უკვე 40 წელი გავიდა, რაც ქართველი ხალხი სახელმწიფო ენის დასაცავად ქუჩაში გამოვიდა. მას შემდეგ საქართველო 14 აპრილს განსაკუთრებულად აღნიშნავს. ამ დღეს სკოლაშიც სათანადოდ ვხვდებით. როგორც წესი, ჯერ წარსულში გადავინაცვლებთ და 1978 წლის საბჭოთა კონსტიტუციიდან გამქრალ მუხლს ქართულის სახელწიფო ენად აღიარების შესახებ უკან ვაბრუნებთ. ფეხდაფეხ მივყვებით ქართული კულტურისა და ხელოვნების მოღვაწეების გარშემო შეკრებილ სტუდენტებსა და მოსახლეობის ტალღას თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეზოდან ამჟამინდელი პარლამენტის შენობამდე. ამ დღის შესახებ ცნობების მოგროვება არავის უძნელდება, რადგან ზემოაღნიშნული მიტინგის ზოგიერთი მონაწილე უახლესი ისტორიის ცოცხალ წყაროს წარმოადგენს. ისინი დიდი სიამაყით მოგვითხრობენ, თუ როგორ გაერთიანდნენ ქართული ენის შესანარჩუნებლად. მართალია, პეტიციისთვის ხელმოწერების შეგროვებას ხელისუფლების მხრიდან ჩხრეკა და შევიწროვება მოჰყოლია, მაგრამ ხალხი ქუჩაში მაინც გამოსულა. ამბობენ, რუსთაველის გამზირი 70 ათასამდე ,,ენის მცველმა“ გაიარაო. დემონსტრანტებს საზოგადოებრივი წესრიგი არ დაურღვევიათ, თუმცა სასურველი შედეგის მიღებამდე სახლში არავინ დაბრუნებულა.
მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს მოქალაქეები არაერთი პრობლემის წინაშე იდგნენ, 14 აპრილის შეკრება მხოლოდ ქართული ენის სახელმწიფო სტატუსის აღდგენას მიეძღვნა. ყველას გასაკვირად, ხალხის მოთხოვნა სისხლის დაუღვრელად დააკმაყოფილეს. პოლიტოლოგთა აზრით, მომიტინგეებს გაუმართლათ, რადგან სახელმწიფო ენის დასაცავი მიტინგის დარბევა რუსეთის ხელისუფლების ინტერესებში არ შედიოდა.
დღეს საქართველოს კანონი სახელმწიფო ენის შესახებ გვეუბნება, რომ ,,ქართული ენა საქართველოს ისტორიულ-კულტურული მემკვიდრეობა და მისი სახელმწიფოებრიობის აუცილებელი პირობაა. იგი საქართველოს ყველა მოქალაქის საერთო-სახელმწიფოებრივი კუთვნილებაა. საქართველოს სახელმწიფო თავის ყველა ფუნქციას ამ ენაზე ასრულებს, იცავს მას და განსაზღვრავს მისი, როგორც სახელმწიფო ენის, ფუნქციონირებისა და განვითარების პოლიტიკას.“ აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს ქვეყანაში სხვა ენათა და კულტურათა თანაარსებობას და ჰარმონიულ განვითარებას, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველოს მოქალაქის ენობრივი უფლებების შელახვა კონსტიტუციური პრინციპების საწინააღმდეგო ქმედებას წარმოადგენს.
ჩრდილოელი მეზობლის ბორკილებისგან დახსნილი ენა დროდადრო სხვადასხვა საფრთხის წინაშე დგება. მართალია, სახელმწიფო ენის სტატუსს არაფერი ემუქრება, მაგრამ ე.წ. საერთაშორისო ენის კალაპოტში მოქცეული ქართული სიტყვა ნელ-ნელა თავისი ნებით იხევს უკან და გზას უთმობს ,,ჰეშთეგებს“, ,,მესიჯებს“, ,,ჩექინებს“ და ვირტუალურ საკომუნიკაციო ენაში გაბატონებულ სხვა პოპულარულ გამონათქვამებს, რაც, თავის მხრივ, ენის ლექსიკური თვალსაზრისით გაღარიბებას უწყობს ხელს.
