აღასრულა რა მასზე დაკისრებული საპატიო მოვალეობა, შვედეთის აკადემიის ნობელის კომიტეტმა პრემია, დიდი საერთაშორისო აღიარების გამოხატვა, წელს პატარა ქვეყნის (როგორც ითქმის ხოლმე) მწერალს მიანიჭა. და მე ვღებულობ ამ ჯილდოს. ნება მიბოძეთ, რამდენიმე სიტყვა ვთქვა ჩემს ქვეყანაზე, აგრეთვე რამდენიმე ზოგადი მოსაზრება გამოვთქვა იმ პროზაიკოსის შემოქმედებაზე, რომლის დაჯილდოებაც თქვენ ინებეთ.
ჩემი სამშობლო, ერთი ჩვენი მწერლის სიტყვებით, მართლაც “პატარა ქვეყანაა სამყაროთა შორის”, ქვეყანა, რომელიც ცდილობს აინაზღაუროს ყველაფერი, რასაც კი მოაკლდა მძიმე, მღელვარე წარსულში, აინაზღაუროს რაც შეიძლება სწრაფად, თავგანწირვითა და არნახული მონდომებით, აინაზღაუროს ყოფიერების ყველა სფეროში, მათ შორის კულტურაში. თქვენ ახალი ლაურეატის არჩევით ნათელი მოჰფინეთ ჩემი ქვეყნის ლიტერატურულ საქმიანობას, თანაც ისეთ დროს, როდესაც ახალი სახელებისა და ორიგინალური ნაწარმოებების წყალობით მან ჯეროვანი როლის შესრულება დაიწყო მსოფლიო მწერლობაში.
თქვენ მიერ ჩემი ქვეყნის ერთი მწერლის აღიარება ამ მცდელობის უეჭველი მხარდაჭერაა და ჩვენგან განსაკუთრებულ მადლიერებას აღძრავს. მახარებს მოცემული შესაძლებლობა ამ მადლიერების გულწრფელად და სადად გამოხატვისა.
გაცილებით რთულია ითქვას რაიმე შემოქმედებაზე მთხრობელისა, რომელსაც თქვენ პრემია მიანიჭეთ.
განა სწორია, იმისგან, ვინც თავისი ქმნილებები, თავისი თავის ნაწილი წარმოგიდგინათ, იმასაც ელოდეთ, რომ მათზე ილაპარაკოს კიდეც?! ჩვენ არცთუ იშვიათად ისე ვუცქერთ მხატვრული ნაწარმოებების შემქმნელთ, როგორც მდუმარე და მიუწვდომელ თანამედროვეთ, ან არადა, როგორც სახელგანთქმულ განსვენებულებს; თან გვგონია, ქმნილების ენა უფრო სუფთა და მკაფიო იქნება, თუ მას შემოქმედის ხმა არ დაერთვება. ასეთი აზრები საკმაოდ გავრცელებულია და არახალია. ჯერ კიდევ მონტესკიე ირწმუნებოდა: “მწერლები თავიანთი ნაწარმოებების ცუდი მსაჯულები არიან”. ოდესღაც აღვფრთოვანდი გოეთესთან წაკითხულით: “ხელოვანის საქმე შექმნაა და არა ლაპარაკი”; და მოგვიანებით იგივე აზრი, ბრწყინვალედ ფორმულირებული, მარად სახსოვარ ალბერ კამიუსთანაც აღმოვაჩინე.
