ჯეიმს ფენიმორ კუპერის „ჯაშუში“ – პირველი ჯაშუშური რომანი, რომელმაც დიდ და ანგარიშგასაწევ ლიტერატურულ ტრადიციას დაუდო დასაბამი – თორმეტი წლისამ წავიკითხე. თავიდან უხალისოდ ვკითხულობდი, ამერიკის რევოლუციის პერიპეტიები თუ პურიტანული სულისკვეთებით გაჯერებულ გარემოში გმირების თავს გადამხდარი ამბები გულთან ახლოს არ მოდიოდა. ესეც უნდა ითქვას – პატარა ვიყავი ამ წიგნისათვის.
ადრეული გაზაფხულის ცივი შუადღე იყო. ეზოში გამოვედი და წიგნიც გამოვიტანე. კიბე მახსოვს, კიბის საფეხურები. კარგა ხნის წინ დაწყებული წიგნის კითხვა იქ გავაგრძელე – ძველი შალი დავაფინე ერთ საფეხურზე და ჩამოვჯექი. სახლიდან არავინ გამოსულა, ხელი არავის შეუშლია. მზე კი დამყურებდა, მაგრამ ოდნავაც არ მათბობდა. ვიჯექი, ვკითხულობდი და ცრემლი ცრემლს მოსდევდა. სადაც იყო, ავქვითინდებოდი.
ჯეიმს ფენიმორ კუპერის „ჯაშუში“ პირველი წიგნია, რომელმაც მატირა.
არა მგონია, მანამდე სულ მცირე წარმოდგენა მაინც მქონოდა ჯაშუშების საქმიანობაზე, სამშობლოს სიყვარულს კი, ვინ იცის, საერთოდ რასთან ვაიგივებდი. სკოლაში ხშირად გველაპარაკებოდნენ მეორე მსოფლიო ომსა და სხვაზეც, ბევრად უფრო დიდსა და გამანადგურებელზე, მომავალში რომ შეიძლებოდა თავს დაგვტეხოდა. ერთი-ორი მასწავლებელი გვარწმუნებდა, რომ თუ საჭირო გახდებოდა, სამშობლოსთვის – საბჭოთა კავშირისთვის – ყველას უყოყმანოდ უნდა გაგვეწირა თავი. შინ, მშობლებს, საბედნიეროდ, ასეთი მოთხოვნები არ ჰქონდათ. ყოველ შემთხვევაში, მე გმირობას არავინ მაძალებდა.
ჰარვი ბირჩი, ჯეიმს ფენიმორ კუპერის წიგნის მთავარი გმირი, ორმაგი ჯაშუშია. როგორც ბოლო თავებში ირკვევა, ერთგულად და უანგაროდ ემსახურება ჯორჯ ვაშინგტონს, რომლის პორტრეტიც შთამბეჭდავად იხატება მკითხველის თვალწინ. ჰარვი კი მართლაც შეუდარებელია – მოვლენათა ანალიზის, ერთადერთი სწორი გამოსავლის უსწრაფესად პოვნისა და ამასთანავე, სრული გარდასახვის გასაოცარი უნარი აქვს. ყველაზე მეტად კი წესიერება გამოარჩევს – სუფთა კაცია, სათავისოდ არაფერს ითხოვს. იმ აზრსაც კარგა ხნის წინ შეჰგუებია, რომ არასოდეს ეყოლება ოჯახი – აბა, სად ჯაშუში და სად დალხენილი ცხოვრება საკუთარ სახლში, ცოლი და წვრილშვილი…
გამიმართლა – მეწვრილმანე ჰარვი ბირჩი ის კაცი აღმოჩნდა, ვინც სულ სხვანაირად მესაუბრა გმირობაზე, პასუხისმგებლობასა და იმ ქვეყნის სიყვარულზე, რომელშიც დაიბადე და ცხოვრობ.
