საინფორმაციო-შემეცნებითი ტექსტის გაგება-გააზრების სწავლება დაწყებით საფეხურზე

დაწყებითი საფეხური მნიშვნელოვანი პერიოდია ბავშვის, როგორც მკითხველის ჩამოყალიბებაში.

ეროვნული სასწავლო გეგმის გათვალისწინებით მშობლიური ენისა და ლიტერატურის სწავლება ეფუძნება მდიდარ ტექსტურ კორპუსს – სხვადასხვა სახის მხატვრულ და არამხატვრულ ტექსტს.        

   წიგნიერების საერთაშორისო კვლევამ, რომელიც საქართველოში ორჯერ ჩატარდა, აჩვენა, რომ საქართველოს სკოლების დაწყებითი კლასების მოსწავლეებისთვის ყველაზე მარტივია ტექსტიდან ზედაპირული ინფორმაციის გაგება. რაც შეეხება ტექსტიდან გამომდინარე დასკვნებს, მსჯელობას, შეფასებას, ჟანრის გაგებას და ა.შ. ამ მხრივ პრობლემები გამოიკვეთა.  

  საჭიროა თავად მასწავლებელმა გააცნობიეროს ინფორმაციული ტექსტის ძირითადი მახასიათებლები და მის გააზრებასთან დაკავშირებული ძირითადი სირთულეები. ამით ის შეძლებს დაეხმაროს მოსწავლეებს ასეთი ტიპის ტექსტებთან მუშაობისას ბარიერების გადალახვაში.

წაკითხულის გააზრების პრობლემები მრავალმა ფაქტორმა შეიძლება გამოიწვიოს. ყველაზე გავრცელებული მიზეზებია:

§მწირი ლექსიკური მარაგი;

§გამართულად კითხვის დეფიციტი;

§მკითხველისთვის უცნობი საკითხავი თემა;

§ტექსტის სირთულე;

§კითხვის ეფექტური სტრატეგიების არაადეკვატური გამოყენება;

§სუსტი ვერბალური მსჯელობა;

§ინფორმაციის გადამუშავების პრობლემები;

§წაკითხვის შემდეგ ინფორმაციის აღდგენის პრობლემა.

კითხვაში დახმარების მეთოდების მეტაანალიზის შედეგად აღმოჩნდა, რომ წაკითხულის გააზრების გაუმჯობესება მნიშვნელოვნად არის შესაძლებელი, თუ მოსწავლეებს მიზანმიმართულად ვასწავლით:

·გაგების მონიტორინგს;

·პარაგრაფში ძირითადი აზრის პოვნას;

·კითხვის სამივე ეტაპზე შეკითხვების დასმას;

·დასკვნების გამოტანასა და ტექსტის ნაწილების დაკავშირებას;

·ძირითადი ინფორმაციის თხრობას;

·ტექსტის ძირითადი პუნქტების შჯამებას (Sencibaugh, 2007).

შემოგთავაზებთ  მოსწავლეთა საინფორმაციო ტექსტთან მუშაობის უნარების განსავითარებლად ჩატარებულ ერთ-ერთ გაკვეთილს:

მიზანი :       

·საინფორმაციო ტექსტის გაგება-სწავლებისათვის ეფექტური მეთოდების, კითხვის სტრატეგიებისა და საჭირო რესურსების გამოყენება სასწავლო პროცესში;

·ლექსიკური მარაგის გამდიდრებაზე ორიენტირებული მეთოდებისა და კონკრეტული აქტივობების გამოყენება;

·კითხვის დიფერენცირებული სწავლება;

·საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლება

შედეგად:

·მოსწავლეები შეძლებენ  კითხვის სტრატეგიების გამოყენებას;

·საინფორმაციო ტექსტის წაკითხვასა და გაგებას; 

·ლექსიკური მარაგის გამდიდრებას;

·განუვითარდებათ საკუთარი აზრის გადმოცემის,  მსჯელობის უნარ-ჩვევები.