ჩემი აზრით, სკოლამ ხშირად უნდა შეახსენოს მომავალ თაობას, რომ ქართულ ენას მრავალსაუკუნოვანი ისტორია აქვს. იგი იბერიულ-კავკასიურ ენათა ოჯახის ქართველურ ენათა ჯგუფს მიეკუთვნება. მეცნიერები ქართველური ენების ჯგუფს მიაკუთვნებენ ქართულის მონათესავე მეგრულ, ლაზურ და სვანურ ენებს, რომლებსაც არქაული ქართული ენის ნიშნები ჯერ კიდევ აქვთ შენარჩუნებული.
მოსწავლეებს ყველაზე მეტად მაძიებლების როლში ყოფნა მოსწონთ. ამიტომ სჯობს, მათ სიტყვებზე დაკვირვების საშუალება მივცეთ. წელს ჩვენი სკოლის ახალბედა ლექსიკოგრაფებმა მეგრულ და სვანურ ლექსიკონებზე იმუშავეს და საკომუნიკაციო ენაში ხშირად გამოყენებული სიტყვებისგან სახელდახელო ლექსიკონები შეადგინეს. შემდეგ კი ,,სიტყვობანას“ თამაშში ჩაერთნენ. ზემოაღნიშნული აქტივობების მონაწილეები წლის ბოლომდე ,,სიტყვის მცველების“ სტატუსით და გარკვეული პრივილეგიით ისარგებლებენ. რაც შეეხება მათ მოვალეობას, ისინი სკოლის ბიბლიოთეკის ხელმძღვანელის თანაშემწეებად მოიაზრებიან, პერიოდულად უმცროსკლასელებს ბეჭდური თუ ელექტრონული ლექსიკონების მიზანმიმართულად გამოყენებას ასწავლიან და საკითხავი ლიტერატურის შერჩევაში ეხმარებიან.
ერთ დღეს საკუთარი ქალაქის ქუჩებში ქართული წარწერების მოძიებას თუ გადაწყვეტთ, აღმოაჩენთ, რომ თბილისი მართლაც საკმაოდ ჭრელი, ლათინური თუ არაბული დამწერლობით აჭრელებული ქალაქია. ზოგიერთ აბრაზე დაწესებულების სახელი ქართულადაც წაუწერიათ, მაგრამ ჯერ კიდევ მრავლად შეხვდებით ისეთ ,,ბუწიკს“ და ,,მოლს“, რომლის უცხოელ მეპატრონეს მასპინძელი ქვეყნის დამწერლობის გამოყენება აზრადაც არ მოსვლია. წელს ჩვენც გავაპროტესტეთ არაქართული წარწერებით აჭრელებული დედაქალაქი და პროექტის დასკვნით ღონისძიებაზე უცხოენოვანი აბრების ამსახველი ფოტომასალა გამოვფინეთ, რითაც გამოვეხმაურეთ ყველასათვის ცნობილ მოწოდებას ,,წერე ქართულად“.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, გადამწერთა ხელოვნებას გვერდს ვერ ავუვლიდით და ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრსაც ვესტუმრეთ. სკოლაში დაბრუნების შემდეგ კი პროექტის მონაწილეებმა გადამწერ-ილუსტრატორთა როლი მოირგეს და რჩეული მხატვრული ნაწარმოებები ასომთავრული და მხედრული ანბანით გადაწერეს. ერთ-ერთმა კლასმა ხელებით ,,დაწერილი“ ქართული ფოტო-ანბანი დაამზადა. ზემოთ ვახსენე, რომ იმ დღეს ,,სიტყვის მცველებიც“ გამოვავლინეთ, თუმცა თავად თამაშის შესახებ არაფერი მითქვამს.
