კაცობრიობა მრავალი საუკუნეა ცდილობს უპასუხოს კითხვას, რას წარმოადგენს ისტორია როგორც მეცნიერება. მრავალმა მოაზროვნემ სცადა ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა, მაგრამ ამაოდ. ისტორიისადმი დამოკიდებულება სხვადასხვა დროში კარდინალურად იცვლებოდა. ზოგიერთს ის მეცნიერების ყველაზე მნიშვნელოვან დარგად მიაჩნდა, ზოგიერთი კი მას უკიდურესად ნიჰილისტურად აფასებდა. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ამ საკითხს დღემდე არ დაუკარგავს აქტუალობა.
წინამდებარე სტატიაში პედაგოგებს ვთავაზობთ ჩვენ მიერ თარგმნილ სხვადასხვა ეპოქის მოაზროვნეთა გამონათქვამებს ისტორიის რაობის შესახებ. მათ შეუძლიათ, სტატიაში წარმოდგენილი მასალა სასწავლო რესურსად გამოიყენონ, განსაკუთრებით – X კლასში, სადაც ისტორიის სტანდარტში მოცემული შედეგები და ინდიკატორები პირდაპირ ეხმიანება ისტორიის როგორც დარგის შესწავლას:
ისტ. X. 3. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა სხვადასხვა ეპოქაში ისტორიული აზრის განვითარების პროცესზე.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:
* იცნობს ისტორიული აზრის განვითარების ძირითად ეტაპებს;
* განასხვავებს ისტორიული მწერლობის განვითარების ძირითად (ანტიკური, შუა საუკუნეების, რენესანსის…) ეტაპებს;
* მსჯელობს სხვადასხვა ისტორიული სკოლის წარმოშობის განმსაზღვრელ ფაქტორებზე და ადარებს ერთმანეთს ამ სკოლების წარმომადგენლების ძირითად შეხედულებებს;
* გამოთქვამს საკუთარ მოსაზრებას, რამდენად განაპირობებს ისტორიული გარემო და ეპოქის ფასეულობები სხვადასხვა დროის ისტორიის თეორეტიკოსთა შეხედულებებს;
* მსჯელობს სხვადასხვა ისტორიულ ეპოქაში ისტორიის განსხვავებული მნიშვნელობის (ისტორია, როგორც პროპაგანდა, ისტორია და ეთიკა, ისტორია და თეოლოგია) შესახებ.
წარმოდგენილ სტატიაში აფორიზმებთან ერთად მოყვანილია მათი ავტორების ვინაობა და ცხოვრების წლებიც. ეს მონაცემები საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, ქრონოლოგიურად, პროფესიისა ნიშნითა და წარმომავლობის მიხედვით დაალაგონ მოცემული სენტენციები და გააანალიზონ ის ტენდენციები, რომლებიც ისტორიის შეფასებისას გამოითქმებოდა.
პედაგოგებს გთავაზობთ იმ შეკითხვებისა და დავალებების ნუსხას, რომლებიც შეიძლება ამ აქტივობის განხორციელებისას გამოიყენოთ:
შეკითხვები და დავალებები
1) დაახარისხეთ აფორიზმები ეპოქების მიხედვით: ძველი მსოფლიო, შუა საუკუნეები, ახალი ეპოქა, უახლესი ეპოქა.
2) დაახარისხეთ აფორიზმები ავტორთა წარმომავლობის მიხედვით.
3) ჩამოთვალეთ პროფესიები, რომელთა წარმომადგენლები არიან აფორიზმების ავტორები.
4) აფორიზმებზე დაკვირვებით განსაზღვრეთ, რომელი დარგების კონტექსტში განიხილავს ზოგიერთი ავტორი ისტორიას (მაგ., მითოლოგიის, ფოლკლორის, ფილოსოფიის და სხვა).
5) დაახარისხეთ ისტორიისადმი ნეგატიურად და პოზიტიურად განწყობილი ავტორები.
