ციფრულ და ნაკლებად „ჰუმანურ“, ატომიზებულ რეალობასთან:

“ადამიანი თავისუფალი იბადება. უცქირეთ ბავშვს, როგორ თავისუფლად მოქმედებს, როცა შეძლებს მოძრაობას, ეპოტინება ყველაფერს, რასაც თვალი და ყური მიუწვდება; იქნევს ხელებს და ფეხებს, როცა აკვანში აწვენს დედა და ხელებზე არტახებს უჭირებს. მხოლოდ დიდების მოსაზრება, დაშლა, დაშინება ჰკვეცავს ფრთებს ბავშვის თავისუფალ მოქმედებას, რომელიც უსაზღვრო თავისუფლებისაკენ მიისწრაფვის.

გაიზრდება, მოვა გონებაზე და მაშინ ხომ შინაურ უფროსებთან ერთად, უჩნდება გარეთ სხვა უფროსი – საზოგადოება აუარებელი ზნე-ჩვეულებით, აზრებით, წესებით, რომელთა შორის მრავალი უარგისი და პირდაპირ დამღუპველია ადამიანისა, შემბოჭველი იმის თავისუფლებისა, საღის მსჯელობისა. მშობლები, საზოგადოება და უხეირო სკოლები აჩვევენ ყრმას ისეთს აზროვნებას, რაც უხშავს მას გონებას, უნერგავს ცხოვრებისათვის მავნე აზრებს, აჩვევს გონებას მორჩილებას, მოთმენას, უკლავს სიყვარულს თავისუფლებისადმი”.

“იცხოვროს იქ, საცა მოისურვებს, სხვას უსიამოვნება არ მიაყენოს. უნდა, უპასპორტოთ წავიდეს და მოვიდეს, საცა უნდა. ვერავინ უნდა შეახოს მას ხელი, ვიდრე კანონი არ გადასწყვეტს. უნდა ილაპარაკო, სწერო საზოგადო საქმეებზე ისე, როგორც შენ გინდა. დაშლა არავის შეუძლია, უნდა გამოსთქვას შენი აზრი, დაჰგმო დასაგმობი, აქო საქებარი”.

[1] Bring Your Own Device (BYOD) – ტერმინი, რომელიც ბიზნესის მენეჯმენტში დაახლოებით 2004 წელს გაჩნდა და რომელიც გულისხმობს მშრომელთა მიერ სამუშაო ადგილზე საკუთარი სმარტფონებისა და სხვა ტექნოლოგიური ხელსაწყოების გამოყენებას, მათ ჩართვას კომპანიის ბიზნესმოდელში. დღეს განვითარებული და სწრაფად განვითარებადი ქვეყნების კომპანიების მომსახურეთა თითქმის ნახევარი ეფექტურად იყენებს BYOD-მოდელს სამუშაო ადგილზე.

[2] ბრენდინგი – მცირე და საშუალო ბიზნესის ბრენდინგი/Branding გახლავთ ის ხელოვნება თუ შემოქმედება, რომელიც ბიზნესს ცნობადს, სანდოსა და მიმზიდველს ხდის (ლ. ა.).