,,სიტყვობანა“
ამ აქტივობათა ჯაჭვის ერთად ან ცალ-ცალკე გამოყენება სწავლების ყველა საფეხურზე შეიძლება. ხანდახან რესურსად მხოლოდ ერთი კონკრეტული მწერლის ლექსიკურ მარაგს ვიყენებ, რათა მოსწავლეები ადვილად გაუშინაურდნენ მათთვის უცნობ, სპეციფიურ ენას. თუმცა თამაშს უფრო ხშირად გავლილ ტექსტებში აღმოჩენილი ლექსიკური ერთეულების გახსენება-გამოყენების მიზნით ვგეგმავ.
მოსწავლეებს შეუძლიათ, წინასწარ დაიყონ გუნდებად და სამუშაოც (გადასამეორებელი ,,სიტყვის სკივრები“) თანაბრად გადაინაწილონ, ან წინასწარ არაფერი დაგეგმოთ და ჯგუფები თამაშის დაწყების წინ, შემთხვევითობის პრინციპით შეადგინეთ. თამაში სახელმძღვანელოდან ამოკრეფილი ლექსიკური ერთეულების ცოდნით არ შემოიფარგლება. პირველ ტურში ყუთიდან ამოსული გარკვეული რაოდენობის სიტყვების განმარტების შემდეგ, მონაწილეებმა მცირე დროში ერთმანეთში არეული სიტყვებისგან წინადადებების აწყობა (სიტყვის ლოტო), თამაშის დასასრულს კი – ერთ გრძელ სიტყვაში არსებული ასო-ბგერების გამოყენებით რაც შეიძლება მეტი სიტყვის აწყობა უნდა მოახერხონ.
ზემოაღნიშნული აქტივობების გამოყენება I კლასშიც შეგიძლიათ, ოღონდ ,,სიტყვის ლოტო“ მარტივი (2-3 სიტყვიანი) წინადადებებით უნდა დააკომპლექტოთ, სიტყვების ასაწყობად კი გუნდებს მოძრავი ანბანი დაურიგოთ (სჯობს, ასაწყობი სიტყვების ნიმუშები დაფაზე ეწეროს ან თვალსაჩინო ადგილას იყოს გამოკრული). თამაშს ბონუს-აქტივობად შეგიძლიათ მიამატოთ რებუსები, რომლებსაც პირველკლასელები ყოველთვის დიდი ხალისით ხსნიან. აქვე შემოგთავაზებთ ზემოთ აღწერილი აქტივობებისთვის საჭირო რესურსის ნიმუშებს, რომელთა დამზადებაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია.
,,სიტყვის სკივრის“ ფუნქციას თავისუფლად შეითავსებს ნებისმიერი მასალისგან (ხის, რკინის, ქაღალდის) დამზადებული ყუთი, რომელიც თამაშისთვის საჭირო სიტყვათა მარაგს დაიტევს.
,,სიტყვის ლოტოც“ მარტივი შესადგენია. დაგჭირდებათ მხოლოდ სასურველი შინაარსისა და სირთულის წინადადებების აგება და ამ დაფის ერთი – მთელი და ერთიც – სიტყვებად დაშლილი ეგზემპლარი, მაგალითად:
| დედაენის | დღე | თოთხმეტ | აპრილს | აღინიშნება. |
| ,,დედაენა“ | ი.გოგებაშვილის | მიერ | შედგენილი | სახელმძღვანელოა. |
| ქართული (ენა)
|
იბერიულ-კავკასიურ | ენათა | ჯგუფს | მიეკუთვნება. |
| ასომთავრული (მრგვლოვანი) | ნუსხა-ხუცური | მხედრული | ქართული | დამწერლობებია. |
შენიშვნა: თუ ზემოაღნიშმული აქტივობის გართულებას მოისურვებთ, მოსწავლეებს სიტყვებისგან წინადადებების ნიმუშის გარეშე აწყობა შეგიძლიათ დაავალოთ. ინსტრუქციის თანახმად, მონაწილეებმა წინადადებების ასაწყობად რაც შეიძლება მეტი სიტყვა უნდა გამოიყენონ. აქედან გამომდინარე, რომელ გუნდსაც ნაკლები გამოუყენებელი სიტყვა დარჩება, ის მოიგებს. პირველკლასელებისთვის კი ანბანის ლოტოს ან ისეთი სიტყვის ლოტოს გამოყენებას გირჩევთ, სადაც სათამაშო დაფაზე გამოსახულ ფიგურებს ბარათებზე დატანილი ლექსიკური ერთეულები შეესაბამება.