6) აფორიზმებზე დაყრდნობით რომელ აზრს ემხრობით – ნეგატიურს თუ პოზიტიურს? დაასაბუთეთ თქვენი პასუხი.
7) რომელი აფორიზმია თქვენთვის ყველაზე მისაღები და რატომ?
8) რომელი აფორიზმია თქვენთვის ყველაზე მიუღებელი და რატომ?
9) ქრონოლოგიურად დალაგებული (უძველესი ეპოქიდან ჩვენს დრომდე) აფორიზმების მიხედვით დაწერეთ თხზულება “როგორ იცვლებოდა შეხედულება ისტორიაზე”.
10) აფორიზმებზე დაყრდნობით დაწერეთ თხზულება “რა არის ისტორია”.
აფორიზმები
1. იმის გასაგებად, რა მოხდება მომავალში, საკმარისია იცოდე, რა მოხდა წარსულში (ნიკოლო მაკიაველი, 1469-1527, იტალიელი პოლიტიკოსი, ისტორიკოსი, დიპლომატი).
2. არქეოლოგები მიწიდან იღებენ ისტორიას, რომელიც პოლიტიკოსებმა დაფლეს (გაბრიელ ლაუბი, 1928-1998, ჩეხი მწერალი, ჟურნალისტი).
3. ისტორია არაფერს გვასწავლის, მხოლოდ გვსჯის გაკვეთილების არცოდნისთვის (ანდრეი კლუჩევსკი, 1841-1911, რუსი ისტორიკოსი).
4. იპოვოს აზრი უაზრო ქმედებებში – აი, ისტორიკოსის უსიამოვნო მოვალეობა (ანდრეი კლუჩევსკი, 1841-1911, რუსი ისტორიკოსი).
5. თუ ისტორიიდან ამოვიღებთ ტყუილს, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ დარჩება მხოლოდ სიმართლე – შესაძლოა, საერთოდ არაფერი დარჩეს (სტანისლავ ეჟი ლენცი, 1909-1966, პოლონელი მწერალი-სატირიკოსი, პოეტი).
6. ისტორია – ეს ჭორების კვინტესენციაა (თომას კარლაილი, 1795-1881, ინგლისელი მწერალი, ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი).
7. მსოფლიოს ისტორია – ეს დიდი ადამიანების ბიოგრაფიაა (თომას კარლაილი, 1795-1881, ინგლისელი მწერალი, ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი).
8. ისტორიას, ისევე როგორც ბუნებას, თავისი კანონები აქვს (ლიონ ფოიხტვანგერი, 1884-1958, გერმანელი მწერალი, ჟურნალისტი).
9. ისტორია გვასწავლის მხოლოდ იმას, რომ მას არც ერთი ხალხისთვის არაფერი უსწავლებია (გეორგ ვილჰელმ ჰეგელი, 1770-1831, გერმანელი ფილოსოფოსი).
10. ისტორიის წინაშე ჩვენი ერთადერთი ვალი მისი მუდმივად გადაწერაა (ოსკარ უაილდი, 1854-1900, ინგლისელი მწერალი, პოეტი, ესეისტი).
11. ისტორია – ეს ფილოსოფიაა მაგალითებში (თუკიდიდე, დაახ. ძვ. წ. 460-400, ბერძენი მემატიანე)
12. ისტორიას ქმნიან ქალები, თუმცა ის მხოლოდ მამაკაცების სახელებს იმახსოვრებს (ჰაინრიხ ჰაინე, 1797-1856, გერმანელი პოეტი, პუბლიცისტი და კრიტიკოსი).
13. გაზეთები ისტორიის წამიერი ისრებია (არტურ შოპენჰაუერი, 1788-1860, გერმანელი ფილოსოფოსი).
14. ისტორიასთან ჭიდილში ლეგენდა ყოველთვის იმარჯვებს (სარა ბერნარი, 1844-1923, ფრანგი მსახიობი)
15. ის, რომ ადამიანები არ სწავლობენ ისტორიის შეცდომებზე, ისტორიის მთავარი გაკვეთილია (ოლდოს ჰაქსლი, 1894-1963, ინგლისელი მწერალი).
