სტატიის წინა ნაწილში განვიხილეთ პორტფოლიოს წარმოებას და მის შეფასებასთან დაკავშირებული საკითხები, რომელიც მომზადებული იყო Roger Farr, Roger C. Farr და Bruce Tone წიგნის „Portfolio and Performance Assessment: Helping Students Evaluate Their Progress as Readers and Writers“ დაყრდნობით. ასევე ვისაუბრეთ პორტფოლიოს წვლილზე მოსწავლეებში იბიექტური თვითშეფასების ჩამოყალიბების კუთხით. ამჯერად მიმოვიხილავთ რა მნიშვნელობა აქვს პორტფოლიოს აზროვნების განვითარებასა და წერა-კითხვის სწავლებაში.
ავტორები აღნიშნავენ, რომ საუკეთესო გზა იმის გასარკვევად, შეუძლია თუ არა ინდივიდუალურ პიროვნებას ენის გამოყენებით აზრის გამოხატვა, არის მის მიერ გამოხატული აზრის შეფასება. იმავე ანალიზის დახმარებით, შეგვიძლია ასევე გამოვიტანოთ დასკვნა აზრის ჩამოყალიბების პროცესზე. თუ ჩვენ ხელი მიგვიწვდება აზრის გამოხატვის სხვადასხვა ეტაპებზე – შენიშვნების და სამუშაო ვერსიების ფორმით – უკეთესი წარმოდგენა გვექმნება პროცესზე, ხოლო პროცესის დაკვირვების მეორე გზაა, დაკვირვების შესაძლებობებისთვის თვალყურისდევნება მისი მიმდინარეობის პროცესში. ეს მოითხოვს, რომ ენის სწავლება იყოს რეალური გამოცდილება – ანუ, რის გაკეთებასაც მოსწავლეებს მოვთხოვთ გაკვეთილზე, იყოს შეძლებისდაგვარად ღირებული ცხოვრებისეული გამოცდილება ან წააგავდეს მაინც იმას, რაც შეიძლება საკლასო ოთახის გარეთ მოხდეს.
აღმოჩნდა, რომ მოსწავლეები არა მხოლოდ იმ შემთხვევაში სწავლობენ კარგად, როდესაც სასწავლო პროცესი პრაქტიკულ, ყოველდღიურ ცხოვრებასთანაა დაახლოებული, არამედ ისინი ამავე დროს საუკეთესოდ აფასებენ კიდეც. ამ მოსაზრებას ამყარებენ ავტორები და აღნიშნავენ, რომ დღესდღეობით განათლების სფეროში შემოთავაზებული ალტერნატიული შეფასებების უმეტესობა ცდილობს, იყოს ავთენტიკური და ეფუძნებოდეს პრაქტიკული უნარების გამოყენებას. ბევრი პედაგოგის აზრით, იმისათვის რომ შეფასება იყოს როგორც ავთენტიკური და პრაქტიკული უნარების გამოყენებაზე დაფუძნებული, მოსწავლე უნდა იყოს მთავარი შემფასებელი. პორტფოლიოს შეფასება ძირითადად ამ მოთხოვნას პასუხობს. ავთენტიკური შეფასება გულისხმობს მოსწავლეების უნარების განვითარება ისე, რომ მოსწავლეს მათი გამოყენება მისთვის გასაგები და რეალური გზით შეეძლოს. ამას ეწოდება ტერმინი „ავთენტიკური“. პორტფოლიოს შიგთავსის დიდი ნაწილის შერჩევასა და მის ორგანიზებაზე კონტროლის მოპოვების შემთხვევაში, მოსწავლის პორტფოლიო გაცილებით ავთენტიკურია იმ მასალებთან შედარებით, რომლებთან მუშაობაც ევალებათ სწავლის პროცესში. მეტყველების შეფასების სწორი ინსტრუმენტების ყურადღებით შერჩევის მიზანიც იგივეა.
მასწავლებელს შეუძლია დაადგინოს, რამდენად ავთენტიკურია შეფასება და რამდენად ეფუძნება ის პრაქტიკული უნარების გამოყენებას, თუ განსაღვრავს დონეს, რომლითაც მოსწავლე აკონტროლებს საკუთარ შეფასებას. მაგალითად, წერითი ტესტი, რომელშიც რამდენიმე სავარაუდო პასუხიდან ერთი უნდა შეირჩეს, რეგულირდება ტესტის წარმომდგენის და არა მოსწავლის მიერ. ხოლო ავთენტიკური შეფასებები კი, უპირველეს ყოვლისა, მოსწავლის მიერ რეგულირდება. პორტფოლიო ძალიან ახლოს დგას ავთენტიკურობასთან, მაგრამ ის ასევე ეფუძნება პრაქტიკული უნარების გამოყენებას.
