ცხოვრება ბავშვობის საიდუმლოში

(ნაირა გელაშვილის „სარკის ნატეხები“)

„დილით სარკეში თავს წავაწყდი და წამომცდა:

რას მიყურებ, მე ხომ ჩემთვის ვარ…“

 გივი ალხაზიშვილი

 „ჩვენ ხომ თავიდან ბეთლემი ვართ და მერე ხმაურიანი, სასტიკი იერუსალიმი“, – წერს ნაირა გელაშვილი ავტობიოგრაფიულ რომანში სწორედ ბავშვური თხრობისა და აღქმის სრული დამაჯერებლობით და ცდილობს, ჩასწვდეს ადამიანის ამ შინაგანი მეტამორფოზის, ღმერთთან დაშორების გამოცანას. ნებისმიერი ბავშვი (თუნდაც „ღვთის პირის მკაწრავი“, როგორც ავტორი ამბობს), რომელსაც საკუთარ ღვთისმოსაობას უფლის გარშემოხვეული, ძლევამოსილი, საიდუმლო მისიის მქონე მოციქულ-მაცნეები უმხელენ („უფლის ისეთი ნაზად სიქსტატიური მოციქული, როგორიც ნიჟარაა; ანდა ისეთი მომთმენი და დაუღალავი, როგორიც გახლავთ ხავსიანი კუნძი“), სწორედ ამ უკანასკნელთა წყალობით და, საზოგადოდ, სინამდვილის აღქმის სპეციფიკურობით დგას იმ ტკბილი და ფანტასმაგორიული სამყაროს შუაგულში, რომლიდანაც თავი ჯერ არ გამოუძევებია. სწორედ ბავშვი-მწერალი გეტყვით, რომ ღმერთი არსებობს სწორედ იმიტომ, რომ მისი არსებობის დამტკიცება შეუძლებელია. აი, ტრანსცენდენტულის ძალიან მარტივი, მაგრამ არგუმენტირებული განმარტება: „ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ ეს სამყარო ისე ჩანდა მოწყობილი, მის უკან (ან მასში) აშკარად ვიღაც იმალებოდა; მეორეც, იმიტომ, რომ, როგორც ადრევე დავადგინე, ირგვლივ არავის არაფერი ესმოდა და ერთმანეთს ვერაფერს აგებინებდნენ და ხომ უნდა არსებულიყო ვიღაც, ვინც ყველაფერი იცოდა. ისე რა აზრი ჰქონდა ჩვენს არცოდნას! და მესამეც: რადგანაც მე პირადად ძირითადად სურვილებისგან შევდგებოდი, ეს აუცილებელს ხდიდა იმის არსებობას, ვისაც ყველაფერი შეეძლო!“