16. ისტორიის ერთი გვერდი ლოგიკის მთელი ტომის ტოლფასია (ოლივერ ჰოლისი, 1809-1894, ამერიკელი ექიმი და პოეტი).
17. ისტორია როგორც ასეთი არ არსებობს; არსებობს მხოლოდ ბიოგრაფიები (რალფ ემერსონი, 1803-1882, ამერიკელი მწერალი და ფილოსოფოსი).
18. უდიდესი გაუგებრობაა მორალში ჩაღრმავება, როდესაც საქმე ისტორიას ეხება (დენი დიდრო, 1713-1784, ფრანგი მწერალი, ფილოსოფოსი, განმანათლებელი).
19. გაზეთი ისტორიის პირველი შავი ვარიანტია (ფილიპ გრემი, 1914-1963, ამერიკელი გამომცემელი).
20. ისტორია მეორდება, პირველად – ტრაგედიის, მერე კი ფარსის სახით (კარლ მარქსი, 1818-1883. გერმანელი ეკონომისტი და ფილოსოფოსი).
21. ისტორია სურათების გალერეაა, სადაც ცოტა ორიგინალია და ბევრი ასლი (ალექსის ტოკვილი, 1805-1859, ფრანგი პოლიტიკოსი და ისტორიკოსი).
22. ისტორია ჩვენს ქმედებათა განძია, წარსულის მოწმეა, მაგალითი და შეგონებაა აწმყოსი და გაფრთხილებაა მომავლისა (მიგელ სერვანტესი, 1547-1616, ესპანელი მწერალი).
23. ისტორიკოსის ტალანტი იმაში მდგომარეობს, რომ შექმნას ერთი ჭეშმარიტი მთლიანობა იმ ნაწილებისგან, რომლებიც თავისთავად ნახევრად ჭეშმარიტნი არიან (ჟოზეფ რენანი, 1823-1892, ფრანგი მწერალი, ისტორიკოსი, ფილოლოგი).
24. ზნეობა ისტორიის სულია (ჟოზეფ ჟუბერი, 1754-1824, ფრანგი მწერალი).
25. ისტორია – ესაა კავშირი მიცვალებულებს, ცოცხლებსა და ჯერ არშობილთა შორის (ედუარდ ბერკი, 1729-1797, ინგლისელი პოლიტიკოსი და პუბლიცისტი).
26. მსოფლიოს ისტორია – ეს მსოფლიო სამსჯავროა (ფრიდრიხ შილერი, 1759-1805, გერმანელი პოეტი, ფილოსოფოსი, დრამატურგი).
27. ძნელი მისახვედრი არ არის, რატომ დაიმსახურა ლეგენდამ მეტი პატივისცემა, ვიდრე ისტორიამ: ლეგენდას ქმნიდა მთელი სოფელი, ხოლო წიგნს (ისტორიულ ნაშრომს) მარტოხელა შეშლილი წერს (ჯილბერტ ჩესტერტონი, 1874-1036, ინგლისელი მწერალი და ჟურნალისტი).
28. ისტორია – ეს, უპირველეს ყოვლისა, მუზაა (პოლ ვალერი, 1871-1945, ფრანგი პოეტი, ესეისტი და ფილოსოფოსი).
29. ისტორია სიმართლეა, რომელიც ბოლოს და ბოლოს ტყუილი ხდება, ხოლო მითი ტყუილია, რომელიც ბოლოს და ბოლოს სიმართლე ხდება (ჟან კოკტო, 1889-1963, ფრანგი მწერალი).