  ამ ფაზაში ჩემი მიზანი იყო, განხორციელებული აქტივობებით დავხმარებოდი მოსწავლეებს გაკვეთილის ნაცნობი დეტალების გააზრებაში, მათი გამოცდილების ახალ ცოდნასთან დაკავშირებაში, ყურადღების კონცენტრირებაში, არსებული ცოდნის შეფასებაში.

        ცნობილია, რომ მოსწავლის აქტიურობა სწავლებაში განსაზღვრავს სამ, ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებულ ელემენტს: მიზანს, რომლის მიღწევაც გვსურს, მასალას, რომელიც მოცემული გვაქვს დაგეგმილი მიზნების განსახორციელებლად და მუშაობის მეთოდს, რომელსაც ვირჩევთ პირველ ორ ელემენტთან მიმართებაში. 

       გამოვიყენე კითხვის დიფერენცირებული სწავლება და  კლასი დავყავი 5 ჯგუფად: 1 ჯგუფი შექმნეს მოსწავლეებმა, რომელთაც უჭირდათ საინფორმაციო ტექსტის წაკითხვა–გაგება; ორი ჯგუფი – საშუალო დონის  მკითხველებისგან, ორიც ჯგუფი – აქტიური მკითხველებისაგან შედგებოდა. 

       მოტივაციის შესაქმნელად  და გაკვეთილის თემის გაცნობის მიზნით მოსწავლეებს  კლასის მართვის პროგრამის -learning Classroom Management-ის საშუალებით ბუკებში  ვუჩვენე ნაწყვეტი მულტფილმიდან ,,არიელი’’ და დავუსვი შეკითხვები, რომელთა საშუალებითაც გამოთქვეს ვარაუდები წასაკითხი ტექსტის მიზნის, თემის და შინაარსის შესახებ.

    ვარაუდების გამოთქმის შემდეგ გავაცანი გაკვეთილის თემა და მიზანი, რადგან   გაკვეთილის განმავლობაში მოსწავლეებს ყურადღება მიემართათ მნიშვნელოვანი საკითხებისკენ, გაძლიერებოდათ სწავლისადმი ინტერესი და განვითარებოდათ საკუთარი ცოდნის დონის შემოწმების უნარი.  

   მივაწოდე ინფორმაცია კითხვის იმ სტრატეგიის შესახებ, რომლითაც მოუწევდათ ტექსტთან მუშაობა გაკვეთილის განმავლობაში.  

     როგორც აღვნიშნე, წაკითხული  ტექსტის  გააზრება-გაგებას ხელს უშლის არასაკმარისი ლექსიკური  მარაგი –   უცხო სიტყვების არცოდნა. სწორედ ამიტომ, ტექსტის წაკითხვამდე, გამოვიყენე აქტივობა ,,სიტყვების გამომძიებელი”, რითაც შევამოწმე, თუ რამდენად ესმოდათ ბავშვებს ტექსტში მოცემული საკვანძო, უცხო სიტყვების მნიშვნელობა. ცხრილის პირველ სვეტში ბავშვებმა ჩაწერეს საკუთარი ვარაუდები მოცემული სიტყვების შესახებ.

 

       კითხვის განმავლობაში:

          ამ ფაზის  მიზანი იყო ახალი  ცოდნის კონსტრუირება, მიღებული ინფორმაციის გაგება-გააზრება, იმ ახალი უნარ-ჩვევების განვითარება, რომელიც დაეხმარებოდა მოსწავლეებს გაკვეთილის მესამე ფაზის წარმატებით დაძლევაში.

      აქტივობის „სიტყვების გამომძიებლის” ცხრილის I სვეტის შევსების შემდეგ მოსწავლეებს გავაცანი საკითხავი მასალა. ტექსტი განსხვავებული ფორმატით, საგაზეთო სტატიით შევთავაზე მოსწავლეებს (საბავშვო გაზეთი ,,კითხვის დრო” N2, მაისი, 2014).   

              შესავალი ნაწილი საჩვენებელი კითხვის მეთოდით წავიკითხე, რადგან მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის ვერბალური ინტერაქცია მნიშვნელოვანია, კითხვისა და მოსმენის პროცესი ინტერაქტიული და მიზანმიმართული ხდება. კლასის გააქტიურების მიზნით, შეკითხვებითა და ჩემი კომენტარებით დავაზუსტე, რამდენად გაიგეს მოსწავლეებმა წაკითხულის შინაარსი.