ჩვენ წინაშეა გამხატვრულებული ბიოგრაფია, ოღონდ არა ქრონოლოგიური თანმიმდევრობითა და სიზუსტით, არამედ „სარკის ნატეხებად“, რომლებიც გასულიერებულია და რომელთა კალეიდოსკოპური ანარეკლები მწერალს მთელი ბავშვობა თან დაჰყვება: ოცნების გამოძახილად, უკვე ქმედებად, უცნაურ თუ გამოკვეთილ რწმენებად თუ ხსოვნის ცხოვრებისეულ ფრაგმენტებად. წიგნში თვალშისაცემია ავტორის სიმკაცრეც და სითამამეც საკუთარ ბავშვობასთან მიმართებით. რომანის კითხვისას ცოცხლდებიან ბავშვობის სიღრმიდან წამომართული და დიდობის რაციონალიზმს ნაკლებად დამორჩილებული პერსონაჟები – თან სიღრმისეულად აღქმულები, თან ბოლომდე გაუგებრები ცხოვრებასავით, რომლის მიწურულს ალბათ მრისხანება გეუფლება იმ მკვდარი სურვილებით ნასაზრდოები სიმშვიდის დარღვევისას, ამ გამოტირებული სურვილების სასაფლაოზე რომ ხარობს. გავიხსენოთ, აბა, მწერლის მეხსიერების ლაბირინთებიდან მომზირალი გმირები… იგავი-ნატეხი „სოფლის წმინდანზე“, თითქოს იმ ერთ მართალზე, რომლისთვისაც ღმერთმა ცოდვილი ქალაქი გადაარჩინა. ბიჭი, რომელიც მოსაკლავად ხეზე მიბმულ მტრედს გადაეფარა და მოკვდა. მის საფლავზე ხშირად გამოჩნდებოდა ხოლმე მტრედი და იქ დატოვებულ ნაკურთხ პურსა და ხილს კენკავდა. „სოფელმა, ცხადია… არ იცოდა, რომ ამქვეყნად საერთოდ ამ ბიჭის გამო იყო გაჩენილი; რათა ეს ბიჭი გაეჩინა. რაც კი სოფელს სიკეთისა და სიწმინდის უნარი დაჰყოლოდა, სულ ამ ბიჭში შეკრებილიყო. და თუ ჩემი სოფელი, მისი ახალ-ახალი ქორწილებით გამრავლებულ-გაგრძელებული მოდგმა, წარწყმედას გადარჩებოდა, მხოლოდ და მხოლოდ იმ ბიჭის წყალობით. ხოლო ერთ სოფელს წარწყმედად მარტო ის სისასტიკე ეყოფოდა, რასაც უფლის უენო ქმნილებებს ატეხდა თავს გაჩენის დღიდან, რაც მერე ერთს, ერთადერთს უნდა გამოესყიდა – ყველაზე წმინდას“. მეგობრის პანაშვიდზე მოფრენილი მტრედი გამახსენდა, უჩვეულოდ გარინდებულ-გაყუჩებული, ზედ რომ არ უყურებდა საჭმელს… და თავად ჩემი მეგობარიც, რომელიც, მიუხედავად რეალიზებულობისა, უცხო იყო ცხოვრების პრაგმატული ორომტრიალისთვის, გერი იყო მაინც თავისი შინაგანი, ბავშვური, უმწიკვლო პირუთვნელობით საკუთარი თავის, ყოფის, ადამიანისა თუ მოვლენებისადმი, მათი არსობრიობის თვალსაზრისით.

ცხოვრება, რომელშიც გულჩვილობა უგემოვნობად ითვლება, ამ ბიჭს გამუდმებით ისხლეტს, გვერდზე აგდებს, როგორც ზედმეტს, მარგინალს, მეტიც, არ უჯერებს („რა უაზრო და სამწუხარო შემთხვევააო“). წმინდანსა და წმინდას ებრძვის წუთისოფელი, განძარცვავს, „ზარმაცად“ უარყოფს… აქვეა კაციც, რომელსაც ესიზმრა, სახლს რომ დაამთავრებ, მერე მოკვდებიო, ამიტომ არც ამთავრებს, მეორე სართულს ფანჯრებს არ უსვამს (ბავშვი ზღაპრულ სინამდვილედ აღიქვამს ამ „ღია თვალებში“ შეყუჟული ჩიტებისა და მცენარეების მისტერიას) და „ყველაზე მშვიდი ადამიანია მთელ სამზეოში“. რომანის ერთმა ეპიზოდმა კი ჩემი ბავშვობის პერსონაჟი გამახსენა და ამოხსნა საიდუმლო მისი ქცევისა, დედას აივნიდან სახლში რომ არ უშვებდა, მიუხედავად ამ უკანასკნელის დაჟინებული თხოვნა-დაყვავება-მუქარისა. წიგნის მთავარი გმირი საყვარელ ბიძა-მამიდას კარს ჩაუკეტავს, მერე კი, შეკრებილი მეზობლები კიბეს რომ მიადგამენ შუშაბანდს, ძველი „შიფანერკის“ მძიმე, ნაფტალინისსუნიან პალტოშემოხვეული, მკვდარი წინაპრის ქამარ-ხანჯლის მაძებარი, როგორც სიკვდილს ან სამშობლოს დაკარგვას, ისე ელოდება თავის წარმოდგენაში მოპოვებული ბავშვური ავტონომიის „ხელყოფას ციხე-კოშკში“.

