1918-1921 წლების დამოუკიდებლობაზე დღეს ბევრს ვლაპარაკობთ. ქართული ლიტერატურის კურიკულუმიც, საბედნიეროდ, გვაძლევს ამ საამაყო ამბების კიდევ და კიდევ გახსენების, მოსწავლეებთან ერთად განხილვის, ლიტერატურული ტექსტებისა თუ ისტორიული წყაროების წაკითხვის საშუალებას.
განსაკუთრებით შთამბეჭდავია ის ლიტერატურული ეპოქა, რომელიც 1918 წელს, საქართველოს დამოუკიდებლობასთან ერთად დაიწყო.
ამ პერიოდის ყველაზე მნიშვნელოვანი მახასიათებელი სწორედ ლიტერატურული ჯგუფებისა და ორდენების არსებობაა. სხვადასხვა გემოვნების, მსოფლმხედველობის ავტორები ერთი ესთეტიკის გარშემო ერთიანდებოდნენ, წერდნენ, კითხულობდნენ, მართავდნენ საღამოებსა და შეხვედრებს, თარგმნიდნენ უცხო ენებიდან და ჰქონდათ თავიანთი გამომცემლობები თუ ჟურნალ-გაზეთები. ვინ იყვნენ ისინი? ნიჭიერი, იდეებითა და შთაგონებით სავსე, თავისუფლებისმოყვარე ადამიანები, რომელთაც სურდათ, ევროპული ხელოვნება საქართველოში შემოეტანათ.
ეს მრავალფეროვნება მართლაც გაოცებას იწვევს! 1919 წლის 28 დეკემბერს არტისტული საზოგადოების (ახლანდელი რუსთაველის თეატრის) სარდაფში გახსნილი კაფე „ქიმერიონი“ ყველა დარგისა თუ მიმდინარეობის ხელოვანთა თავშეყრის ადგილად გადაიქცა. კაფეს მოსახატად რუსეთის საიმპერატორო თეატრის მხატვარი სერგეი სუდეიკინი მიიწვიეს, ხოლო მის მხარდამხარ მუშაობდნენ დავით კაკაბაძე, ლადო გუდიაშვილი, კირილე ზდანევიჩი, ზიგა ვალიშევსკი, მოგვიანებით – მოსე და ირაკლი თოიძეები. თუმცა ლიტერატურულ საღამოებსა და იუბილეებს მხოლოდ სახელოვნებო კაფე და კამერული სივრცეები კი არა, დიდი თეატრებიც მასპინძლობდნენ. იმართებოდა ლიტერატურული დისკუსიები, რითაც განსაკუთრებით გამოირჩეოდა ლიტერატურული პერიოდიკა. შეიძლება ითქვას, არც მანამდე, არც მერე არ ყოფილა საქართველოს ლიტერატურული საზოგადოება ასეთი არტისტული, ბოჰემური, მრავალფეროვანი და თავისუფალი.
ქუთაისში დაარსებული „ცისფერყანწელთა“ პოეტური ორდენი 1918 წლიდან თბილისში აგრძელებს მოღვაწეობას. იწყება დიდი „გადმოსახლება“: გრიგოლ რობაქიძე, ტიციან ტაბიძე, პაოლო იაშვილი, ვალერიან გაფრინდაშვილი, კოლაუ ნადირაძე, შალვა აფხაიძე, ნიკოლო მიწიშვილი, რაჟდენ გვეტაძე, ლევან მეუნარგია, ალი არსენიშვილი, სანდრო ცირეკიძე, გიორგი ლეონიძე, სერგო კლდიაშვილი და შალვა კარმელი (გოგიაშვილი)… ეს ძალიან მჩქეფარე, იდეებითა და შთაგონებით აღსავსე პერიოდია. ისინი წერენ, იბეჭდებიან, კითხულობენ, განიხილავენ… გამოდის მათი პერიოდული ორგანოები: „ცისფერი ყანწები“, „მეოცნებე ნიამორები“, „ბარრიკადი“, „კირჩხიბი“, „შვილდოსანი“.