 

         კითხვის დასრულების შემდეგ დავუბრუნდი ცხრილს და ხმამაღალი ფიქრის მეთოდით ავუხსენი მეორე სვეტის შევსების წესი, გავუზიარე ჩემი გამოცდილება. შემდეგ ვთხოვე, ყურადღებით წაეკითხათ ტექსტი, დაკვირვებოდნენ  და კითხვისას რომელი სიტყვაც შეხვდებოდათ ,,სიტყვების გამომძიებლიდან”, მოენიშნათ მარკირებით. ამ სიტყვის განმარტება  კონტექსტიდან გამომდინარე, ჩაეწერათ მეორე სვეტში „ტექსტის მიხედვით”. ამ სტრატეგიის გამოყენებით მოსწავლეებს ვასწავლით საკუთარი კითხვის პროცესის კონტროლს, ისინი შეძლებენ კითხვის დროს წარმოქმნილი ხარვეზების გამოსწორებას (რიგ შემთხვევაში უბრუნდებოდნენ და ხელახლა კითხულობდნენ მათთვის რთულ სიტყვებს).

         ჯგუფები  ტექსტის შესაბამის მონაკვეთებს კითხულობდნენ მოზაიკის მეთოდით, დიფერენცირებულად, კითხვის სხვადასხვა სტრატეგიით: პრობლემურ მკითხველთა ჯგუფი ტექსტზე ჯგუფურად მუშაობდა, საშუალო დონის მკითხველები წყვილებში, აქტიური მკითხველები ინდივიდუალურად. 

მესამე ფაზა საშუალებას გვაძლევს, ახალი ცოდნა გამოვიყენოთ მოსწავლეთა პიროვნული განვითარებისათვის. წაკითხვის შემდგომი აქტივობებით მოსწავლე თავდაჯერებული ხდება, მიიჩნევს, რომ შედეგი ღირებული და თვალსაჩინოა. 

       როდესაც მოსწავლეებმა დაასრულეს ტექსტზე მუშაობა, დავუბრუნდით ცხრილის მეორე გრაფას, ,,ტექსტის მიხედვით”  და  დაფაზე შევაჯამეთ.

       მოსწავლეებს დავურიგე წინასწარ გამზადებული საკვანძო სიტყვების განმარტებები ლექსიკონიდან და იმ სიტყვების განმარტებები, რომელიც ვარაუდებს არ დაემთხვა, 

დავამატეთ  გამომძიებლის მესამე სვეტში, ,,ლექსიკონი ამბობს”:

   ამის შემდეგ ჯგუფებმა გააკეთეს ტექსტის საკუთარი ნაწილების პრეზენტაცია, გავაერთიანეთ ტექსტი. თითოეულ ჯგუფს განმტკიცების მიზნით დავუსვი დამხმარე შეკითხვები.

   

      ტექსტის გამთლიანების შემდეგ, მოსწავლეებს  learning Classroom Management-ის საშუალებით ბუკებში ვუჩვენე ჩემ მიერ პროგრამით – ,,movie maker”  – გაკეთებული  ფილმი ტექსტში მოცემული ჩაძირული ქალაქების შესახებ, რათა ვიზუალურადაც აღექვათ  ტექსტში მოცემული ინფორმაცია.

      ფილმის ჩვენების შემდეგ ჯგუფებს დავურიგე კითხვის აქტივობის ბარათები, ჯგუფების დონის შესაბამისი კითხვებით, რაც მათ შესაბამისი წაკითხული ტექსტის სრულყოფილად გააზრებაში დაეხმარა.    

    

      გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეებმა შეავსეს თვითშეფასების ბარათები, თუ როგორ მოეწონათ გაკვეთილი, რომელი აქტივობა მოეწონათ, იყვნენ თუ არა აქტიურები, გამართლდა თუ არა მათი მოლოდინი, რომელი თემის გაცნობა-შესწავლას ისურვებდნენ მომავალში.

  მე კი მოსწავლეები შევაფასე შეფასების რუბრიკით.