ცოტა ხნის წინ ისევ მივუბრუნდი ამ წიგნს და იმ ინტერესით გადავიკითხე, ნეტა მაშინ, თორმეტი წლისას, რა მატირებდა-მეთქი. მეგონა, მარტივად მივაგნებდი იმ მონაკვეთს, რომელმაც ძალიან დიდი ხნის წინ კითხვის დროს დაღვრილი პირველი ცრემლების სიტკბო და სიმწარე მაგრძნობინა. თითქმის აღარაფერი მახსოვდა – მხოლოდ მეწვრილმანე ჯაშუში, ის, ვიღაცას ვიღაც რომ უნდა შეჰყვარებოდა თუ უკვე უყვარდა და კიდევ, მაიორი დანვუდი – მაღალი, ხმელ-ხმელი, შავგვრემანი, ძალიან მომხიბვლელი. მეხსიერებაში ასეთად ჩამრჩენოდა: მუდამ მოუცლელი კაცი, მძიმე და სახიფათო დავალებების შესასრულებლად გაქცეული, უცაბედად გამოჩენილი და ისევ დიდი ხნით დაკარგული…
რა თქმა უნდა, წიგნს თორმეტი წლის გოგოს თვალით ვეღარ წავიკითხავდი – იმთავითვე განწირული მცდელობა იყო. ისიც აღმოვაჩინე, რომ მაშინ სულ სხვა თარგმანი წამეკითხა, ეს კი, გასულ წელს გამოცემულ წიგნში რაც დამხვდა, ძალიან შორს იყო, ჩემი წარმოდგენით, კარგი თარგმანისაგან. მიუხედავად ამისა, მაინც მოვახერხე ნიუ-იორკის შტატში გადასახლება და ჯაშუშ ჰარვი ბირჩსაც ავედევნე – საითაც შენ წახვალ, მეც იქით წამოვალ-მეთქი. სახიფათო გზა იყო. ინგლისელების საგუშაგოებიც უნდა გაგვევლო ყალბი საბუთებით და ამერიკელებისაც. უორტონების ქალებმა გული შემიღონეს, სანამ კაბის გასაწყობი არშიების ხარისხსა და საკუთარი გრძნობების ბუნებაში გაერკვეოდნენ. მერე კი მაიორი დანვუდიც გამოჩნდა და თავი სამშვიდობოს ვიგრძენი…
ექიმი სითგრივზი არ ვახსენოთ? ამ სიტყვების მთქმელი: „ისე მოვაწყობინე სახრჩობელა, რომ დასჯილს კისრის ძვლები არ დაუზიანდეს. მისგან ისეთ ჩონჩხს გავაკეთებ, მთელ ჩრდილოეთ ამერიკას სანატრელი გაუხდეს. იშვიათად მინახავს ასეთი აგებულების ადამიანი. მის მშვენიერ ჩონჩხს ვირჯინიაში ჩემს მოხუც დეიდას გავუგზავნი. მან ხომ დიდი ამაგი დამდო ბავშვობაში…“ თანამოსაუბრე აღშფოთებით შესძახებს: „თქვენ რა, მკვდრის ძვლებს გაუგზავნით მოხუც ქალს?“ ექიმი სითგრივზი კი მშვიდად მიუგებს: „რატომაც არა? რა არის ამქვეყნად ადამიანზე უკეთესი? და ჩონჩხიც ხომ იგივე ადამიანია!“
ვისთვის არის გამზადებული ეს სახრჩობელა და ჩვენი საყვარელი მეწვრილმანისთვის, რომელსაც ბოლომდე გააზრებული აქვს, ჯორჯ ვაშინგტონისა და თავისი სამშობლოს გამო რა დიდ ხიფათში იგდებს თავს. მაგრამ სჯერა, რომ სწორია მისი არჩევანი, გრძელ, მომქანცველ გზაზე სიარულის გადაწყვეტილება.
არ შეგეშინდეთ – ჰარვი ბირჩს სახრჩობელაზე ქანაობა არ უწერია.
