წლების წინ, სასერტიფიკაციო გამოცდების ჩაბარების დროს, ერთ-ერთი ფსიქოლოგი, ვინც უპირობოდ გავიგე და მივიღე, ბენჯამინ ბლუმი იყო. ტრენინგებზეც ყველაზე მეტ აქცენტს ბლუმის საგანმანათლებლო მიზნების ტაქსონომიაზე ვაკეთებდი.
ბლუმის მიერ შექმნილი ტაქსონომია სასარგებლო იყო გასული საუკუნის შუა პერიოდში საგანმანათლებლო სტანდარტების შეფასების, არსებული მეთოდებისა და ახალი მეთოდების შესამუშავებლად. მასწავლებლები მას ჯერ კიდევ იყენებენ, რადგან ბლუმის ტაქსონომია გვაფიქრებინებს დავალებების შემეცნებით სიღრმეზე. თუმცა არსებობს მოსაზრება, რომ ასეთი მარტივი კლასიფიკაციით შეუძლებელია მოსწავლის აზროვნების შეფასება.
თავად ბლუმი ლიტერატურაში არაერთხელ მიუთითებს იმაზე, რომ იგი არასწორად იყო გაგებული. მისი კლასიფიკაცია არ მიუთითებს დეტალურ მიზნებზე, რომლებისთვისაც მხოლოდ სწავლების ერთი მეთოდი უნდა იქნას გამოყენებული“ (Bloom, 1994). ბლუმმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მასწავლებელს სასწავლო პროცესში გადაწყვეტილების მიღებისას მეთოდური ტექნიკის ფართო არჩევანი უნდა ჰქონდეს. ტაქსონომიაში მხოლოდ გარკვეული მიზნების მაგალითებია განსაზღვრული სხვადასხვა დონეზე. მრავალფეროვანი მეთოდების არჩევისას, მასწავლებლებმა უნდა აირჩიონ ის, რომელიც მოსწავლეს დაეხმარება ცოდნის გამოყენებაში, ცხოვრებაში უცნობი პრობლემების გადაჭრაში. თუ მასწავლებელი ასეთი მეთოდებით ხელმძღვანელობს, მაშინ მოსწავლე დაცულია ისეთი საგანმანათლებლო მიდგომისაგან, რომელიც მზა მასალას ასწავლის – მიიჩნევს ბლუმი. სწორედ ამიტომ მომწონს ბლუმის ტაქსონომია.
მას შემდეგ, რაც ბლუმმა და მისმა კოლეგებმა 1956 წელს გამოაქვეყნეს პირველი ტაქსონომია, შეიქმნა 19-ზე მეტი ალტერნატიული სისტემა, რომლებიც ცდილობენ საგანმანათლებლო მიზნების კლასიფიკაციას (Anderson & Krathowl, 2001). დღეს სულ მცირე 30 ასეთი სისტემაა ცნობილი. სასწავლო გეგმის მისაღწევი მიზნების გასაანალიზებლად ყველაზე პოპულარული მაინც ბლუმის ტაქსონომიის განახლებული ვერსიაა.
ამჟამად გამოყენებული ტაქსონომიების შეფასებისას აუცილებელია აღინიშნოს, რომ თითოეული მათგანი გამიზნულია ერთი კონკრეტული მიზნისთვის, მაგრამ არ არსებობს ერთადერთი სწორი, რომელიც გამოყენებული იქნებოდა ყველგან. ზოგი ტაქსონომია კარგად ემსახურება სწავლის ახალი სტანდარტების შემუშავებას, ზოგი კი არსებული სტანდარტების შესაფასებლად გამოიყენება (ედმუნდ ვანაგსი).
განათლების თეორიებში კონსტრუქტივიზმის იდეების გაჩენასთან ერთად მოსწავლეები შეეცდებიან, აქტიურად შექმნან ცოდნა და მონაწილეობა მიიღონ სასწავლო პროცესში. ეს თავის მხრივ ნიშნავს, რომ თითოეულმა მოსწავლემ უნდა მიაღწიოს გარკვეულ პროგრესს, რომლის შეფასებაც ძალზე მნიშვნელოვანია (პიკარდი, 2007). თანამედროვე კვლევები ცხადყოფს, რომ სწავლა საკმაოდ რთული პროცესების ჯაჭვია (დევისი, სუმარა და ლუი-კაპლერი, 2018).
მოსწავლეთა სწავლის შეფასების ბევრად უფრო ცნობილი ტაქსონომიაა სოლო (SOLO) ტაქსონომია, რომელიც 1982 წელს ჯონ ბიგსმა და კევინ კოლისმა შექმნეს. ბიგსის თქმით, „სოლო ტაქსონომია, რომელიც წარმოადგენს დაკვირვებული სწავლის შედეგის სტრუქტურას, სწავლის შედეგების კლასიფიკაციის საშუალებაა“.
სოლო ტაქსონომია არის კიდევ ერთი პოპულარული მოდელი, რომლის მიზანია მოსწავლეთა კოგნიტური განვითარების დონის განსაზღვრა სწავლის პროცესში (Biggs & Collis, 1982; Biggs, 1992). ეს თეორიული მოდელი მიუთითებს შემეცნების დონის სხვადასხვა განზომილებებზე: პრესტრუქტურული, უნისტრუქტურული, მულტისტრუქტურული, მიმართებადი (რეგულირებადი) და გაფართოებული აბსტრაქტული. მოდელის ფარგლებში, გადაწყდა მოსწავლის კოგნიტური განვითარების დონის დადგენის სირთულე, რაც წინა ტაქსონომიების უდიდესი ნაკლი იყო. სოლო მოდელი მეტწილად გამიზნულია სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა კოგნიტური ზრდის შესაფასებლად (Biggs, 1995), მაგრამ ეს საკმარისი არ არის სასწავლო გეგმის შემეცნებითი მოთხოვნების გასაანალიზებლად (Brabrand and Dahl, 2009). სოლო ტაქსონომიის მოდელის საშუალებით შეგვიძლია უკეთესად გავიგოთ, როგორ ესმის მოსწავლეს, რასაც სწავლობს და რა პრობლემები შეიძლება შეექმნას მას სასწავლო პროცესის დროს. სოლო მოდელი მეტ ყურადღებას აქცევს კოგნიტურ პროცესებს, ვიდრე მისაღწევ შედეგებს. ამ მოდელის გამოყენებით, მასწავლებელს შეუძლია, უკეთ გააანალიზოს მოსწავლის პასუხები და გაიგოს, რა სირთულის გადალახვის შედეგად მიაღწია მან მას, ან რა არის კონკრეტული ინდივიდის აზროვნების პროცესის პროგრესი. ასევე, მოდელი საშუალებას აძლევს მასწავლებლებს, გამოიყენონ იგივე ტერმინები მოსწავლის დაკვირვებული ქცევის (შესრულების) შესახებ დროის გარკვეულ პერიოდში.
ტაქსონომიების მოდელები გამოიყენება მოსწავლეთა წინსვლისა და სწავლის შესაფასებლად, მაგრამ, მეორე მხრივ, მასწავლებელმა ყოველთვის უნდა გაითვალისწინოს, რომ ეს კლასიფიკაციები ხელოვნურია და არ შეიცავს პროცესის ყველა ეტაპს. თუ შეფასებისა და სწავლის პრაქტიკა უახლესი თეორიების შესაბამისად იცვლება, მაშინ ცვლილებები დაფუძნებული უნდა იყოს სწავლის თეორიულ მოდელებზე, რაც მასწავლებლებს საშუალებას მისცემს, უკეთ გააცნობიერონ მოსწავლეთა მიერ მიღწეული შედეგების არსი და აირჩიონ მათ მისაღწევად ყველაზე შესაფერისი მეთოდი (პელეგრინო, ჩუდოვსკი და გლაზერი, 2001). თეორიამ პედაგოგებს უნდა გაუკვალოს გზა ყველა ასპექტში თანმიმდევრულობის მისაღწევად – სასწავლო გეგმის შინაარსში, შეფასებასა და პედაგოგიკაში (ბიგსი, 1996).