ამ დაუვიწყარი და უცნაური, ენით აუწერელი მარტოობის, დაბადებიდან ყოველი ჩვენგანის თანამდევ უბედურების განცდას, დამბრეცად რომ ემსგავსება რეალობას ხსოვნის სარკის ნატეხში, ასეთი ლამაზი ტროპული მეტყველებით გვიხატავს ავტორი: „ავტირდი კიდეც. მუჭის სიმსხო ვარსკვლავებს ცრემლებით სავსე თვალებით ავცქეროდი, რის გამოც ისინი წყალში ტივტივებდნენ“. აქვე ვახსენოთ წმინდად ქართული პერსონაჟი, ელენე გოგიჩაშვილიც, რომლის ცნობიერებაში „ღირსების შენარჩუნება მხოლოდ ლამის ასკეტური თვითშეზღუდვით, ღვთისა და მიწის პატიოსანი მსახურებითა და ყაირათიანობით იყო შესაძლებელი“, – ჩვენი ბებოები, თავიანთი თავდაუზოგავი სპეტაკი შრომით, იყვნენ ასეთები, „არაამქვეყნიურები“…

ტოტალიტარიზმი და „ყვავილივით“ ადამიანური სული, მათი ურთიერთკატაკლიზმები სად მჟღავნდებოდა ისე, როგორც საბჭოთა სკოლაში? როცა ხანდახან მწერალივით ყველას გვიწევდა, ჩვენ შიგნით, როგორც წესი, არსებული უფრო საშინელი უხეშობით (ვიდრე მოგვექცნენ) დაგვეცვა ჩვენივე შინაგანი სინაზე თუ სიფაქიზე და ამ დროის ლოკალისთვის დამახასიათებელი შემაძრწუნებლად ბუნებრივი გროტესკულობა („მთელი ცხოვრება ისეთი განცდა მაქვს, რომ სტალინს პირადად ვიცნობდი და მას სწორედ ჩემთან ჰქონდა საქმე“).

უფროსისთვის უკვე რუტინულად ჩვეული, მაგრამ პატარისთვის ასე მტანჯველი შიში სოციალური ინსტიტუტებისა: „ამ დღეს მე გავეცანი შიშის სრულიად ახალ სახეობას, რომელიც სოფელში არასოდეს განმეცადა: ეს არ იყო შიში არც (ჩემი თუ სხვისი) სიკვდილის, არც მკვდრების, არც სასაფლაოს, არც სიბნელის, არც მოჩვენებების, არც გიჟებისა და ყაჩაღების წინაშე. ეს არ იყო შიში მოსალოდნელი სიტყვიერი თუ ფიზიკური სასჯელის წინაშე, რაც ძირითადად დედაჩემსა და მამაჩემს უკავშირდებოდა ან უსამართლოდ ჩაგვრის წინაშე, რასაც ჩემი უფროსი ძმა ახორციელებდა ჩემ მიმართ. ეს არ იყო შიში რამე კონკრეტული საგნისა თუ ცხოვრების წინაშე. დაბოლოს, ეს არ იყო არც ის უზარმაზარი, უმიზეზო, უსაგნო და უსახელო შიში არაფრისა და ყველაფრის წინაშე, რაც ერთი-ორჯერ სწორედ პატარას დამატყდა თავს“. იქნებ ამ ქვეცნობიერამდე დასული შიშის გამო არ უყვართ სწავლა, როგორც პროცესი, რომლის „ძირი მწარე არის“, ბავშვებს?

სკოლა და კოლექტივიზმის შთამნთქმელი პრინციპი და ისევ შიში ადამიანთა სიმრავლის, მასის, კოლექტივის წინაშე, „რომელიც აწყობდა თერთმეტწლიან დაუნდობელ იერიშს „მე“-ს ჩანასახზე“.

