მწერალი პერსონაჟის გარსში (ნოდარ წულეისკირის წერაქვული ოცწლეული)

— გროზნოდან ჩამოსვლისთანავე შვილმა, ირმამ წერაქვში ამომიყვანა — აქედან იწყება ჩემი პანტედ გარდასახვა.

ამა თუ იმ ქვეყნისა და ეპოქის მწერალი არაერთხელ შერწყმია საკუთარ პერსონაჟს მხატვრულ წარმოსახვაში, თუმცა უფრო ნაკლებ — ყოფით სინამდვილეში, მაგრამ ესეც მომხდარა, განა არა, შემოქმედს წინასწარჭვრეტის წყალობით თუ ქვეშეცნეულად რომ უგრძვნია თავისი მომავალი ბედი.

და ნოდარ წულეისკირსაც ნეტა თავიდანვე უკარნახებდა იდუმალი ხმა, ოდესმე შენს პერსონაჟად გარდაისახებიო?

ნოდარ წულეისკირს პირადი ტრაგედია გააქცევდა წერაქვში — ეროვნულ ხელისუფლებას სადაც დაუმხობდნენ და ქვეყნის პრეზიდენტს ჯერ განდევნიდნენ და შემდეგ სულაც სასიკვდილოდ გაწირავდნენ, იმ თბილისში სულიერ სიმშვიდეს კი არა, წონასწორობასაც ვეღარ ჰპოვებდა.

და წერაქვი ასე მოულოდნელად აღმოჩნდებოდა მწერლის თავშესაფარი — ერთი მწერლის დამკარგავი მეორის მასპინძელი მაინც… ოღონდ ისეთი პროზაიკოსის, ვინც ამ სახელს წარსული მოღვაწეობით უფრო ატარებდა, თორემ ისე ავად შემობრუნებოდა ბედისწერა, ამიერიდან ეულსა და უარყოფილს ტვირთად უნდა ეზიდა დაუწერელი, მკვდრადშობილი პერსონაჟებისა და გმირების სახეები.

ჩემი მხრივ უთუოდ მოვერიდებოდი ამ ეპითეტს — მკვდრადშობილი — თვითონ რომ არ ამოთქვამდეს უღრმესი ტკივილით.

სოფლის სკოლის მასწავლებლისათვის მწერლობაც უკვე დასრულებულიყო და სიცოცხლეც 1992 წლიდან.

არადა, სულ ცოტა ხნის წინათ იყო, ზვიად გამსახურდია კულტურის მინისტრობას რომ შესთავაზებდა, ამას ემძიმებოდა ეს თანამდებობა და, უარს რომ მოახსენებდა, თავს ამით იმართლებდა:

— მწერალი ვარ, ჩემი საქმე მაქვს, არ შემიძლია.

და გაიცინებდა საქართველოს პირველი პრეზიდენტი:

— გოეთე ფინანსთა მინისტრი იყო, შენ რა ისეთი მწერალი ხარ, უარს რომ მეუბნები!

ახლა კი…

— რა უნდა დამეწერა, ვისთვის უნდა დამეწერა? მათთვის, ვინც ტყვია მესროლა?

პანტედ გარდასახულიყო.

(ნოდარ წულეისკირი – ბუბა კუდავას ფოტო.)

თუმც ახლა კი არა — პანტე ცაავა გახლდათ იმთავითვე, რაც ეს პერსონაჟი ჩაიფიქრა და „დავით აღმაშენებლის ქვა” მისი სახის ირგვლივ ააგო სიუჟეტად. საკუთარ თავს გამოხატავდა და არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, შეგნებულად მოხდა ეს თუ ქვეშეცნეულად. თავის სულს აქსოვდა მის არსებაში, თავის ფიქრსა და განცდას უშურველად ჩუქნიდა და თავისი ბიოგრაფიული დეტალებიც სიმბოლურად გააზრებული შეჰქონდა მის თავგადასავალში.

და თურმე ცხოვრების გარეგნული წესითაც უნდა დამსგავსებოდა თავის გმირს — მართლა გამხდარიყო სოფლის მასწავლებელი და სამუდამოდ შერწყმოდა ამ კოლორიტულ პერსონაჟს, რათა მხოლოდ ასე მოეშუშებინა ის იარები, რომლებიც არ ჩანს, მაგრამ მათი გადატანა მარტოობაში თუა შესაძლებელი.

ამუშავებდა მიწას საკარმიდამო ნაკვეთზე, მოჰყავდა მოსავალი და მარტო რჩებოდა წლების განმავლობაში.

— ბუნებას, მასთან შერწყმის უნარი თუ გაგაჩნია, ადამიანის გაცოცხლება ძალუძს. წელი წელს მიყვებოდა, სეზონი სეზონს, თანდათანობით მოკვდა ჩემში მწერალი, ცოცხლობდა პანტე.

ეს არ იყო სახალისო, თამაშ–თამაშა შრომა, მართლა უნდა გარჯილიყო და ეგრძნო შრომის დამქანცველობაც და ისიც, თუ რას განიცდიდა ვაჟა–ფშაველა, მიწას რომ შებმოდა — არც იმას რჩებოდა სინანულისა თუ სასოწარკვეთის დრო და გამოკიდებულიყო ცისა და მიწის ამარა.

ნოდარ წულეისკირის ცნობიერებაში კი ხელშესახებად ჩნდებოდა თავისი მხარის ნოსტალგია, თავსხმა წვიმასა და სინესტეში მაინც განსაკუთრებით აფორიაქდებოდნენ ხოლმე ყრმობისა და ახალგაზრდობის მოგონებანი და თითქოს თვალნათლივ ხედავდა თავის ბავშვურ გატაცებასაც.

მაინც რას შეეძრა ყველაზე მეტად მისი გული და რას აღეტაცა ასერიგად, სიბერეში შესულს ერთ ყველაზე ნათელ სურათად რომ გადაშლოდა გონების მზერის წინაშე?

რას და:

შაშვის ბარტყების დარაჯობას.

ვის რა საქმე გასჩენია ბავშვობაში თავისებურ თამაშად, ამას კი — ეს, ასეთი უჩვეულო და მოულოდნელი.

ახალშეღინღლულნი და მოზრდილნი ბუდეში რომ ვეღარ ეტეოდნენ და ხშირად ვარდებოდნენ იქიდან, ასეთი ბარტყი განწირული გახლდათ — ან კატას უნდა შეესანსლა, ანდა რომელიმე სხვა მტაცებლის მსხვერპლი გამხდარიყო. პატარა ნოდარი კი ამოიჩემებდა განწირული ბარტყის გადარჩენას — წაიყვანდა შინ და ზრდიდა, უჭერდა კალიებს, აღონიერებდა და თვალს ადევნებდა, მოყოჩაღებულნი ნელ–ნელა როგორ იწყებდნენ ფრენას, ჯერ მცირე მანძილზე რომ დაფრთხიალებდნენ, ვიდრე გაშლიდნენ ნახშირივით შავ, უკვე საკმაოდ მოზრდილ ფრთებს და აიჭრებოდნენ ზეცაში.

მოშინაურებულს, ცხადია, სახელიც უნდა რქმეოდა და, როგორც წესი, შოშიტას არქმევდა.

დიდი მოვლა–პატრონობისა და ზრუნვის მიუხედავად, მაინც ხშირად ეხოცებოდა?

მაგრამ რამდენიმე შოშიტას ხომ მაინც გაზრდიდა.

და ახლაც შოშიტების გაზრდის პროცესი უნედლებდა გულსაც და ჰმატებდა ძალასაც და სიმხნევესაც, რათა მიწას მიჯაჭვოდა ისე, როგორც ამ მიჯაჭვის წესია.

თუ რას განიცდიდა ვაჟა–ფშაველა, მიწას რომ შებმოდაო…

ეგაა, იმას აქეთ–იქიდან მისეოდნენ თავისი პერსონაჟები და არ აცლიდნენ გულმშვიდად გარჯას, უეცრად რომ მიჰყრიდა ცელსა თუ ბარს და კალამ–ფურცლის ასაღებად გამოეჩქარებოდა, რათა წერაში ჩაფლულს ახლა წუთისოფლის ქარის შემაძრწუნებელი სისინი ეგრძნო და კვლავ მიწას მივარდნოდა ჟინით ანთებული.

ნოდარ წულეისკირს აღარ აწუხებდნენ თავისი პერსონაჟები — ყოველ შემთხვევაში ისე აღარ, სამუშაო იარაღები რომ მიეყარა.

კიდევ კარგი, რაღაც ახალი ნაკადი რომ დაიძვროდა მის სულში — პანტედ გარდასახვა და ბავშვებთან ურთიერთობა სხვა სიყვარულის მარცვალს გააღივებდა მასში.

ჟურნალისტებისათვის ეგზოტიკურ არსებად გადაიქცეოდა და ხან ვინ ჰკითხავდა და ხანაც ვინ: რატომ მიატოვეთ მწერლობა, ქალაქს რატომ გაერიდეთო?..

და ამას უკვირდა, ნეტა რატომ ჩამციებიან, ნუთუ თავისით ვერ უნდა მიხვდნენ, რომ საზოგადო მოღვაწე ნოდარ წულეისკირმა რაც შეეძლო, ყველაფერი იღონა, მწერალმაც იქამდე იშრომა, ვიდრე მიაჩნდა, ჩემი წვალება ფუჭი არ არისო.

ტყვიის მიღების შემდეგ კი უნდა დაესრულებინა და კიდეც დაასრულებდა ცხოვრებას, რომლითაც მანამდე ცხოვრობდა, და დაიწყებდა ახალს — იპოვნიდა ადგილს, სადაც საჭირო იყო.

ვისთვის უნდა დამეწერა, მათთვის, ვინც ტყვია მესროლაო?..

ბოლოს ხუთნი გამოვიდოდნენ იმ ეგრეთწოდებული ბუნკერიდან: ძმები პეტრიაშვილები, მარნეულის იმდროინდელი გამგებელი, ერთი ქალბატონი და ნოდარ წულეისკირი.

— უნდა გავქცეულიყავით თბილისიდან, მაგრამ საით, არ ვიცოდით.

ცენტრალურ ქუჩებს მშვიდობიანად გაივლიდნენ, მიუახლოვდებოდნენ თბილისის გარეუბანს და… აი, იქ უკვე ტყვიებს დაადევნებდნენ.

ქალი ერთ ოჯახს შეაფარებდა თავს, ესენი კი გზას გააგრძელებდნენ და ტყვიებიც თან გამოჰყვებოდათ, სიბნელეში ცეცხლის ნაპერწკლებივით რომ რიალებდნენ ჰაერში.

