არ დავმალავ: შეყვარებული ვარ ლექსიკონებზე. არ მახსოვს, როდის და როგორ გაჩნდა ეს სიყვარული, ან რა სახეცვლილებას განიცდიდა განვითარების დაბალი საფეხურიდან უფრო მაღალზე გადასვლისას. ასე მგონია, ერთად დავიბადეთ და ერთად ვეძებდით წარმოუდგენელ, ენით აუწერელ თავგადასავლებს ათწლეულების მანძილზე. არ მახსოვს პირველი ლექსიკონი – პირველი შეხება იმდენად შორეულ წარსულში უნდა მომხდარიყო, რომ მეხსიერება უძლურია – ვერაფერსაც ვერ გამოიხმობს დავიწყებული განცდებისა და შთაბეჭდილებების საბედისწეროდ ჩაბნელებული ტევრიდან.
სანაცვლოდ სულ სხვა რამ გამახსენდა: რომენ გარის, ალბათ, საუკეთესო რომანი და მისი მთხრობელი – ტაქსის მძღოლი ჟანი, რომელიც ასე ხსნის ლექსიკონების სიყვარულს: პასუხები, ჩვენ რომ თავგამოდებით დავეძებთ, მათი გვერდების კუთვნილებაა; იქაა ყველაფერი, რისი შეცნობაც ყოველთვის გვინდოდა და რისკენაც მივილტვოდით; დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ „რობერში“ ღმერთი ნამდვილად არსებობს – გადავშლით ჩანიშნულ გვერდზე და იქ დაგვხვდება. „ფანატიკურად მიყვარს ლექსიკონები. ერთადერთი ადგილია მთელ მსოფლიოში, სადაც ყველაფერი განმარტებულია და სულიერი სიმშვიდის მოპოვება ყველამ შეძლო. იქ ყველაფერში დარწმუნებულები არიან – ბოლომდე დარწმუნებულები“ („მეფე სალომონის შიში და კაეშანი“).
გულუბრყვილო კაცია ჟანი. დააქროლებს მანქანას პარიზის ქუჩებში და სამყაროს ახსნის ვნება არ ასვენებს.
„ – ლექსიკონი გაქვთ, მადმუაზელ კორა?
– „ლარუსი“ მაქვს. გაჩვენოთ?
– არა, უბრალოდ, იმის გაგება მინდოდა, რა გარემოში, რასთან ერთად ცხოვრობთ“ (იგივე რომანი).
სიმშვიდის, სიცხადის, განსაზღვრულობის განცდა. ჟანის მიბაძვით, ფრანგული ენის განმარტებით ლექსიკონს ვიღებ და ყველაზე მნიშვნელოვანი სიტყვების მოძებნას ვიწყებ. ღმერთი არსებობს, ჩემს „რობერში“ – 386-ე გვერდზე, მეორე სვეტში: მამრობითი სქესის არსებითი სახელი და ა.შ. ათამდე განსაზღვრება – ერთმანეთზე უკეთესი და მიმზიდველი. სიყვარულიც არსებობს – 43-ე გვერდზე, მეტად ამაღელვებელი მაგალითებით. არსებობს იმედიც – 494-ე გვერდზე.
„…და თუ სიტყვებზე მიდგა საქმე, „სამოთხე“ და „ჯოჯოხეთი“ ხომ ერთი და იმავე პოემის სიტყვებია“, – ამბობს უმბერტო ეკო ერთ ესეში. ზუსტად ვიცი, სად არის სულ ახლახან გარდაცვილი ამ მწერლის სული, პოემა-ლექსიკონის რომელ გვერდზე.
და მაინც, რას გვაძლევს ეს დიდი წიგნები, გარდა ფეხქვეშ სიმყარის განცდისა?
ვლადიმირ ნაბოკოვი თავის ამერიკელ სტუდენტებს ერთგვარ კითხვარს სთავაზობდა იმის გასარკვევად, რა უნდა ჰქონოდა კარგ მკითხველს. სხვაგვარი მკითხველი ვერც მოექცეოდა მწერლის თვალთახედვის არეში. ჩამონათვალი არ იყო გრძელი, სტუდენტებს კი ყველაზე მნიშვნელოვანი სამი რამ უნდა ამოერჩიათ. სწორი პასუხი გახლდათ: წარმოსახვა, ლექსიკონი და ერთგვარი შემოქმედებითი უნარი. რისთვის სჭირდება მკითხველს წარმოსახვა – ეს თავისთავად ნათელია. შემოქმედებითი უნარის აუცილებლობაც ეჭვს არ იწვევს – კითხვა თანაშემოქმედებაა; როცა ვკითხულობთ, თავიდან ვაშენებთ მწერლის მიერ აშენებულ ქალაქებს. ულექსიკონო მკითხველი კი ისეთ მოგზაურს შეიძლება შევადაროთ, სამყაროს მოხილვას რომ გადაწყვეტს და გზას თავშიშველ-ფეხშიშველი გაუდგება, საგზლისა თუ ყველაზე საჭირო ნივთების გარეშე. თავდაპირველი განზრახვის მიუხედავად, შორს ვერ წავა, დაიღლება, სადმე დავარდება.
წლების წინ ინგლისურის მასწავლებელი ვიყავი და გამორჩეულ მოსწავლეებს ვურჩევდი, რაც შეიძლება მეტი წიგნი წაეკითხათ ინგლისურ ენაზე – არაადაპტირებული, რთული ტექსტები. ვეუბნებოდი, უცხო სიტყვების მნიშვნელობების ძებნას ნუ დაიწყებთ-მეთქი. გული მიგრძნობდა, რომ ეს კითხვის სიხარულსა და სიამოვნებას გაანელებდა, გაანახევრებდა. მეორე მხრივ, მწამდა, რომ ლიტერატურული ტექსტების გასაგებად აუცილებელი სიტყვები თუ გამოთქმები თავად აიძულებდნენ მკითხველებს ლექსიკონების გადაშლასა და გამოყენებას. რა თქმა უნდა, ისეთი მოსწავლეებიც მყავდა, ლექსიკონს რომ ხელში არაფრით აიღებდნენ – რაღაც აუხსნელი, ირაციონალური შიში წინ ეღობებოდათ. მასწავლებლებიც მინახავს, ასეთივე შიში თუ გაუმართლებელი თავდაჯერება რომ ათქმევინებდათ უარს სიტყვების მნიშვნელობების დაზუსტებაზე, რთულ ენობრივ კონსტრუქციებში გარკვევის სიხარულზე. მწერლებსა და მთარგმნელებსაც ვიცნობ, ასევე რომ უფრთხიან ლექსიკონებს – არც თავისი ენა უყვართ და არც სხვისი. გულდასაწყვეტია, მაგრამ რას გავხდებით?!
შიში – 978-ე გვერდზე იწყება და 979-ე გვერდზე მთავრდება. მდედრობითი სქესის არსებითი სახელი და ა.შ. „რობერი“ მეთანხმება: შიში არსებობს და უამრავ გამოთქმას შემოიკრებს ირგვლივ.
და ბოლოს, როგორც ნაბეჭდი წიგნების მოყვარულ, ძველმოდურ მკითხველს, ვისთვისაც ხელით შეხების განცდა ყველაფერზე ძვირფასია, არ მეთმობა ძველი, დაფურცლული, ერთგული ლექსიკონები. წლებია, ელექტრონულ ვერსიებს, ონლაინ-ლექსიკონებსაც ვიყენებ, რადგან ასე უფრო მოსახერხებელია – დრო იზოგება, მძიმე წიგნების გადმოლაგებაც აღარ მიწევს – მაგრამ ძველი მეგობრების დანახვა გულს ისევ ისე უხარია. მუხლებზე დავიდებ, გადავშლი და ხელი თავისით ეძებს, სანამ, თავაწეული, რაღაც უხილავ წერტილს ვაშტერდები. ეძებს და პოულობს.
გული – 238-ე გვერდი.