 

              ბუნებრივია, მოსწავლეებს არ შეუძლიათ ყველა იმ ინფორმაციის დამახსოვრება, რაც სასწავლო ოთახში გაიგეს, ან სახელმძღვანელოში  წაიკითხეს. აქ მასწავლებლის ჩარევაა საჭირო, მან უნდა აუხსნას მათ, სწავლისას რაზე გაამახვილონ ყურადღება, მაგრამ უკეთესი სტრატეგია იქნება, თუ მოსწავლეებს პირდაპირ კი არ მივანიშნებთ რა ისწავლონ, არამედ გავაცნობთ გაკვეთილის მიზნებს, მთავარი ცნებების ურთიერთკავშირს, ვაპოვნინებთ საერთოს განვლილ მასალასთან და სხვა. 

         ეროვნული სასწავლო გეგმიდან, თანამედროვე სწავლების პრინციპებიდან გამომდინარე, ისტ-ის გამოყენება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სწავლების დაწყებით საფეხურზე. გაკვეთილი სახალისო, საინტერესო და მრავალფეროვანი რომ ყოფილიყო, აქტიურად გამოვიყენე ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები, კერძოდ კლასის მართვის პროგრამის -learning Classroom Management-ის საშუალებით ბუკების გამოყენებით ვუჩვენე ნაწყვეტი ანიმაციური ფილმიდან ,,არიელი”, ჩემ მიერ პროგრამით ,,movie maker”- გაკეთებული  ფილმი ტექსტში მოცემული ჩაძირული ქალაქების შესახებ.  მათი გამოყენებით გაიზარდა მოსწავლეთა მოტივაცია, ჩართულობა საგაკვეთილო პროცესში. 

    გამოყენებული აქტივობებით ,,სიტყვების გამომძიებელი”, „კითხვის აქტივობის ბარათები”, მეთოდით ,,კითხვის დიფერენცირებული სწავლება”  მოსწავლეებმა შეძლეს  ინფორმაციის დამოუკიდებლად წაკითხვა-გააზრება; კონტექსტური მონაცემების გამოყენება ტექსტის ღრმად წვდომის მიზნით; ლექსიკონის გამოყენება, ტექსტის დიფერენცირებული კითხვა, მიღებული ინფორმაციის  დამუშავება, ანალიზი და დასკვნების გამოტანა. აქტიურად ჩაერთნენ სწავლის პროცესში და დაეუფლნენ მაღალ სააზროვნო უნარებსა და ცოდნას.   

  ამრიგად, გაკვეთილზე სწორად შერჩეული აქტივობები, მკაფიოდ გამოკვეთილი მიზნები, სწავლის მეთოდები და წაკითხულის გააზრების ეფექტიანი სტრატეგიები  დაეხმარება მოსწავლეს გამოავლინოს საკუთარი შესაძლებლობები, ჩამოუყალიბოს სწავლისადმი პოზიტიური დამოკიდებულება, საფუძვლები იმ ცოდნისა და უნარ-ჩვევების დასაუფლებლად, რომლებიც მას სწავლის შემდგომ საფეხურზე გამოადგება.

   ჩემი მიზანიც, სწორედ ეს იყო – ეროვნული სასწავლო გეგმის  მიხედვით თითოეულ მოსწავლეს მიეღწია საუკეთესო შედეგისათვის თავისი შესაძლებლობის ფარგლებში, შეძლებოდათ საინფორმაციო ტექსტის გაგება-სწავლებისათვის ეფექტური მეთოდების, კითხვის სტრატეგიებისა და საჭირო რესურსების გამოყენება სასწავლო პროცესში.

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა

2. ,,წიგნიერება” – ირინა სამსონია, 2013წ.

3. ,,კითხვის სწავლება დაწყებით საფეხურზე (G-pried)- მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ტრენინგის პროგრამა, 2013 წ. 

4. ,,ვსწავლობთ  ტექსტის გააზრებას” – შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრი, 2005წ.

5. ,,როგორ ვასწავლოთ კითხვა” – ია კუტალაძე, გამოცდების ეროვნული ცენტრი, 2010