ამიტომ მიმაჩნია, ჩემი ხანმოკლე სიტყვის სიმძიმის ცენტრის გადატანა მოთხრობასა და მთხრობელზე სავსებით სამართლიანია. ათასობით ენაზე, მსოფლიოს ყველა კუთხეში, საუკუნიდან საუკუნეში, მოყოლებული უძველესი გადმოცემებიდან, კერიის პირას რომ ყვებოდნენ ჩვენი წინაპრები ქოხებში, ვიდრე თანამედროვე მწერლების ქმნილებებამდე, რომლებიც ეს-ესაა იბეჭდება უდიდეს გამომცემლობებში, მოთხრობილია ადამიანის თავგადასავალი, ბედ-იღბალი. დროისა და გარემოების კვალად იცვლება გამოსახვის ხერხები და ფორმები, მაგრამ არ იცვლება მოთხოვნილება ამ მოთხრობაზე, მეტიც, იზრდება კიდეც. ხანდახან ისიც გეჩვენება კაცს, რომ კაცობრიობა გონების პირველი გამონათებიდან მოყოლებული, უთვალავ ვარიანტად, მაგრამ უნისონში თავის სუნთქვასა და გულისცემასთან, ერთსა და იმავე ამბავს უყვება თავის თავს. იგი ასე ცდილობს გააცუროს ჯალათი. ლეგენდარული შაჰერაზადას მთხრობელებივით, მას უნდა ბედისწერის უცილობელი განაჩენის გადავადება და მარადიული ცხოვრების ილუზიის გახანგრძლივება. ან ხომ ისიც შეიძლება, რომ მთხრობელი ადამიანს ეხმარებოდეს თავისი თავის პოვნასა და შეცნობაში? ანდა იქნებ ეს მოთხრობა საკუთარი თავის შელოცვაა, მსგავსად იმ ბავშვის საქციელისა, სიბნელით შეშინებული სიმღერით რომ იმშვიდებს თავს? ან მისი მოთხრობების მიზანი სულაც იმ ბნელი ბილიკების განათება ხომ არაა, ჩვენ რომ მივუყვებით ბედისწერის ნებით? ჩვენი ცხოვრების ჩვენივე თავისთვის ახნის მცდელობა? აკი, კარგი მთხრობელის ბაგეთაგან რამდენჯერ გაგვიცნობიერებია, რა შევძელით და რა გავუშვით ხელიდან, რა უნდა გვექნა და რა – არა. არ არის გამორიცხული, ეს მოთხრობები, ზეპირგადმოცემული თუ წერილობითი, კაცობრიობის ჭეშმარიტი ისტორია იყოს და შევძლებთ კი ჩვენ ჩავხვდეთ მის არსს? და საერთოდ, არა აქვს მნიშვნელობა, წარსულისაა ეს მოთხრობები თუ თანამედროვეობის.
ვიღაცამ შეიძლება თქვას, წარსული ამბების მოყოლა გარკვეულად თანამედროვეობის უგულებელყოფა, მისგან შებრუნებაც კიაო. ჩემი აზრით, ისტორიული მოთხრობებისა და რომანების ავტორი არ დაეთანხმება ამ დაუსაბუთებელ აზრს და აღიარებს, რომ თვითონაც არ იცის, როგორ და როდის გადადის აწმყოდან წარსულში, რომ იგი ისევე ლაღად და მსუბუქად გადააბიჯებს ხოლმე ასწლეულების ზღურბლს, როგორც სიზმრებში ხდება. ბოლოს და ბოლოს, განა წარსულშიც და აწმყოშიც ერთსა და იმავე მოვლენებსა და გაუგებრობებს არ ვაწყდებით – იყო ადამიანი, გაჩენილი დაუკითხავად და შენი ნების გარეშე, აღმოჩნდე ყოფიერების ოკეანეში ჩაგდებული და მიტოვებული, იძულებული იყო იცურო, იარსებო, თავი არ დაკარგო, გაუძლო გარე შემოტევებს, საკუთარ და სხვათა გაუთვალისწინებელ ქცევას, რაც ხშირად აღემატება ჩვენს ძალას; და რაც უმთავრესია, გაუძლო ამ ყოველივეს გაცნობიერებას. ერთი სიტყვით, ადამიანი უნდა იყოს.