30. რას წარმოადგენს ადამიანი? – ამის გაგება შესაძლებელია არა საკუთარ თავში ჩაღრმავებით ან ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტებით, არამედ მხოლოდ ისტორიის მეშვეობით (ვილჰელმ დილთაი, 1833-1911, გერმანელი ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი)
31. მსოფლიო ისტორია ყოველივე იმის ჯამია, რის თავიდან აცილებაც შესაძლებელი იყო (ბერტრან რასელი – 1872-1970. ინგლისელი მათემატიკოსი და ფილოსოფოსი).
32. არ იცოდე ისტორია, ეს იგივეა, სამუდამოდ ბავშვად დარჩე (მარკუს ტულიუს ციცერონი, ძვ. წ. 106-43, რომაელი ორატორი, პოლიტიკური მოღვაწე, მწერალი, ფილოსოფოსი).
33. ისტორია – წარსულის მოწმე, სინათლე ჭეშმარიტებისა, ცოცხალი მოგონება, ცხოვრების მასწავლებელი, სიძველეთა მთხრობელი (მარკუს ტულიუს ციცერონი, ძვ.წ. 106-43, რომაელი ორატორი, პოლიტიკური მოღვაწე, მწერალი, ფილოსოფოსი).
35. ისტორიის უპირველესი კანონია, ეშინოდეს ნებისმიერი სიცრუისა და არ ეშინოდეს არავითარი სიმართლის (მარკუს ტულიუს ციცერონი, ძვ.წ. 106-43, რომაელი ორატორი, პოლიტიკური მოღვაწე, მწერალი, ფილოსოფოსი).
36. ისტორია იწერება მკაცრი ჭეშმარიტების დასადგენად (გაიუს პლინიუს უმცროსი, ახ. წ. 61-114 რომაელი მწერალი და პოლიტიკოსი).
37. წინა თაობებმა დაგვიტოვეს არა იმდენად კითხვებზე მზა პასუხები, არამედ თვით კითხვები (ლუციუს სენეკა, ძვ. წ. 6 – ახ. წ. 65, რომაელი მწერალი, პოლიტიკოსი და ფილოსოფოსი).
38. ვისაც არ ახსოვს საკუთარი წარსული, განწირულია, იგი ხელახლა განიცადოს (ჯორჯ სანტაიანა, 1863-1952, ამერიკელი ფილოსოფოსი).
39. ისტორია – ეს კაცობრიობის გაადამიანურების განსაკუთრებული პროცესია (ლუდვიგ ფოიერბახი, 1804-1872, გერმანელი ფილოსოფოსი).
40. ისტორია იგავია, რომელიც ყველამ აღიარა (ბერნარ ფონტენელი, 1657-1757, ფრანგი მწერალი და მეცნიერი).
41. ისტორია ყველაზე კარგი მასწავლებელია, რომელსაც ყველაზე ცუდი მოსწავლეები ჰყავს (ინდირა განდი, 1917-1984, ინდოეთის პრემიერ-მინისტრი).
42. ისტორია არის ჯამი დანაშაულებისა, სიგიჟისა და უბედურებისა, რომელთა შორისაც აქა-იქ თუ წააწყდებით სათნოებას და ბედნიერ ეპოქას, მსგავსად იმისა, უდაბნოში რომ აღმოჩნდება ხოლმე აქა-იქ ადამიანთა დასახლებები (ვოლტერი, 1694-1778, ფრანგი ფილოსოფოსი, მწერალი, სატირიკოსი და ისტორიკოსი).
43. ისტორია თავისუფლების დრამაა, რომელშიც ყოველი წერტილი ქაოსითაა მოცული (მერაბ მამარდაშვილი, 1930-1990, ქართველი ფილოსოფოსი).
44. ისტორია საშინელი სიზმარია, რომელსაც, გინდა, თავი დააღწიო (ჯეიმს ჯოისი, 1882-1941, ირალანდიელი მწერალი და პოეტი).
45. ბედნიერია ხალხი, რომლის ისტორიაც მოსაწყენია (შარლ ლუი მონტესკიე, 1689-1755, ფრანგი მწერალი, ფილოსოფოსი, სამართალმცოდნე).