კითხვა ჩვენი ბავშვობიდან: „ვინ გინდა გამოხვიდე?“ – და მწერლის ასტრალური ოცნება, კოლექტივის ბანალურობითა და ცინიზმით რომ განიგმირა და ასტრონომიის სახელმძღვანელო, ასე რომ „გააცამტვერა… ცის შემეცნების წყურვილი“; კლასის დამრიგებელი, რომელიც, მწერლის აზრით, ყოვლად უინტერესო არსება იყო და მის წინაშე პატივისცემაც გამოიგონა. განცდა ღვთისმგმობელური უსამართლობისა, რომელიც მოსწავლე ნაირა გელაშვილს ამ ადამიანთან აკავშირებს: „ეს იყო ისეთი მასშტაბის უსამართლობა, რომ ლამის სამყარო ჩამომექცა თავზე და ღმერთის არსებობაშიც საფუძვლიანად დამაეჭვა, თუმცა ალბათ შემამზადა კიდეც უსამართლობათა იმ შემზარავ სახეობათა ასატანად, რომელთა ატანაც შემდეგში მეწერა. და თუ გავიხსენებთ იმ ანბანურ ჭეშმარიტებას, რომ სწორედ ამქვეყნიური უსამართლობაა ის საბედისწერო სასინჯი ქვა, რომელზედაც რწმენა თუ არ იმსხვრევა, მაშინ ილესება და იწრთობა – ადვილად გავისიგრძეგანებთ ანბანის შესწავლის პერიოდში თავს დატეხილი ამ არქეტიპული უსამართლობის მთელ მნიშვნელობას ჩემი ცხოვრებისთვის“. ამას განიცდის ბავშვი, როცა მასწავლებელს სიმართლე და სამართალი სრულიად არ აინტერესებს და დამნაშავესა და მსხვერპლს ერთად გაყრის გარეთ რობოტისთვის აუცილებელი დისციპლინის შესანარჩუნებლად. ამიტომაა სკოლა ხშირად უარყოფილი ბავშვის ცნობიერებაში, რომელსაც სამუდამო საგზლად მიაქვს კოლექტიური უსახურობის სირუხიდან ამოზრდილი საბჭოური რეალობის თითქოს პროჟექტორით განათებული, ყველაზე დამთრგუნველ-დამანგრეველი მომენტები.

მოკლედ, პედაგოგობა ისეთივე მოწოდება უნდა იყოს, როგორიც თუნდაც მღვდლობა.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ამ წერილის ავტორსაც, როგორც მწერალს, საშინელ, განმეორებად სიზმრად ექცა დიდობაში სკოლაში ჩაუბარებელი გამოცდა თუ უკანონობის, დანაშაულის განცდა, რომელსაც ვერც სანიმუშო მოსწავლეობამ უშველა, ვერც მედლის კანდიდატობამ. ამიტომ მასაწვლებელია ეს დაღიც და ის ნათელი წერტილებიც გონებაში, რომლებიც შემდგომ განათლებად თუ სულიერ სისრულედ იქცევა ხოლმე („არა მგონია, აქ მართლა არსებულიყო ის, რასაც სიახლოვის განცდას უწოდებენ ხოლმე ერთმანეთის, მით უფრო, მასწავლებელთა მიმართ“).

სკოლა და ჩვენი შეურყვნელი ავტორიტეტები, რომლებსაც კი არ გვაყვარებდნენ, არამედ მათ სიყვარულს გვავალდებულებდნენ, „თავისდა უნებურად მოკავშირეებად და მთავარ იარაღადაც კი ჰქცეოდნენ საოჯახო, სასკოლო, სახელმწიფო ხელისუფლებასა და სოციალისტური კეთილშობილების იდეოლოგიას, ანტიტირანული, ანტიიდეოლოგიური ჯანყის წინააღმდეგ ბრძოლაში“.