რაც შეეხება გრძელ სიტყვაში გამოყენებული ასო-ბგერებისგან სიტყვების აგებას, აქ შეზღუდულ დროში რაც შეიძლება მეტი სიტყვის აგებაა საჭირო. ეს თავსატეხი ჩემი თაობის არაერთი აღსაზრდელისთვის სამაგალითო პედაგოგის – ფაცია პაიჭაძის (შემოქმედ ბავშვთა სტუდია) გაკვეთილებიდან შემორჩა ჩემს მეხსიერებას, დღეს კი მას ჩემს აღსაზრდელებს ვუზიარებ.
,,ც ა ფ ი რ უ ზ ხ მ ე ლ ე თ ზ უ რ მ უ ხ ტ ო“
(აწყობილი სიტყვების ნიმუშები: ცა, რუ, მუხტი, თელა, მხარი, ტორი, მელია, მუმლი, ზარი, ფარი, ლახტი, მუხლუხო, მარტი, თოხი, ფრთა და ა.შ.)
მთავარ სიტყვაში 21 ასო-ბგერაა (8 ხმოვანი და 13 თანხმოვანი). შედგენილ ლექსიკურ ერთეულებში თითოეული მათგანის იმდენჯერ გამოყენება შეიძლება, რამდენჯერაც ის ნიმუშში გვხვდება. მაგალითად, ასო ,,უ“ სამჯერ გვხვდება, ე.ი. მისი სამჯერ გამოყენება შეგვიძლია. ამას გარდა, გვაქვს თითო-თითო ,,ა“, ,,ი“, ,,ო“ და ორი ,,ე“. მონაწილეებს უნდა ურჩიოთ, რომ ასევე ამოიწერონ მონაწილე თანხმოვნები და ხმოვნების მსგავსად, გვერდით მიუწერონ რაოდენობაც. ზემოაღნიშნული ხერხით მონაცემების დამუშავების შემდეგ მოსწავლეებს სიტყვების შედგენა გაცილებით გაუადვილდებათ.
არა მგონია, ვინმეს ქართული ლიტერატურის საგანძურში ე.წ. მთავარი სიტყვის ანალოგის მოძიება გაუჭირდეს. მაგალითად ,,ვეფხისტყაოსნის“ მოყვანაც კმარა, პოემის დამუშავების პროცესში ხომ ,,სათამაშოდ“ საჭირო ,,მასალას“ ყოველი ფეხის ნაბიჯზე აწყდებით.
რაც შეეხება რებუსებს, რომლებიც პირველკლასელთა სათამაშო ვერსიაში ჩასართავად გირჩიეთ, ისინი ქართული ენის სხვადასხვა დამხმარე სახელმძღვანელოში შეგიძლიათ მოიძიოთ ან თავად შეადგინოთ. წლების წინ, ზემოაღნიშნული თამაშისთვის რამდენიმე ქართული ანდაზა შევარჩიე და რებუსებად ვაქციე და ,,სიტყვობანას“ დასკვნით ეტაპზე დღემდე აქტიურად ვიყენებ. აი ერთ-ერთი მათგანიც:
