წერის დაწყებამდე პირველი, რაზეც ჩემი ტვინი მუშაობს, აქტუალური საკითხის შერჩევაა. ის ან რომელიმე მეთოდს ეხება, ან აქტუალურ პრობლემას, რომელსაც აუცილებლად ვაკავშირებ ერთ-ერთ საბუნებისმეტყევლო დისციპლინასთან. ბოლო პერიოდის სოციალურ ქსელს თუ გადავხედავთ, ხშირად საუბარია ნარკოტიკების დოზის გადამეტებით კომაში მყოფ ახალგაზრდებზე. ამას გარდა, ქიმიის სწავლებისას მოსწავლეების დიდი ნაწილი მისვამს შეკითხვას: ,,მას, ჰეროინის დამზადება შეგიძლიათ, რამდენ ფულს იშოვიდით“. ასევე აინტერესებთ LSD რა არის და ა. შ. ამიტომ ვფიქრობ ოპოიდებზე ინფორმაციის მიწოდება მათთვის მნიშვნელოვანია.
ინსტრუქცია: რესურსი მიესადაგება როგორც მმმ სტრატეგიას, ასევე სამეცნიერო ტექსტის ანალიზს. მოსწავლეები გაეცნობიან სამეცნიერო ტექსტს და მმმ სტრატეგიის გამოყენებით მოძებნიან მტკიცებას, მტკიცებულებას და იმსჯელებენ ოპოიდის მოქმედების მექანიზმზე; ასევე დახატავენ მემბრანის მოდელს, რომელიც გამოსახავს სასიგნალო მოლეკულების სტრუქტურას წამლის დაკავშირებამდე და მას შემდეგ.
რობი გონზალესი | Wired: SCIENCE | 01.08.18 (ადაპტირებული: S. Muskopf-ის მიერ)
როცა საუბარი ჩამოვარდება ოპოიდურ კრიზისზე, ჯანდაცვის მუშაკები იწყებენ წამლების ჩამოთვლას: ფენტალინი, მორფინი, ჰეროინი. ბიოქიმიკოსებს განსხვავებული ფოკუსი აქვთ, ისინი ოპოიდებს კი არ ასახელებენ, მათ რეცეპტორებზე ამახვილებენ ყურადღებას. რეცეპტორი ცილაა, რომელსაც ჩამოთვლილი წამლები უკავშირდებიან.
ოპოიდური რეცეპტორები მოთავსებულია ტვინისა და პერიფერიული ნერვული სისტემის უჯრედის მემბრანაზე. ისინი მემბრანაში კარიბჭის დაცვის როლს ასრულებენ. ოპოიდებს შეუძლიათ ძლიერი ტკივილის გაყუჩებაც და კიდევ უფრო ძლიერი დამოკიდებულების ჩამოყალიბება. ზოგჯერ ოპოიდებზე დამოკიდებულება სიკვდილის მიზეზიც ხდება.
„მრავალი წლის წინ ოპოიდების შექმნის მიზანი ძლიერი ანალგეტიკური მოქმედება იყო და არა გვერდითი ეფექტები“ – ამბობს ფარმაკოლოგი, ბრაიან როთი, ჩრდილო კაროლინის უნივერსიტეტის მედიცინის სკოლის მკვლევარი. ჩვენ უნდა შეგვექმნა წამალი, რომელიც ტკივილს ,,მოკლავდა“, და არა ადამიანს“.
ამ მედიკამენტების შესაქმნელად მეცნიერებს უნდა სცოდნოდათ მათი რეცეპტორის აგებულება. ჟურნალში Cell, როთმა და მისმა კოლეგებმა გამოაქვეყნეს სტატია კაპა (kappa) ოპოიდური რეცეპტორის სტრუქტურის შესახებ. აღწერეს როგორ უკავშირდება რეცეპტორი წამლის მოლეკულას. მათი კვლევა დააჩქარებს ისეთი ოპოიდების აღმოჩენას, რომელთაც ნაკლები დამოკიდებულების გამოწვევა შეუძლიათ.