ამრიგად, წარსულისა და აწმყოს წარმოსახვითი საზღვრის მიღმაც ადამიანის ბედისწერას, ხვედრს ეხება მწერალი. და სწორედ ეს უნდა დაინახოს მან, ღრმად ჩასწვდეს, შეენივთოს, შეერწყას მას, თავისი სული შთაბეროს, თავისი სისხლით ისიც გაათბოს და ადამიანის ბედისწერა აქციოს თავისი მონათხრობის ცოცხალ ქსოვილად, თან თხრობა ძალიან კარგი უნდა იყოს, სადა და დამაჯერებელი.
როგორ ახერხებენ ამას მწერლები, რაგვარად და რა გზით? ერთნი, წარმოსახვის ლაღი და უსაზღვრო თამაშით, მეორენი, ისტორიული და სოციალური ევოლუციის მონაცემების ხანგრძლივად და მუყაითად შესწავლით. ერთნი იძულებულნი არიან ჩასწვდნენ გარდასულ ეპოქათა მატერიას და აზრს, მეორენი წარმატებას სასწაულებრივი სიმსუბუქით აღწევენ, მსგავსად უხვმოსავლიანი ფრანგი მწერლისა, რომელმაც განაცხადა: “რა არის ისტორია? ლურსმანი, რომელზეც მე ჩემს რომანებს ვკიდებ!” ერთი სიტყვით, ხერხი ათასობითაა, რომელთა მიხედვით ქმნის ავტორი, მაგრამ მთავარი და გადამწყვეტი მნიშვნელობა მაინც შედეგს, თვით ნაწარმოებს აქვს.
ისტორიული რომანების ავტორს, ერთხელ და სამუდამოდ რომ მიეცა განმარტება ყველასათვის, თავისი რომანებისთვის ეპიგრაფად ძველების ნათქვამი შეეძლო წაემძღვარებინა: “მე გარდასულ დღეებზე ვფიქრობდი და მარადიულობას ვიხსენებდი”. მაგრამ მწერლის შემოქმედება ამას ყოველგვარი ეპიგრაფის გარეშეც ამბობს. ბოლოს და ბოლოს, ეს ოსტატობის, გემოვნების, მეთოდის საქმეა, ხოლო ყოველგვარი მსჯელობა მწერლისა და მისი შემოქმედების შესახებ – გონების თამაში. ის კი არ არის მთავარი, მწერალი არარსებობიდან წარსულს თუ გამოიხმობს, აწმყოს თუ დახატავს ლამაზად და გამართული თუ გასწევს მომავლისკენ; არა, მთავარია სული, რომლითაც გამსჭვალულია მისი მოთხრობა, სათქმელი, რომელიც მის მოთხრობაშია. ეს კი, ცხადია, არანაირ წესსა და კანონს არ ემორჩილება. ყველას ისე მიჰყავს თხრობა, როგორი მემკვიდრეობითი ან შეძენილი საზომი და შეხედულებებიც აქვს, თანახმად თავისი მხატვრული შესაძლებლობებისა.
ყველა მთხრობელს თავისი ნაამბობის მორალური პასუხისმგებლობა აკისრია, მან სრულიად თავისუფლად უნდა განავითაროს თხრობა. მაგრამ ერთი იმედი მაინც მინდა გამოვთქვა, რომ მოთხრობა, რომელსაც თანამედროვე მთხრობელი ყვება, ფორმისა და თემის მიუხედავად, არ იქნება მოწამლული და ხმაჩაწყვეტილი მომაკვდინებელი იარაღით, რომ მისი მოკარნახე იქნება სიყვარული, გეზის მიმცემი – ადამიანის თავისუფალი და ნათელი ნება, იმიტომ, რომ მთხრობელი და მისი ქმნილება ადამიანსა და კაცობრიობას უნდა ემსახურონ. ესაა უმთავრესი. აი, ამის ხაზგასმა მინდოდა, დაბოლოს, დამრთეთ ნება იმითვე დავასრულო, რითაც დავიწყე: დიდი და გულწრფელი მადლობა თქვენ!