ამ სიყალბის დამთრგუნველი, შენიღბული ძალისგან თავის დასაცავ „ციხე-კოშკად“ მოევლინებოდათ ხოლმე თუნდაც ელვის პრესლის ხმა, ბორკილების დამსხვრევა რომ სურდა; და „სამშობლოსკენ მიმავალი გზების მიგნება ფრიად გაეძნელებინა საყოველთაოდ სავალდებულო ცოდნის კერას და მისი ფუნქცია, კაცმა რომ თქვას, ჩვენთვის ამ გზის უსასრულოდ გაგძელება იყო“.

წარმოგვიდგება ხსოვნით გამჟღავნებული ბავშვობა, დაკარგული სამოთხე, ბავშვობა მეხსიერების ცის თავანზე. მეხსიერება კი ტყუილად განა რამეს იმახსოვრებს? „ხსოვნის ისეთი დამხმარე საშუალებანი, როგორებიცაა, მაგალითად, დღიურები და ფოტოები, ხშირად მთელი რიგი ხელოვნური მინარევებით აბუნდოვანებენ მისი სარკის წმინდა სიზუსტეს. ხოლო იგი სიზუსტე ლაკმუსური ბუნების გახლავთ, რაკი სარკე ჩვენი მეხსიერებისა იმის ანარეკლს ინახავს განსაკუთრებით ერთგულად, რასაც ჩვენ (და ეს „ჩვენ“ ხშირად ჩვენი სინდისია) ვანიჭებთ განსაკუთრებულ მნიშვნელობას, ინახავს, არცთუ იშვიათად, ჩვენი გულისა და გონების სურვილთა წინააღმდეგ“. აი, მაგალითად, კიდევ ერთი ფრაგმენტი ბავშვური მარტოობის „სრული და შეუვალი“ ავტონომიისა: ავტორი მსუქან, მძიმე ბიჭსა და მის ასეთივე მძიმე, მდიდარ მშობლებს გაურბის, ხვლიკივით მოუხელთებელი, ხანდახან ჩერდება შეძახილით: „ლადო, ლადო, კვერცხი დადო!“ ფანჯრებიდან გულშემატკივართა მქუხარე აპლოდისმენტების თანხლებით. მერე კი, ვითომ გამარჯვებული, ძილის წინ საკუთარი უილაჯობისგან ტირილს იწყებს და აჰყვება პატარა ძმაც, რომელსაც ზემოხსენებული საქციელით გამოესარჩლა; ან შეკითხვა- ნატეხი: „მითხარი, არსად არ მთავრდება „აღარასოდეს?“ – სიტყვა, რომელიც ყველაზე საშინელი ეჩვენება ავტორს, რადგან მასზე როგორც მარტოობის საზომზე გრძელი თითქოს არაფერია.