დიდი წარმატებით ჩაიარა მათმა პირველმა საღამომ თბილისში და სულ მალე ამ პოეტურმა ორდენმა ქართულ მწერლობაში ერთგვარი ჰეგემონის როლიც მოირგო.
როგორც ერთ-ერთი ცისფერყანწელი, შალვა აფხაიძე წერს, „განთავისუფლებულ საქართველოში ხელოვნების რენესანსის სათავე ახალმა სკოლამ – სიმბოლიზმმა დაიკავა ხელში. იგი სხვა გზას ვერ აირჩევდა“.
გრიგოლ რობაქიძე „ფანტასტურს“ უწოდებს 1918-1920 წლების თბილისს: „თბილისი გახდა პოეტების ქალაქი, კაფე „ინტერნაციონალში“ იგი კიდეც გამოაცხადეს პოეტების ქალაქად. ტფილისი შეიქნა ფანტასტური“.
„ცისფერყანწელთა“ სიმბოლისტური ტექსტების გარდა, ამ პერიოდთან არის დაკავშირებული ქართული დადაიზმის, ფუტურიზმის, იმპრესიონიზმისა და ექსპრესიონიზმის განვითარებაც. სწორედ ამიტომ იყო თბილისი საოცარი, ეკლექტური ქალაქი. აქ 1918 წლიდან დასახლდნენ რუსეთიდან ბოლშევიკურ რევოლუციას გამოქცეული ფუტურისტებიც: ალექსეი კრუჩენიხი, იგორ ტერენტიევი, ძმები ილია და კირილე ზდანევიჩები, ვასილ კამენსკი, სერგეი სუდეიკინი და ზიგმუნდ ვალიშევსკი. ისინი მართავდნენ საღამოებს თბილისის კაფეებში, გამოსცეს ჟურნალებიც: „ზაუმნიკების კომპანია 410“, „ფუტურისტების სინდიკატი“ და „Футурвсеубежище“. ზდანევიჩი „ფანტასტიკურ დუქანში“ ატარებდა კონფერენციების ციკლს ფუტურიზმზე. მალე ქართველმა ფუტურისტებმაც თქვეს თავიანთი სიტყვა და პირველი შეკრება მოაწყვეს – გამოსცეს მანიფესტი „საქართველო – ფენიქსი“.
„ფანტასტურ“ თბილისში სხვა ლიტერატურული დაჯგუფებებიც მოღვაწეობდნენ. ამ პერიოდთანაა დაკავშირებული „აკადემიური მწერლობის კავშირის“ ჩამოყალიბებაც, რომლის ბირთვს შეადგენდნენ კონსტანტინე გამსახურდია, პავლე ინგოროყვა, ალექსანდრე აბაშელი, იოსებ გრიშაშვილი, კონსტანტინე მაყაშვილი, ვახტანგ კოტეტიშვილი და სხვები.
ზოგჯერ სხვადასხვა გაერთიანებასთან ერთად, თუმცა უფრო მარტო მოღვაწეობდა გალაკტიონ ტაბიძე, რომელიც იმ პერიოდის მთავარი ლიტერატურული ფიგურაა. სიმბოლურია, რომ ქართული პოეზიის საუკეთესო კრებული „არტისტული ყვავილები“ სწორედ დამოუკიდებელი საქართველოს არსებობის წლებში გამოიცა. წიგნს მრავალი გამოხმაურება მიეძღვნა.
დამოუკიდებლობამოპოვებულ საქართველოში ხშირად იმართებოდა ლიტერატურული საღამოები: ხან „ფანტასტიკურ დუქანში“, „ქიმერიონსა“ თუ „არგონავტების ნავში“, ხანაც თბილისისა და სხვა ქალაქების თეატრების სცენაზე. საინტერესოა, რომ სხვადასხვა ესთეტიკისა და მიმდინარეობის ავტორები არა მხოლოდ ერთ ლიტერატურულ სივრცეში მოღვაწეობდნენ, არამედ საერთო ლიტერატურულ საღამოებსაც მართავდნენ და ერთმანეთის ჟურნალებშიც იბეჭდებოდნენ.
პერიოდიკა კი მართლაც მდიდარი და მრავალფეროვანი იყო! მარტო ჩამონათვალი რად ღირს: „შვილდოსანი“, „მეოცნებე ნიამორები“, „ბარრიკადი“, „ბუნება და ხელოვნება“, „მომავალი“, „თეატრი და ცხოვრება“, „თეატრი და მუსიკა“, „პარნასი“, „პრომეთე“, „სახალხო საქმე“, „შვიდი მნათობი“, „თოლაბურასის სარტყელი“, „ARS“, „ფენიქსი“, „კურანტები“, „არლეკინი“, „ტფილისი“, „ცისარტყელა“, „41°“, „კავკაზსკი ვესტნიკი“, „დღე“…
ამ წლებთანაა დაკავშირებული მწერალთა ორგანიზაციების გაერთიანება პროფესიული საკითხების მოსაგვარებლად. მნიშვნელოვან ამოცანებს შორის იყო გოლოვინის პროსპექტისთვის რუსთაველის სახელის დარქმევა, რუმინეთიდან ბესიკ გაბაშვილის ნეშტის გადმოსვენება და სხვა. 1919 წლის 16 ივნისს გამართულმა მწერალთა საბჭოს სხდომამ განიხილა საკითხები: 1. მემორანდუმის გაგზავნა მთავრობისათვის მწერალთა ფონდის შესაქმნელად; 2. რესტორან „ანონაში“ მხატვრული კლუბის გახსნა; 3. ევროპაში მწერლების გაგზავნა. მალე მწერალთა კავშირმა ქალაქის გამგეობისგან შეიძინა რესტორანი „ანონა“ და იქ მოაწყო კაფე-რესტორანი და კლუბი „ქიმერიონი“. მოგვიანებით გამართულ კონფერენციაზე დაფუძნდა პოეზიის დღე, მწერალთა ორგანიზაციას ეწოდა მწერალთა კავშირი.
რისთვისაა ლიტერატურა, თუ მკითხველამდე არ მივიდა? ამაზე განსაკუთრებით ზრუნავდა არა მხოლოდ დამოუკიდებელი საქართველოს მთავრობა, არამედ ცალკეული ორგანიზაციებიც. საგანგებოდ გამოიყო დაფინანსება ახალი წიგნების შესაძენად და სახალხო ბიბლიოთეკების ფონდის გასამდიდრებლად. საბიბლიოთეკო კომისიის თავმჯდომარე იყო ექვთიმე თაყაიშვილი, მდივანი – ანა სოლოღაშვილი. კომისიამ შეადგინა მუშაობის გეგმა. თაყაიშვილმა თავის მოხსენებაში აღწერა შესაძენი ფონდი, სადაც კავკასიის შესახებ 2050 წიგნი იყო დაცული და მათთან ერთად – სხვა ლიტერატურაც, სულ – 2607 ეგზემპლარი. პარლამენტის ბიბლიოთეკამ 40 ათას მანეთად შეიძინა ეს ფონდი.
მკითხველისა და ავტორის ურთიერთობა არასდროს ყოფილა ისეთი მჭიდრო, როგორიც იმ წლებში: იმართებოდა საავტორო და საიუბილეო საღამოები, ლიტერატურული პერფორმანსები, შეხვედრები, განხილვები, დისკუსიები, ახალი ნაწარმოებების საჯარო კითხვა, რასაც ზოგჯერ ცხარე კამათი მოჰყვებოდა ხოლმე…
26 მაისი, დამოუკიდებლობის დღე. მზიანი, საზეიმო დღეა, ყველა გარეთაა, ადამიანებს სახე ბედნიერებისგან გაცისკროვნებიათ. ამ დღის დოკუმენტური კადრებიდან ყველაზე დასამახსოვრებელი მაინც ისაა, როგორ ხვდებიან მკითხველს დამოუკიდებელი საქართველოს პოეტები, ბედნიერი, მხიარული, განათებული, ამაყი სახეებით, როგორ მონაწილეობს ქართული ლიტერატურა ამ მნიშვნელოვან მოვლენაში, რასაც დამოუკიდებლობის დღესასწაული ჰქვია.