მეცნიერებმა გამოყვეს ოთხი ოპოიდური რეცეპტორი: მუ, დელტა, კაპა და ნოციცეპტინი. ჰეროინი, მორფინი და ოქსიკოდონი ძირითადად უკავშირდება მუ რეცეპტორებს. ეს სერიოზული პრობლემაა, რადგან მუ რეცეპტორი, ერთი მხრივ, აადვილებს მათ ანალგეზიურ მოქმედებს, მეორე მხრივ, პასუხისმგებელია დამოკიდებულების ჩამოყალიბებასა და სასიკვდილო ეფექტზე, გადაჭარბებული დოზის შემთხვევაში.
კაპა ოპოიდურ რეცეპტორს ეს პრობლემა არ აქვს. მუ რეცეპტორის მსგავსად ისიც აყუჩებს ტკივილს, მაგრამ გვერდითი ეფექტი (ჰალუცინაცია, დისფორია) არ არის ფატალური. გარდა ამისა, მედიკამენტების რეცეპტორთან დაკავშირებისას არ ხდება დამოკიდებულების ჩამოყალიბება.
მკვლევრები ამ სელექციურ აქტივაციას ,,მიკერძოებულ სიგნალიზაციას“ უწოდებენ. ეს კი რეცეპტორის სტრუქტურაზეა დამოკიდებული. როცა მოლეკულა უკავშირდება კაპა ოპოიდრეცეპტორს, ის ააქტიურებს ცილას და უცვლის მას ფორმას. ცილის სტრუქტურის „დამახინჯება“ ააქტიურებს უჯრედის სასიგნალო სისტემას. როთი და სხვა ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ სიგნალის გადაცემის ერთი გზა (პირობითად A) დაკავშირებულია ანალგეზიურ ეფექტთან, მეორე (პირობითად B) კი გვერდით ეფექტთან, როგორიცაა – ჰალუცინაცია.
„პრობლემა ისაა, რომ არ გვაქვს წამალი, რომელიც ერთ კონკრეტულ სასიგნალო პროცესს გაააქტიურებს – ამბობს როთი. და წამლის შექმნა რეცეპტორის სტრუქტურის ცოდნის გარეშე, იგივეა, რომ გასაღები დაამზადო საკეტის ფორმის დათვალიერების გარეშე.
როთი და მისი კოლეგები აღწერენ სიგნალის მოქმედების A გზას. ამ სტრუქტურის ამოხსნა მოითხოვდა მოლეკულური ინჟინრების დიდ გამოცდილებას. მსოფლიოში 100 ლაბორატორია მუშაობს კაპა რეცეპტორზე. ამბობს ვაშინგტონის უნივერსიტეტის ნეირომეცნიერი მიქაელ ბრუჩა. ის ათწლეულების განმავლობაში სწავლობდა კაპა რეცეპტორის მოქმედებას და ცდილობდა ახალი ანტიდეპრესანტის შექმნას.
ფოსფოლიპიდური ბიშრე
სამუშაო ფურცელი
| სათაური | ავტორი | წყარო და თარიღი: |
| მტკიცება: რა საკითხსა და პრობლემაზეა სტატია? რას ამტკიცებს ავტორი? | 
|
|
 მტკიცებულება: შექმენი ფოსფოლიპიდური ბიშრის მოდელი და აღწერე ოპოიდური რეცეპტორის მოქმედების მექანიზმი. გამოიყენე სტატიაში მოცემული ტერმინები. ტექსტი დაგეხმარება უკეთესად გაიგო მუ, კაპა და დელტა რეცეპტორების მოქმედება. |
||
|
|
||
| განმარტე ტერმინები |
||
| ანალგეტიკი | დისფორია | სიგნალის გადაცემის გზა
|
წყარო: biology corner 2018