ასე იწყება და გრძელდება გულის ჯოჯოხეთი თავისი ბინადრებით: ადამიანებით, ფრინველებით, ცხოველებით და ყველა იმ არსების შემოხედვით, რომელთა წინაშე მოასწრო ჩაედინა, მიმდინარე დროში ან დროზე სწრაფ ფიქრში, გამოუსწორებელი დანაშაული („ჩემი ჯოჯოხეთის სხვა გარსებში კი ის არსებები განლაგდნენ, რომლებიც მე მიშავებდნენ რაიმეს და მაშავებდნენ“). ჯოჯოხეთი, რომელიც საკუთარ მოთხოვნილებად შეიძლება გადაიქცეს, უფროსებისთვის სახარებისეულ სენტენციად, ტანჯვით სიხარულად, თვითგვემით რომ მჟღავნდება პატარაობისას სამოთხისეული პირველი აკრძალვის დარღვევის, ცოცხალი არსების, ბაყაყის (იმავე საკუთარი სურვილების, ნ.გ.) მოკვლის გამო („მხოლოდ ბავშვად ხელახლა ქცევას შეიძლებოდა მოჰყოლოდა თვითშეწყალება და „მიტევება თანამდებთა მათ ჩვენთა“). ხსნის გზა ტკივილის ფსკერისკენ მიდისო, ავტორი გვეუბნება, სადაც მძიმედ განფენილა ჩვენი უმწეობა სხვათა ტანჯვის წინაშე, რაშიც უდანაშაულონი ვართ; ან ეკლესიაშიც ვერნაპოვნი სიმშვიდე და თითქოს სიბნელიდან ხრიწიანი შეძახილი: „გარეთ, ვიღაც ოხრისგან გიყიდია ეს აყროლებული სანთლები და აქ შემოგიპარებია? ეკლესიამ რაღათი უნდა ირჩინოს თავი, თქვე წყეულებო!“ – და ამ ხმის პატრონის მიერ ჩაქრობილი არა მარტო მატერიალური, ახლად ანთებული, არამედ იმედის მეტაფიზიკური სანთლებიც. მაგრამ ამის გამაქარწყლებელი დიდი, დედობრივი მფარველობის შეგრძნებაც: „დაე, შებრუნდეს დედაშენი შენიანად და შენშვილიანად დედამიწის სხეულის წიაღ… ის კი დედამისმა შეისრუტოს და ასე უკან, უკან… პირველდედის წმინდა საშოში… მას ვეყოლებით“. ასე თითქოს გადიხარ გზას მაცდური ევადან ღვთისმშობლამდე, რომელიც, მართლაც, ხორბლისფერია, როგორც ლია სტურუას ლექსში ან ლურჯ, ნათელ, კრიალა ცაზე მხიარულად მოცურავე ფაფუკი ღრუბელია, რომლიდანაც მ ა ს ცალი ხელით კალთა აუკრეფია, მეორით იქიდან ხორბალს იღებს და წკრიალ-წკრიალით წვიმად აბნევს დედამიწას… სიმბოლური აზროვნება, რომელსაც ავტორი გვთავაზობს, ხომ ყველაზე მაღალი რანგისად არის აღიარებული?

იქნებ ყველა გზას საკუთარი თავისკენ მივყავართ? მაგრამ ყველა როდია შედეგიანი და გავუუცხოვდებით ხოლმე მასაც: „მაგრამ ვერა და ვერ გამოვდივარ ხარაჩოებით, ბადეებით აგებული საპყრობილიდან, რომელიც მე ვარ… და თქვენ შორსა ხართ, აქვე, ჩემ გვერდით, და მელოდებით. და საყვედური ბერდება თვალებში, და მერე ეგუებით ჩემს თქვენთან არყოფნას და ეს შეგუება ბინდივით მფარავს, როგორც მიკარგულ ბილიკს ბალახი“. ასე იწყება შინაგანი ღამე, რომელშიც მეხსიერების სიღრმიდან, როგორც სარკეში ან გუბურაში, „ვირეკლებით და ვუჩინარდებით“. ასე იწყება „უსისხლო თუ სისხლიან მსხვერპლზე გამავალი გზა ადამიანად ქცევისა“.