ტყვიების ზუზუნში ქალაქის შემოგარენიც რომ გამოჩნდებოდა და დანარჩენები გადაწყვეტდნენ: ეს მთა გადავიაროთო, — ნოდარ წულეისკირი განუცხადებდათ:

— უჩემოდ წადით, მეტი აღარ შემიძლია, ჩემიანებთან შინ გავბრუნდები, მომკლავენ და მომკლან.

და კიდეც ამოეფარებოდა რაღაც ნაგებობის კედელს და დაელოდებოდა ცეცხლოვანი ტყვიების ჩაწყნარებას. დიდხანს კი მოუწევდა მოცდა, მაგრამ სხვა რა უნდა ეღონა… ცოტა ხანში კი შეშლილი და განწირული კივილით ვიღაცის ლანდი გაიელვებდა მის თვალწინ: იქ კაცები ჩაცხრილეს! ჩაცხრილესო!..

ეს გახევებული იდგებოდა და მთელ სხეულში სიმწარე დაუვლიდა იმის გაფიქრებაზე, რომ შესაძლოა მისი მეგობრები ჩაეცხრილათ. ამასობაში კიდეც იცისკრებდა. და ეს თავისი ბინისაკენ რომ გამოსწევდა, არავის და აღარაფერს მოერიდებოდა — თუ მსროლელი გამოჩნდებოდა, ვერ წაუვიდოდა და აღარც ანაღვლებდა.

და შინ კი მიაღწევდა ცოცხალი, მაგრამ მიხვდებოდა, რომ აქედან გადახვეწის გარდა სხვა გზა აღარ დარჩენოდა.

და დედაქალაქსა და მწერლობას ერთად გამოეთხოვებოდა გუნებაში.

(ნოდარ წულეისკირი, მუხრან მაჭავარიანი, გურამ პეტრიაშვილი, ზვიად გამსახურდია – ჯემალ კასრაძის ფოტო.)

თუ რაიმეს დაწერდა, წერილებს საქართველოს მეორე პრეზიდენტის, ტრანსპორტის მინისტრის, მარნეულის რაიონის გამგებლის, „ღია საზოგადოება–საქართველოსა” თუ რედაქციის სახელზე, და ყველას — მარტოდენ წერაქვის სკოლის გადასარჩენად და მისი ყოფის გასაუმჯობესებლად… და კიდევ რეცენზიას აკაკი ბაქრაძის ბიოგრაფიულ რომანზე გრიგოლ რობაქიძის შესახებ — „კარდუ“, რომლის ანალიზიც პირწმინდად ლიტერატურული არ იქნებოდა და პოლიტიკურ პამფლეტსაც ამიტომ დაემგვანებოდა, მითუმეტეს, მისი შთამაგონებელი გახლდათ არა იმდენად სამწერლო ინტერესი, რამდენადაც ნოსტალგია იმ მძაფრი ჭიდილით აღბეჭდილი დროისა, როდესაც ეს ორნი თავგანწირვით უპირისპირდებოდნენ იმჟამად ცენტრალური კომიტეტის პირველ მდივანს ედუარდ შევარდნაძეს ქართული ენის სახელმწიფოებრივი უფლების გადასარჩენად.

და კიდეც ამოიზიდებოდა ხსოვნის კუნჭულიდან ტრიბუნაზე აღმართული აკაკი ბაქრაძის სახება და ის დაუვიწყარი სიტყვები: თუ არ შეგვიძლია შევცვალოთ კრემლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ქართული ენისათვის კონსტიტუციური უფლების ჩამორთმევის თაობაზე, ის მაინც შეგვიძლია, რომ უარვყოთ ეს კონსტიტუცია. ამით ჩვენ მართლები ვიქნებით შთამომავლების წინაშე, გავაგებინებთ ჩვენს ხალხს, რომ ქართული მწერლობა მკვდარი არ არის და ქართულ ენას არაფრისდიდებით არ დათმობსო.

ახლაც ყურში ედგა, აკაკი ბაქრაძის ჩამოსვლას ტრიბუნიდან რამხელა ტაშისცემა მოჰყვებოდა — კინაღამ დაინგრეოდა დარბაზი. და ამ გადასახედიდან როგორ არ დაედასტურებინა კიდევ ერთხელ, რომ იმ დღეს ყველა მწერალი გრაალის მცველი იყო და კიდეც ამიტომ გადაარჩინეს გრაალი!..

იმ რეცენზიას სუსხიან იანვარში წერდა, მუხლამდე თოვლი რომ იდო და მოძრაობა თითქმის შეწყვეტილიყო. და ასეთ დროს უეცრად უნდა გამოცხადებოდა ახალგაზრდა ქალი და მისთვის წინ დაედო ქაღალდების სქელი დასტა — პირველი გვერდი თხოვნა–წერილი იყო, დანარჩენი — ხელმოწერები. ხელმომწერები ითხოვდნენ აკაკი ბაქრაძის გადასვენებას მთაწმინდაზე. და ამას სხვა რა შეიძლება გაეფიქრებინა, თუ არა: ჩემი მეგობრის მიერ გადაგდებული კეთილი თესლი ნოყიერ ნიადაგში ჩაფლულაო!..

და ფიქრს ფიქრი მიედევნებოდა: არ არის ყველაფერი დაკარგული, იმედი და რწმენა მართლა გადარჩენილა, მერე რა, რომ პატრიოტები სულს ღაფავენ და კოსმოპოლიტები ზეიმობენ. მოვა დრო და ყველაფერი ისე იქნება, როგორც ამათ — მოულოდნელ სტუმარსა და სხვა ხელისმომწერთ — უნდათ. დრო მოიტანს ამას, მთავარია, შევინარჩუნოთ გამძლეობა და გადავარჩინოთ რწმენა–იმედი, სწორედ რობაქიძისეული გრაალიო.

მოგვიანო მინაწერი მხოლოდ ამ რეცენზიას არ მიედევნებოდა, სხვა თხოვნა–წერილებსაც დაერთვოდა, რაკიღა გამომცემლობა „ინტელექტი” აიძულებდა — სწორედაც აიძულებდა — „ჩანაწერების” სერიისათვის მასაც, მწერლობას ჩამოშორებულ ნოდარ წულეისკირსაც შეემატებინა თავისი წილი თხზულება და ასე შემობრუნებულიყო სალიტერატურო ასპარეზზე.

ის დოკუმენტები არამარტო ერთი სოფლის სკოლის, არამედ მთელი იმ მხარის ყოფით ცხოვრებასაც რომ აირეკლავდა და მინაწერები ამ რეალობას კიდევ უფრო ცხადლივ წარმოსახავდა, არაერთი ნაფიქრიც გადაინაცვლებდა ფურცელზე და ასე შეიქმნებოდა არცთუ მოზრდილი, მაგრამ საკმაოდ ტევადი წიგნი „ოცი წელი წერაქვში“, როგორც მწერლის სულიერი ბიოგრაფიის დოკუმენტი და ქვეყნის ისტორიული ცხოვრების ქრონიკა — იმ მიუკერძოებლობით აღბეჭდილი, რაც მოსალოდნელი გახლდათ ნოდარ წულეისკირის დარი ღირსეული პიროვნებისაგან.

როდესაც ნანული შევარდნაძე ესტუმრებოდა წერაქვს და თავს გამოიდებდა ამ სოფლისთვისაც და მისი სკოლისთვისაც, პირველი ლედის პატივსაცემად გამართულ სუფრას ნოდარ წულეისკირი უთამადებდა და, მადლობას რომ მოახსენებდა სიკეთის გაღებისათვის, ვერ მოითმენდა და დასძენდა:

— ჩემს პოლიტიკურ პოზიციას სიცოცხლის ბოლომდე მაინც არ და ვერ შევიცვლი.

ამ სიტყვებზე სტუმრის ამალა შეიშმუშნებოდა, მაგრამ შეშმუშვნა და შეჩქვიფება მერე უნდა გენახათ, როდესაც ქალბატონი ნანული თამადას ასეთ პასუხს დაუბრუნებდა:

— ბატონო ნოდარ, თქვენნაირი ერთგული თანამებრძოლი ჩემს მეუღლეს ერთი მაინც რომ ჰყავდეს, მასზე აღარ ვინერვიულებდი.

რაოდენ გულსაკლავი ამონათქვამია: ერთი მაინცო…

მართლა ერთგული ადამიანი ენატრებოდა, თორემ ასეთი ფრაზები მასაც არაერთი მოესმინა, თუნდ წერაქვში ახლა უკვე ედუარდ შევარდნაძის სტუმრობისას იზა ორჯონიკიძე ძალიან რომ გამოიდებდა თავს:

— შენთვის ტყვიას შევუშვერ შუბლს.

თუმც მის მღელვარებას იქვე ჩააშოშმინებდა ჯანსუღ ჩარკვიანის მახვილი ფრაზა:

— რა ვიცი, შევარდნაძეზე ტერორისტული თავდასხმა უკვე ორჯერ განხორციელდა, მაგრამ შენ იქ არ დამინახიხარ.

ამ სტუმრობისას პრეზიდენტი თან რომ იახლებდა თბილისის თითქმის მთელ ინტელიგენციასა და დიდ დაცვას, ნოდარ წულეისკირისათვის ეს ხომ ის ადამიანები იყვნენ, ტყვია ვისაც დაეშინა მისთვის.

სხვა შემთხვევაში გაერიდებოდა აქაურობას და მაღალ სტუმარს სათოფეზედაც არ გაეკარებოდა, თუკი ეცოდინებოდა, სიტყვის თქმის უფლებას არავინ მომცემსო, ხოლო თუ საჯაროდ გამოსვლის იმედი გაუჩნდებოდა, ისეთივე მკაცრი იქნებოდა მისი გამოსვლა ედუარდ შევარდნაძის წინაშე, როგორც სჩვეოდა და აკი ისე გაეგულისებინა იმ მწარედ მოსაგონარ 70-იან წლებში, „მონანიების” გადაღებისას თენგიზ აბულაძეს თვითონვე შესთავაზებდა ნოდარ წულეისკირი — ფილმი რომ არ დაბრკოლდეს, ტიტრებში ჩემს სახელს ნუ მოიხსენიებო.

არადა, „მონანიება” მისი იმ სიუჟეტით შთაგონებულიყო (ცოდვილი მიცვალებულის ამოთხრა საფლავიდან), რომანს რომ დაედებოდა საფუძვლად — „აფთრებს“, რომლის პირველი ნაწილიც 1997 წელს… ედუარდ შევარდნაძის ფონდის წყალობით გამოიცემოდა, თანაც მანამდე საქართველოს მეორე პრეზიდენტი უცხოელ კორესპონდენტთან საუბრისას „მონანიების” სცენარის ერთ–ერთ ავტორად ნოდარ წულეისკირს დაასახელებდა.

(„აფთრები”, მე-2 გამოცემა, „ინტელექტი”, 2013″.)

არადა, იმ შემზარავი და ფილმისთვისაც ასერიგად შთამბეჭდავი სიუჟეტური ქარგის მიმგნების გასაიდუმლოება დროის გადასახედიდან კომიკურიც რომ გამოჩნდებოდა, მწერლის უბის წიგნაკის ჩანაწერებითაც დასტურდება.

თუ იკრიბებოდნენ თენგიზ აბულაძესთან, ეს ხდებოდა უსათუოდ ღამით და იმ ოთახში არ სხდებოდნენ, ტელეფონი სადაც იდგა. ხოლო როდესაც რეჟისორი სტუმრობდა ხილიანის ქუჩაზე, ბინაში საერთოდ არ შედიოდა: აქ ყველაფერი ჩართულიაო, — ჩუმად გაჰყავდა შინიდან და „მზიურში” ჩადიოდნენ, მოძებნიდნენ მყუდრო, უკაცრიელ კუთხეს და იქ არჩევდნენ ეპიზოდებს სცენარისათვის. უმთავრესად ეშინოდათ ალექსი ინაურისა და საერთოდ უშიშროების კომიტეტის, რომელთანაც ნოდარ წულეისკირს ისედაც გართულებოდა მდგომარეობა, და ერთხელ მისთვის მძიმე საგანიც ჩაერტყათ თავში და გაეფრთხილებინათ: ვინმესთან თუ წამოგცდება, უარესს ელოდეო. ეს კი, ვინმესთან კი არა, სულაც მწერალთა სასახლეში გამართულ თავყრილობაზე მოყვებოდა ამ ამბავს და გულმშვიდად დაელოდებოდა მუქარის აღსრულებას.

ამჯერად კი შიში უსაფუძვლო არ აღმოჩნდებოდა — ფილმს ორჯერ დააპატიმრებდნენ. მანამდე კი კინოსტუდიის დირექტორის მოადგილესთან დარეკავდნენ „იქიდან“: რა უნდა ნოდარ წულეისკირს თენგიზ აბულაძესთანო. და რაკიღა მალული შეხვედრებიც ჭირდა, რეჟისორი გადაწყვეტდა, რომ ფილმს ბევრი ავტორი ჰყოლოდა — ასე შეუერთდებოდათ ჯერ მისი რძალი, თეატრალური ინსტიტუტის IV კურსის სტუდენტი ნანა ჯანელიძე („სადიპლომო სჭირდება და ბარემ ჩვენთან შეასრულოს ეს სამუშაო“), შემდეგ კი რეზო კვესელავაც, გამოცდილი კინოსცენარისტი.

ფილმის პირველავტორები კი საზოგადოებაში ერთმანეთს არ ესალმებოდნენ. ერთხელ ერთად მოხვდებოდნენ პანაშვიდზე და ვითომ ერთიმეორეს არ იცნობდნენ, ცალ–ცალკე იდგებოდნენ. ეს შეატყობდა თენგიზს მოუსვენრობას — წამდაუწუმ რომ აუვლ–ჩაუვლიდა. იფიქრებდა: ალბათ რაღაცის თქმა უნდაო, — და გაყვებოდა. როგორც კი დაიმარტოხელებდა, რეჟისორი გაუწყრებოდა: განიშნებ თვალით, თავით, როგორ ვერ ხვდები, რომ შენთან შეხვედრა მინდაო.

როდესაც ფილმს ჩაუშვებდნენ, ნოდარს ჰონორარს როგორ გამოუწერდნენ, როდესაც არსად, არცერთ დოკუმენტში მისი გვარ–სახელი არ ჩანდა? მოხერხდებოდა ისე, რომ ჰონორარი აკაკი ბაქრაძის ხელით გამოეგზავნათ, ხოლო გადაღების პროცესშიც რომ უნდა ემუშავა სცენარზე, ლეილა გორდელაძის ფილმზე გააფორმებდნენ რედაქტორად და ხელფასს ამ გზით მისცემდნენ.

* * *

იმდროინდელი ნოდარ წულეისკირის ზოგადი, ზუსტი შტრიხებით გამოკვეთილი ლაკონიური პორტრეტი ასე შემორჩებოდა რეზო ჭეიშვილის დღიურებს, 1983 წლის 6 აპრილს რომ ჩაინიშნავდა მასთან შეხვედრას კინოსტუდიაში:

— რას აკეთებს, აღარ ვეკითხები. წაგიყვან თქვა, მანქანა შევთავაზე იმ დღეს, არ ჩამიჯდა, გზას არ გაგიმრუდებო. მარტოხელა, გარიყული მგელივითაა. დიდი პორტფელით დააბიჯებს სრულიად მარტო. ხვალ ხარებააო…

აქაც კი, მილიონიან ქალაქში მარტოხელა და გარიყულ მგელს დამსგავსებია და ყველასაგან მივიწყებულ სოფელში რაღა გასაკვირია მისი ის ამოკეტვა საკუთარ თავში…

* * *

„მონანიება” მისი სიუჟეტით შთაგონებულიყოო…

თენგიზ აბულაძეს ხელსაყრელი შემთხვევა მიეცემოდა თუ არა, უკვე გაამჟღავნებდა ფილმის ანონიმი ავტორის ვინაობასაც.

ეს დავიდარაბა არ მოხდებოდა, ედუარდ შევარდნაძეს ამომიზნებული რომ არა ჰყოლოდა ნოდარ წულეისკირი, და ახლა რარიგ შემოტრიალებულიყო წუთისოფელი, რომ საქართველოს მეორე პრეზიდენტთან მიწერილი წერილი ბევრ სასიკეთო სიახლეს მოუტანდა სკოლას, რომელსაც უპირველესად მაინც ავტობუსი ესაჭიროებოდა, რადგანაც ძველი ავტობუსი თანდათან ჯართად გადაქცეულიყო და სექტემბრიდან პედაგოგები უკვე ვეღარ ივლიდნენ თბილისიდან წერაქვში. ასეთი უმნიშვნელო საკითხისათვის ღირდა განა პრეზიდენტის შეწუხება? თურმე აუცილებელიც გახლდათ, რადგან მის ჩაურევლად ესეც კი ვერ მოგვარდებოდა, ახლა კი სკოლასაც უნდა ამოესუნთქა, სოფელსაც და მთელ მხარესაც.

— ბატონო პრეზიდენტო, სულიერ უდაბნოში 65 წლის მწერალს ხელში თოხი მიჭირავს ჩემს მოწაფეებთან, მათ მშობლებთან ერთად, ვთოხნი სამ ჰექტარ მიწას, ეგებ სიმინდი მოვიყვანო, მერე ის გავყიდო და ბავშვებს წიგნები ვუყიდო, სკოლას სახურავი გამოვუცვალო და ა.შ. ყველაფერ ამას ჩვენ ავიტანთ, ოღონდ ის მასწავლებლები, რომლებიც ასეთი დავიდარაბით ჩამოვიყვანეთ თბილისიდან, ისევ არ დაგვეფანტონ.

ამ ბარათს ჯავახიშვილობის გრანდიოზული ზეიმი რომ მოჰყვებოდა, ამას გარდა პრეზიდენტი სკოლას გადასცემდა 10 000 ლარს, რისი მეშვეობითაც ტრაქტორს შეიძენდნენ… თუმც უხიფათოდ ვერ გადარჩებოდნენ — ტრაქტორის შეძენისას თაღლითებს გადაეყრებოდნენ, ისინი კი უკეთესს რას იზამდნენ და… ჯართად ჩამოწერილ ტრაქტორს შემოაჩეჩებდნენ, რის ვაივაგლახით რომ შეძლებდნენ ჯართის უკან მიბრუნებასაც და თანხის გამოგლეჯასაც.

ის წერილი კი, გაზეთ „ახალი საქართველოს” ფურცლებიდან რომ გაუგზავნიდა „ღია საზოგადოება — საქართველოს” (სათაურშივე გაიტანდა: ყველაზე დახურული და ბნელი საზოგადოებაო!) მისთვის ჩვეულ მძაფრ პუბლიცისტურ სტატიად წარმოგვიდგება და არა მხოლოდ გულისწყრომის გამჟღავნებად — რატომ არ ერგუნა წერაქვის სკოლას კომპიუტერიო. წერილი აშიშვლებდა სოროსის ქველმოქმედების მოჩვენებითობას და შორს გამიზნულ პოლიტიკური ზრახვებს, სულ მალე რომ უნდა გამოეღო დამღუპველი შედეგი ჩვენი ქვეყნისათვის.

ეს მარცხი მისთვის მეტად პრინციპული იმიტომ გახლდათ, რომ პირად კონკურსში კი არ დამარცხებულიყო და მისი მოთხრობები კი არ დაეწუნებინა ვინმეს, დაიწუნეს წერაქვის საქმე.

— წერაქვის საქმე მარტო ჩემი პირადი საქმე არ არის, ვისაც ესმის, ის საერთო ქართული საქმეა. ამიტომ ჩამაბარეს. მე არ მითხოვია თბილისისათვის სამსახური, აქეთ მთხოვეს.

და დაბეჯითებით აცხადებს, საერთო ქართული საქმე რომ არა, სოროსის გრანტს არ ვითხოვდიო. და უფრო მკაცრადაც და მწარედაც:

— ძველი კაგებეს მსგავს დაწესებულებას მე სამათხოვროდ ხელს არ გავუწვდიდი.

ის კი არა, დაიმუქრებოდა: ამ წერილს ვთარგმნი და ჯორჯ სოროსს გავუგზავნი მოთხოვნით: გააუქმოს ეს საზოგადოება და ახალი შექმნას, ვისაც ეცოდინება საქართველოს ჭეშმარიტი ფასიო.

მოგვიანო მინაწერში აღნიშნავდა, რომ გაზეთში გამოქვეყნებული ეს მღელვარებით აღსავსე წერილი წაეკითხა ოთარ ჩხეიძეს, მოთათბირებოდა თავის შვილებს, დაერეკა რედაქციაში და შეეტყობინებინა, რომ ჩხეიძეთა ოჯახის ერთობლივი გადაწყვეტილებით, წერაქვის სკოლას იმ დროისათვის საუკეთესო კომპიუტერი ექნებოდა. მართლაც ორიოდ კვირაში ეწვეოდნენ სანატრელი საჩუქრით და, გარდა კომპიუტერისა, სკოლას წიგნებსაც ჩაუტანდნენ.

— ამ მეგობრული და კარგი ადამიანური ჟესტით მათ სინათლე შემოიტანეს ჩემს საცოდავ სკოლაში. ჩხეიძეების ჩამოსვლითა და მათი განუმეორებელი საჩუქრით წერაქვის სკოლისათვის ახალი სიცოცხლე დაიწყო.

აქ ნაგულისხმევია და, საქმეში ჩახედულ ადამიანთათვის, სტრიქონსა და სტრიქონს შუა თვალნათლივ გამოსჭვივის სილუეტი იმ პიროვნებისა, ვისი შემწეობითაც მოხერხდებოდა ამ პატრიოტული აქციის ხორცშესხმა — ჩვენი ოჯახის წევრის, ზაზა ოქუაშვილის, ვის სახელსაც მანამდეც და მას შემდეგაც დაუკავშირდებოდა არაერთი საქვეყნო და საქველმოქმედო საქმე.

ამის კიდევ ერთ დასტურს თუნდ ნოდარ წულეისკირის ამავე წიგნის ფურცლებზე იპოვნის მკითხველი, როდესაც ავტორი მადლობას უძღვნის ალექსანდრე ორბელიანის საზოგადოებას ჭეშმარიტად ნამდვილი ლიტერატურის გამოცემისათვის, უშუალოდ აკაკი ბაქრაძის „კარდუცა” და სხვა მნიშვნელოვანი წიგნებიც ზაზა ოქუაშვილის თანადგომით იხილავდნენ მზის სინათლეს.

ნატეხებად გადავიდოდა წიგნის ფურცლებზე მემუარული ჩანაწერები თავის პერსონაჟად გადაქცეული მწერლის ყოფიდან, ეპიკას განდგომოდა და ლირიკულ ჩანართებში მოიოხებდა გულს, ისიც გამომცემლობა ძალიან რომ შეუჩნდებოდა.

არადა, უბის წიგნაკში გაელვებულ და მიმოფანტულ სახეთაგან არაერთი შეიძლება გამხდარიყო მისი მოთხრობისა თუ რომანის პერსონაჟი, ყოველ შემთხვევაში ავტობიოგრაფიული რომანის ფურცლებზე კოლორიტულად და კანთიელად წარმოსახულიყო.

აგერ უცხოელი ჟურნალისტი გაოგნებული მისჩერებია ძველებურ ნაკვერჩხლის უთოს და მოწონების ნიშნად ამბობს: რა იშვიათი ანტიკვარი გქონიათო, — რის პასუხადაც მასპინძელმა არცთუ სახარბიელო ვითარება უნდა გაუმხილოს: ამ იშვიათ ანტიკვარს ხშირად ვიყენებთ, რადგანაც შუქი არა გვაქვს ხოლმეო. ჟურნალისტმა კი თარჯიმანს რამდენჯერმე უნდა ჩაჰკითხოს და უსაყვედუროს კიდეც: სწორედ ვერ მითარგმნი რაღაცას, თორემ სამუზეუმო ნივთზე ასეთ რამეს როგორ მეტყოდნენო.

აგერ ქართველი ჟურნალისტი იმით უნდა დაინტერესდეს, თუ რატომ აღარ წერს აღიარებული მწერალი, ვინც — ამ შეკითხვით გაბეზრებული — ამჯერად იუმორს მოიმარჯვებს: თაბახის ფურცელი არ გამაჩნია და იმიტომო. იმას გულში ჩარჩებოდა ეს სიტყვები და ერთ შეკვრა თაბახს რომ გამოუგზავნიდა, თან შემოუთვლიდა: იქნებ ახლა მაინც დაწეროთ რაიმე, თუ მართლა თაბახის უქონლობაა ნამდვილი მიზეზიო.

ეს… სასოებით შემოიტანდა თაბახის იმ ლურჯ შეკვრას და საწერ მაგიდაზე დაიდებდა.

აგერ საპატრიარქოს ტელევიზია სტუმრებია ახალ ნაავადმყოფარს, ინსულტის გადატანის შემდეგ მეტყველება ჯერაც რომ უძნელდება. აბო ტფილელზე იღებდნენ დოკუმენტურ ფილმს და მისი ჩაწერა სურდათ, როგორც რომანის — „ღვაწლი და წამება აბოსი და იოანესი” — შემქმნელისა. ჩაიწერდნენ ინტერვიუს და მალევე გაბრუნდებოდნენ, მასპინძელს კი განსაკუთრებით დაამახსოვრდებოდა ეს სტუმრობა და უბის წიგნაკში დითირამბად ამოსკდებოდა, ცხადია, არამარტო იმწუთიერი შთაბეჭდილება:

— ეს მუდამ ასე იყო: ადამიანები, რომლებიც საპატრიარქოს ირგვლივ ტრიალებენ, ნამდვილად გამოირჩევიან, მათ ათასშიც კი გამოარჩევს მცოდნე თვალი. იშვიათი ხალხია, ყოვლად უბოროტონი და მშვიდნი. ღმერთმა ქნას, რომ საპატრიარქოს მიდამოებში უფრო ბევრი და ბევრი ადამიანი დაიარებოდეს.

სულიერად თვითონაც იქ ტრიალებდა, საპატრიარქოს ირგვლივ, იმ მიდამოებში დაიარებოდა — სიჯიუტით, ტანჯვითა და წვალებით. თუკი ვინმეს დახმარება მოუნდომებია, უსათუოდ დიდი ბრძოლით უნდა მიეღწია, ხშირად კი ვერც აღწევდა მიზანს.

— საკუთარი პრინციპები სხვისი გულისათვის არაერთხელ გადამიდია გვერდზე, მაგრამ მათთვის არასოდეს მიღალატია…

ამ ზნეობრიობით წარმოდგება ჩვენს წინაშე ჩანაწერების ამ ციკლის — „ოცი წელი წერაქვში” — ავტორი, ვინც იმიტომაც შეცვლიდა მტკიცე გადაწყვეტილებას — მიეტოვებინა წერა — და კვლავ დაუბრუნდებოდა მწერლობას, რათა წინ წამოეწია თავისი ქალიშვილის — ირმა წულეისკირის — ის პატარა დიდი საქმეები, რომლითაც მას შეეძლო ესულდგმულებინა გარშემომყოფნი; და ამასთან ერთად ეჩვენებინა ადამიანური საქმეები, რომელთა კეთებაც ამა თუ იმ მიზეზთა გამო ავიწყდებათ ხოლმე.

საგანმანათლებლო და საქველმოქმედო ფირმა „კრიალოსნის” დაფუძნება უნდა დაკავშირებოდა ირმა წულეისკირის სახელს, მამასთან ერთად განათლების ლამპარს რომ აანთებდა ამ მივარდნილ და სახელმწიფოსაგან მიტოვებულ მხარეში, და მის შვილს — თათიას — უნდა აღედგინა ამ ფირმის საქმიანობა დედის მოულოდნელი აღსასრულის შემდეგ — 2012 წლის 18 სექტემბერს ტელევიზიით ნაჩვენები ციხის შემზარავი კადრების ნახვა რომ აღმოჩნდებოდა ირმასათვის საბედისწერო…

თათია უნდა ამოდგომოდა მხარში პაპასაც უბის წიგნაკის ჩანაწერებისათვის ლიტერატურული ფორმის მინიჭებისას, რადგანაც ოთხმოც წელს გადაშორებული ინსულტგადატანილი მწერლისათვის დამოუკიდებლად წერაც საძნელო შეიქნებოდა.

დასაბუთებული მიზეზი ჰქონდა, რატომ აეღო წერაზე ხელი.

და ახლაც დასაბუთებული მიზეზით მოემარჯვებინა კალამი.

— მე ზუსტად ვიცი, ამჯერად ვისთვის და რისთვის ვწერ.

და წინასწარვე იხილავდა იმ სურათს, წუთისოფლიდან გამგზავრება თვითონაც რომ მოუწევდა, იმქვეყნად პირველყოვლისა ირმას რომ მოძებნიდა და უსათუოდ ჰკითხავდა:

— როგორ ხარ, შე ადამიანო?!

შე ადამიანოო…

რაოდენ ნაცნობი, გაცვეთილი და, ამავდროულად, უცნობი და შეუბღალავი სიტყვაა, რომელიც ნოდარ წულეისკირის მწერლად ხელახლა დაბადების მეგზურად ქცეულა იმ გულისმომკვლელ სინამდვილეში, სადაც ბევრს დავიწყებია ადამიანის რაობა. და რა შეიძლება ესურვებინა თვისტომთათვის ღირსეული გზის გამომვლელ მწერალს, თუ არა:

— ყველას ადამიანობა შეგაძლებინოთ ღმერთმა!

* * *

შაშვის ბარტყები ხშირად ცვიოდნენ ბუდიდან და ეს მათ უთუო სიკვდილს ნიშნავდა — რა იხსნიდათ კატისა თუ სხვა მტაცებელთა ბრჭყალებისაგან?!.

მაგრამ გადამრჩენად უნდა მოვლენოდათ პატარა ბიჭი, ვინც თავისი სიყმაწვილის მისიად მიიჩნევდა მათ გაზრდა–მოღონიერებასაც და ჰაერში ატყორცნასაც, რათა შოშიტებს ეგემათ სილაღე და თავისუფლება, ეგრძნოთ ღვთისაგან ბოძებული სიცოცხლის მშვენიერება.

ეს ნოდარ წულეისკირის ბავშვობისდროინდელი თამაში გახლდათ — შაშვის ბარტყების გადარჩენა, და სხვა აღარც აღარაფერი უნდოდა, დადარაჯებოდა მათ გადმოცვენას ბუდიდან, რათა ციმციმ გაექროლებინა შინ.

ყველას ადამიანობა შეგაძლებინოთ ღმერთმაო, — ჯერ კიდევ იმ თამაშში გამოწრთობილიყო ეს შეგონება, იმხანად უფრო ბუნდოვნად ნაგრძნობი, ვიდრე გამოიკვეთებოდა, სიტყვიერ გარსს მოირგებდა და თავისებურ გვირგვინად დაადგებოდა იმ პატარა ბიჭის მხატვრულ ხილვებს, ცხოვრებასა და ღვაწლს.