ავტორები ამყარებენ მოსაზრებას, რომ მეტყველების განვითარებასა და ენის სწავლებაში პორტფოლიოს განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. ისინი გვთავაზობენ იმ შეკითხვების ჩამონათვალს, რაც შეიძლება მასწავლებელს გაუჩნდეს პროტფოლიოს ანალიზის დროს. ესენია:
- რა სახის ტექსტები და თემებია ჭეშმარიტად საინტერესო თითოეული მოსწავლისთვის? წერის რა სახეები მოსწონს მოსწავლეთა უმეტესობას და რომელი გამოსდით ყველაზე კარგად? რა არის თითოეული მოსწავლის მიერ ენის გამოყენების მთავარი ძლიერი მხარეები? წერით და კითხვით დავალებებში რომელი განმეორებადი თემა, საკითხი, სურათი და დეტალი მიუთითებს მოსწავლის ინდივიდუალურ ინტერესებსა და ინფორმაციის საჭიროებაზე? მოსწავლის მიერ წაკითხული რომელი ტექსტები იყო ამ კუთხით ხელშემწყობი? არის თუ არა რომელიმე ტექსტი ნათელი ნიმუში საწერად?
- როგორ იყენებენ სხვადასხვა მოსწავლეები მათ მიერ წაკითხულ მასალას? როგორ და რამდენად ეფექტიანად გამოიყენება ჩამოყალიბებული აზრი? ჩანს თუ არა ამ გამოყენების შედეგად, რომ მოსწავლეს კარგად ესმის მასალა? რას გვეუბნება მოსწავლის მიერ პორტფოლიოზე მუშაობა – ორგანიზება, ანალიზი – მის, როგორც მკითხველის, მწერლის, მოაზროვნის ან თვითშემფასებლის განვითარებაზე? რა სახის აზროვნებაა გადმოცემული თითოეულ პორტფოლიოში თავმოყრილ მასალაში?
პორტფოლიოსთან დაკავშირებით აზრების გაცვლა-გამოცვლა მასწავლებელს და მოსწავლეს შორის შეიძლება გაკვეთილზე მიმდინარეობდეს, მაგრამ მისი წარმატებული შეფასებისთვის მნიშვნელოვანია შეხვედრები, რომლების მასწავლებელმა თითოეულ მოსწავლესთან მიზანმიმართულად უნდა დანიშნოს. პირისპირ შეხვედრების დროს საქაღალდის შეფასება ახდენს მოსწავლის ძალებისა და ინტერესების განვითარების დემონსტრირებას და მიუთითებს სწავლებაში ყურადსაღებ ფაქტორებზე სამომავლოდ. ამ შეხვედრების დროს მასწავლებელი და მოსწავლე ერთად უყრიან თავს ყველა შენიშვნასა და მოსაზრებას, რომელიც გაუჩნდათ შეხვედრების დროს პორტფოლიოს ხშირი შემოწმებისას.
ავტორები რეკომენდაციას გვაძლევენ, რომ შეხვედრის დროს პორტფოლიო გახსნილ მდგომარეობაში, ხელმისაწვდომ ადგილას იყოს განთავსებული, მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის. ორივე მხარე აკეთებს ჩანიშვნებს შეხვედრის განმავლობაში და ერთმანეთს უზიარებს. ამისათვის რეკომენდებულია სპეციალური ორმხრივი ფურცელი, რომელიც შეხვედრის ღია ხასიათისა და შეფასებების გაზიარების მაჩვენებელია. გასათვალისწინებელია, რომ მასწავლებლის მიერ პორტფოლიოს სრული შეფასება არ ხდება შეხვედრის დროს. ისევე, როგორც მოსწავლე ხშირად მარტო მუშაობს თავის კრებულზე, მასწავლებელმა შეიძლება დამოუკიდებლად.
პორტფოლიოს შეფასება არის უაღრესად მიმზიდველი მეთოდოლოგია, რომელიც თავდაპირველად ბევრ მასწავლებელს იზიდავს, თუმცა ის მოითხოვს ვალდებულებებს, რომელთა შესრულებაც ძალიან რთულია. არსებულ პრაქტიკაში გამოიკვეთა კონკრეტული გარემოებები და რისკები, რაც თან ახლავს ამ მეთოდის გამოყეებას.
- პორტფოლიოების გამოყენების მცდელობა წერითი გამოცდის შეფასებაში – რომელშიც მონაწილეობენ მოსწავლე, მასწავლებელი და სკოლის სხვა ანგარიშვალდებული პირები – არ არის ძალიან წარმატებული. ჩანს, რომ პორტფოლიოს შეფასება ამ შემთხვევაში ზედმეტად მიკერძოებულია.
- ბევრი მასწავლებელი ცდილობს პორტფოლიოს შიგთავსის სტანდარტიზებას, რაც მის არსს კონტროლის ქვეშ აქცევს. ეს მოსწავლეს ართმევს არჩევანის უფლებას და საკუთრების შეგრძნებას, რაც აუცილებელია თვითშეფასების განვითარებისთვის.
მიუხედავად აღნიშნული გარემოებებისა, პორტფოლიო კვლავ რჩება ალტერნატიული შეფასების ერთ-ერთ ძირითად მეთოდად და კონკურენციას უწევს პრაქტიკული უნარების შეფასებას, რომელზეც სტატიის მომდევნო ნაწილებში ვისაუბრებთ.