ბავშვობა, როცა ისე ვართ შეზრდილნი პირველსაწყისს, სახელითა და გვარით მოხსენიება ამ წიგნის ავტორივით ტკივილს გვაყენებს, რადგან „იმ“ სინამდვილეში უფრო უსახელონი ვართ, მთელის ნაწილი… ხანდახან „გვგონია, ყველაფერი ჩვენთვის არისო, მაგრამ არა. ყველაფერი თავისთვისაა“ (ბიჟან ქალალი). საქმიანი ჭიანჭველები, თაგვი, ხმაურით რომ ამჟღავნებს საკუთარ არსებობას ან ჩრჩილები, ხოჭოები, უცხო თეთრი ყვავილი – თითქოს ვერცერთი ვერ ამჩნევს ჩვენს არსებობას, ჩვენ ხომ „წუთისოფლის სტუმრები ვართ“, ხიზნები, და ეს ყველაფერი სხვისია. ამიტომ არის ალბათ, რომ, მწერლისა არ იყოს, სიზმარში სულ სახლს ვეძებ. იქნებ თავად წუთისოფელია სიზმარი? მაგალითად, დასიზმრებული მკვდრები, რომლებმაც მწერლის სიზმრებში „უმეტესად არ იციან, რომ მკვდრები არიან“ და „ცოცხლებივით იქცევიან“, ასე ფიქრობენ ჩვენზე: „მას… ჰგონია, რომ ჩვენ ვესიზმრებით… ის კი არ იცის, რომ თვითონ არის ჩვენი სიზმარი“. ამ უცნაურობას იქნებ ჩასწვდა კიდეც ბავშვი, რომელმაც ერთ მშვენიერ დღეს თქვა ასეთი ფილოსოფიური ფრაზა, როგორიც ,,იყო და არა იყო რა“ – „ცხოვრობდა ერთი აღარავინ“, ანუ ის, ვინც გზის დასასრულს მიაღწია, ვინც თანდათან „გადადგა ადამიანობიდან“. ამის მსგავსია ბავშვის „ცოდნაც“. როცა მას ეკითხებიან: „სად ცხოვრობს იესო ქრისტე?“ – ის უპასუხებს: „კანფეტში“. ანუ ღმერთი მისთვის სამოთხის შუაგულშია, კონცენტრირებულ სიტკბოსა და ნეტარებაში („ყოველი საყვარელი საგანი ერთგვარი სამოთხის შუაგულია“, – ნოვალისი). ეს ცოდნა ქვეცნობიერშია, როგორც ის სიზმრები, რომლებზეც გვიყვება ნაირა გელაშვილი: „საკმარისია, ჩავიწერო ჩემი სიზმრები, გამოვა დიდი, საოცარი შემოქმედება, ოღონდ ვისი, არ ვიცი, ანდა რომელი ეპოქისა“. სიზმრები ნაწარმოების ბოლოშია, მათივე ახსნის ავტორისეული მცდელობებით. განსაკუთრებულია სიზმარი ილია ჭავჭავაძეზე, რომელშიც საქართველოს თანამდევი უბედურების წინათგრძნობაა, ზნეობრივი მარტოობისა და გამოუვალობის განცდა: ილიას მკვლელობის პერმანენტულობა ქართულ რეალობაში. არ უნდა „გაგარეგანდესო“ მწერალი, რომელმაც სწორედ შინაგანი სიღრმიდან უნდა დაინახოს, რა ხდება გარეთ, ქვეყანაში. ისევ „გასაკვირველი“ განცდა სამშობლოსი, ამ „უცოდველი, უწყინარი, ბავშვური, ძვირფასი, ცოცხალი, მოძრავი, განვითარებადი საწყისისა“, ნაირა გელაშვილთან.

ადამიანი მთელი თავისი შეგნებული თუ შეუგნებელი, გაუცნობიერებელი ცხოვრების განმავლობაში მიისწრაფვის აუცილებლობისკენ – თავისუფლებისაკენ. თუმცა თავისუფლება ტყვეობაშიც შესაძლებელია: „ჩემი საპყრობილე ხან ეს სახლია, ხან ჩემი თავი, ხან ის, რასაც სამშობლოს ვეძახით, ხან მთელი დედამიწა (ხოლო ის, რასაც სახელმწიფო ჰქვია – მუდმივად)“. თავისუფლება შეიძლება „უფლის მიერ სანქცირებული“ საკუთარი ბედისწერის ტყვეობაშიც მოიპოვოს კაცმა. ბედისწერისა, რომელშიც, ავტორის აზრით, ძნელი გასამიჯნია შინაგანი და გარეგანი. იქნებ ამ შემთხვევაში გადამრჩენი თვითირონიაა, რომლითაც იგი საკუთარ ბედისწერაზე, მფარველ ანგელოზზე საუბრობს? „გული იმაზე მწყდება, რომ მისი სახით იდეალური მკითხველი მეყოლებოდა, მე, ვისაც მიმაჩნია, რომ მკითხველი საერთოდ არ მყავს. აბა, უფრო უკეთ ვინ გაიგებს იმ სიუჟეტებს, რომელთა ავტორადაც მე ვითვლები, ვიდრე ის არსება, რომელმაც ბოლომდე იცის ის სიუჟეტი, სადაც მე მთავარი პერსონაჟი ვარ?“