ტაქსონომიის ჩარჩო უნდა განიხილებოდეს სხვადასხვა სფეროს კონტექსტში – ისინი არ უნდა აღიქმებოდეს, როგორც მზა რეცეპტები სასწავლო ან სწავლის არჩევისთვის. სასწავლო მიზნების ტაქსონომიის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი მინუსია არასწორი წარმოდგენა, რომელსაც ქმნიან მასწავლებლები. მაგალითად, რამდენიმე საკვანძო სიტყვა მარტივი დიაგრამების სახით ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ აზროვნება არის სწორი და მასწავლებელმა მიზნის მისაღწევად საკმარისია, შეასრულოს თითოეული ეს ნაბიჯი. თანამედროვე შემეცნებითი და ნევროლოგიური მეცნიერებები კარგად აჩვენებს, რომ სწავლის შესახებ წინა ვარაუდები მცდარია და აზროვნების პროცესები არ არის ასე მარტივი, როგორც ეს გამოსახულია ტაქსონომიაში (მაგ., ჰატი, 2016; Illeris, 2018). ტაქსონომია შეიძლება გამოყენებულ იქნას აზროვნების, სასწავლო გეგმის გაგების, სასწავლო მეთოდების, შეფასებისა და მათ შორის არსებული რთული ურთიერთკავშირის შექმნის მიზნით.
ტაქსონომია შეიძლება გამოყენებულ იქნას საერთო ტერმინოლოგიის დანერგვისა და საერთო ცნობიერების განვითარებისათვის. ამასთან, მათი გამოყენება შეუძლებელია, როგორც წამყვანი თეორია, რომელიც განსაზღვრავს, რა და როგორ უნდა ასწავლოს მასწავლებელმა კლასში. „60 წელზე მეტი ხნის წინ ბენჟამინ ბლუმის განზრახვა იყო წესრიგის აღდგენა ქაოსში, რომელიც განათლების სფეროში მეფობდა. განათლების თანამედროვე ქაოსი მხოლოდ იზრდება, ამიტომ ტაქსონომიების გამოყენება კიდევ უფრო უნდა დაფასდეს”, (ანდერსონი, 2001).
სოლო ტაქსონომია უზრუნველყოფს კოგნიტური სწავლის შედეგების გააზრებას. ეს იერარქიული მოდელი არის ყოვლისმომცველი (ობიექტური კრიტერიუმებით), რომელიც გამოიყენება სხვადასხვა საგანში, დავალებების განსხვავებული ტიპებით (Hattie & Purdie, 1998). მასწავლებლები სარგებლობენ იმით, რომ სოლო წარმოადგენს საკმაოდ მრავალფეროვან მასალას, აღზრდის სტრუქტურული სირთულის ეტაპზე, რომლებიც აჩვენებს თანმიმდევრობას ამოცანების შესაბამისად. გარდა ამისა, მოსაზრების ზედაპირული ან ღრმა დონეების დაგეგმვა და შეფასება შესაძლებელია მოსწავლის აზროვნების წარმოდგენის კოდირებით. ვიზუალური სიმბოლოების გამოყენება სოლო ტაქსონომიაში გაგების დონის წარმოსადგენად საშუალებას მოგვცემს, გავიგოთ, „სად უნდა წავიდეთ შემდეგ?“ გადაწყვეტილებები და აზროვნების ინტერვენციები უფრო ზუსტად მიზნად ისახავს მოსწავლის სწავლის საჭიროებების დადგენას. ეს უზრუნველყოფს უშუალოდ სწავლის შედეგებთან დაკავშირებულ უკუკავშირს.
სოლო მოდელის უპირატესობა ბლუმის ტაქსონომიის მიმართ, მოსწავლეთა სწავლის შეფასებაა. ეს უპირატესობები ეხება არა მხოლოდ ცოდნის შეძენასა და ქულას, არამედ მოიცავს შეფასების პროცესის თავისებურებებს, რომლებიც ყურადღებას ამახვილებენ იმაზე, თუ როგორ სწავლობენ მოსწავლეები და როგორ სწავლობენ მასწავლებლები, რათა დაეხმარონ მოსწავლეებს, პროგრესულად გამოიყენონ უფრო რთული შემეცნებითი პროცესები.
შეფასებამ უნდა მართოს სწავლა. ის არის დინამიკის მაჩვენებელი, სადაც მასწავლებლებმა და მოსწავლემ შეიძლება ერთად იმუშაონ საგნის ან თემის შესახებ საკუთარი ცოდნის გასაუმჯობესებლად. შეფასება უნდა იყოს ავთენტური.
სოლო სტრუქტურა ეხმარება მოსწავლეს საკუთარი აზროვნების ძლიერი და სუსტი მხარეების დადგენაში; „ისწავლოს სწავლა“ და დაეხმაროს სკოლებს, სწავლის შედეგები გახადონ თვალსაჩინო მოსწავლეებისთვის. სოლო ტაქსონომია ეხმარება სკოლებს, შეიმუშაონ:
- სასწავლო პროცესი (სოლო და ძირითადი კომპეტენციები);
- სკოლებში გამოყენებული სწავლების ენა. (სოლო სასწავლო ზმნები);
- სწავლის მიზნები და სწავლის შედეგები (სოლო დიფერენცირებული სწავლის გამოცდილება);
- სასწავლო პროცესის თვითშეფასება (სოლო დიფერენცირებული თვითშეფასების რუბრიკები);
- ინტერვენციები, რომლებიც აძლიერებენ სწავლის დროს ღირებულების ჩამოყალიბებას (სოლო დიფერენცირებული ჩარევები).
სოლო ტაქსონომია გამოიყენება შემდეგი მიზნებისთვის:
- დიფერენციაციის გეგმის შემუშავება;
- თვითშეფასების რესურსების შემუშავება;
- ინოვაციური სასწავლო გეგმის შედგენა;
- ასახავს სწავლის პროცესებსა და შედეგებს;
- ელექტრონული სწავლებისა და აზროვნების სტრატეგიების ინტეგრირება.
სოლო ტაქსონომიის გამოყენება ნამდვილად აძლევს პედაგოგებსა და მოსწავლეებს იმის შესაძლებლობას, რომ უფრო ღრმად შეისწავლონ ის თემატიკა, რომელშიც ისინი მონაწილეობენ და შეაფასონ სწავლა სასწავლო პროცესში.
სოლო ტაქსონომიის ერთ-ერთი დადებითი მხარეა ის, რომ მასწავლებლებს გაუადვილდებათ დონის განსაზღვრა და დაეხმარებიან მოსწავლეებს სასწავლო პროცესის წარმართვაში.
სოლო ტაქსონომიის ხუთი დონე:
პრესტრუქტურული დონე – მოსწავლეს არ ესმის ინფორმაცია, ამიტომ ვერ ახერხებს გაგებას. ამ დონეზე არაფერია ცნობილი დავალების შესახებ;
უნისტრუქტურული დონე – მოსწავლეს ამ დონეზე აქვს მხოლოდ ძირითადი კონცეფცია საგნის ან დავალების შესახებ; მას შეუძლია მარტივი და აშკარა კავშირის დამყარება, მაგრამ ინფორმაციის ფართო მნიშვნელობა არ არის გაგებული.
მულტისტრუქტურული დონე – მოსწავლეს ამ დონეზე შეუძლია გააცნობიეროს საგნის ან დავალების რამდენიმე ასპექტი, მაგრამ თემის გარშემო იდეებსა და ცნებებს არ აქვთ ურთიერთკავშირი. მოსწავლეს შეუძლია მთელი რიგი კავშირების დამყარება, კლასიფიცირება, მაგრამ მთლიანობის მნიშვნელობა არ არის გასაგები. ცნობილია რამდენიმე შესაბამისი დამოუკიდებელი ასპექტი. მოსწავლეს შეუძლია ჩამოთვალოს, განსაზღვროს, აღწეროს, დააკავშიროს, შეუსაბამოს ან გააკეთოს ალგორითმები. ამ დონის შეფასება, პირველ რიგში, რაოდენობრივია.
მიმართებადი დონე – მოსწავლეს ამ დონეზე შეუძლია გააცნობიეროს ნაწილების მნიშვნელობა მთლიანთან მიმართებაში. იდეები და კონცეფციები უკავშირდება ერთმანეთს და ისინი ქმნიან მთლიანობის თანმიმდევრულ გაგებას. მოსწავლეთა სწავლის შედეგები აჩვენებს შედარების, მიზეზ-შედეგობრივი აზროვნების, თანმიმდევრობის, ანალიზის, მთლიანი აზროვნების, ანალოგის, გამოყენებისა და კითხვების ფორმულირების მტკიცებულებებს. ეს ის დონეა, რომელიც საგნის ადეკვატურ გაგებას გულისხმობს.
გაფართოებული აბსტრაქტული – ამ დონეზე მოსწავლეს შეუძლია შეასრულოს კავშირები არამარტო მოცემულ საგნობრივ ჭრილში, არამედ ასევე შეუძლია კავშირი დაამყაროს მის მიღმა. მას შეუძლია განაზოგადოს და გადაიტანოს პრინციპები და კონცეფციები ახალ განსხვავებულ კონტექსტში; შექმნას ახალი იდეები და კონცეფციები; შეუძლია პროგნოზირება, განზოგადება, შეფასება, თეორიზაცია, ჰიპოთეზირება, შექმნა და ასახვა.
სოლო ტაქსონომიას რეალური უპირატესობები:
- ეს უპირატესობები ეხება არა მხოლოდ საგნების სწავლებასა და ქულას, არამედ მოიცავს შეფასების პროცესის თავისებურებებს, რომლებიც ყურადღებას ამახვილებენ იმაზე, თუ როგორ სწავლობენ მოსწავლეები და როგორ ასწავლიან მასწავლებლები, რათა მოსწავლეებს დაეხმარონ უფრო რთული კოგნიტური განვითარების პროცესში;
- როგორც მასწავლებლები, ასევე მოსწავლეები ხშირად გადადიან უფრო ღრმა კონსტრუქციებზე და ეს ხდება სოლო ტაქსონომიის დონეზე;
- დონეების ინტერპრეტაცია შესაძლებელია მოსწავლეთა ცოდნის შესაბამისად. ექვსი წლის მოსწავლეს შეიძლება ვასწავლოთ ზოგადი პრინციპები და ჰიპოთეზების წამოყენება, თუმცა განსხვავებული აბსტრაქციისა და დეტალების განსხვავებულ დონეზე. სოლო მეთოდის გამოყენებით, ამგვარი აბსტრაქციების შესაფასებლად გაცილებით მარტივია შეფასების კრიტერიუმების შექმნა.
- ბლუმის ტაქსონომიასთან დაკავშირებული ზოგიერთი გამოცდილებისგან განსხვავებით, სოლო დონის იდენტიფიცირება და კატეგორიზაცია შედარებით ადვილია.
გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:
https://znanio.ru/media/obzor_veduschih_obrazovatelnyh_kontseptsij-298402 ; https://edqualt.tj/ru/
https://pamhook.com/solo-taxonomy/;
https://blogs.edweek.org/edweek/finding_common_ground/2014/02/whats_our_best_taxonomy_blooms_or_solo.html ; https://www.nwlink.com/~donclark/hrd/Bloom/SOLO_taxonomy.html