ცხოვრებაც სარკეა, რომელშიც ჩვენ „ტკივილებს ვფლანგავთ“, რადგან მასში, როგორც სარკეში, ხშირად ვერ ვხედავთ საკუთარ თავს – სარკე ხომ „სახიდან გამომეტყველების წაშლის დიდოსტატია“, ოდნავ განსხვავებულ კონტექსტში – ცხოვრებაც („ის იქ საკუთარ თავს კი არა, არამედ საკუთარი თავის ყურების პროცესს შესცქერის ხოლმე“). სარკეს უფრო ღრმა სიმბოლიკაც აქვს. იქნებ ის უხილავში გამავალი ფანჯარააო, მიღმიერის ჭუჭრუტანა, მარადისობაში დროებით გახელილი კედლის თვალები ან სცენა? – კითხულობს მწერალი. მახსენდება ჩვენი ტრადიცია, ვისიმე გარდაცვალებისა სარკეს ფარდას რომ აფარებენ, როგორც „სულეთის გვირაბის შესასვლელს“ და ახალგარდაცვლილი ასაკოვანი ბებიაჩემის ახალგაზრდული ლანდი ჩვენი სახლის სარკეში, რომელზე ჩამოფარებაც ვერ მოვასწარით და ეს ამ „გაფრთხილების“ შემდეგ გავაკეთეთ. რატომ გვეშინია ასე სარკის გატეხვის, რატომ გვგონია, რომ ეს სიკვდილს მოასწავებს? იქნებ „თავად გარდაცვლილი ადამიანია გატეხილი სარკე: ის აღარაფერს ირეკლავს. აღარც გარე სამყაროს (რადგან მისთვის გარეთ და შიგნით აღარ არსებობს), აღარც თავისთავს, და სული მართლაც განიცდის შვებას, არა მარტო იმიტომ, რომ სხეულისგან თავისუფლდება, არამედ თავისუფლდება შინაგანი სცენისგან – საკუთარი თავის ყურებისგან. ახლა ის ერთია. ის აღარ არის სარკე“.

წუთისოფელს კი ასე გაუგებრად მივიჩნევთ და ხანდახან ვითომ გასაგებადაც, როგორც „ბავშვის გაჭრილ თითს: ცრემლს, მოსაწყდომად დაკიდებულს წამწამზე; ხნულივით ღრმა ნაოჭს ვიღაცის თვალებთან; ამოყრილ ვენებს ვიღაცის წვივებზე; მკვდარ ჩიტს გაყინულ მიწაზე; ყავარჯენს ვიღაცის ხელში; მშიერი ძაღლის უიმედო და უსაყვედურო თვალებს; პატარა კუბოს; ლანცეტს, შიშველ კანზე გასრიალებულს’ ყვითელი შუქის ქვეშ ღიად დარჩენილ, ლურჯ-ცისფერ ტუჩებს, რომელთაც ბოლო სიტყვა შეაშრათ; ყვითელ, მახინჯ პეშვს – ხურდა ფულით ფსკერმოფენილს; ძროხის სველ თვალებს შავი ბუზებით“. ან სამჯერ ნაკოცნ პურს, ღობის თავზე შემოდებულს ბეღურებისთვის, ბავშვის ცალ ფეხსაცმელს, ქვიშაში რომ გდია. ხმა თეთრია და ჩაგძახის: „იგალობე დიად საგანთა და საქმეთა შესახებ“. პასუხიც ძნელია და აღსრულებაც…

„ო, არც დედები, არც მამები რომ აღარ ვიყოთ, აღარც ცოლები, აღარც ქმრები, არც საყვარლები. აღარ გვინდოდეს ერთმანეთი მოზრდილთა ნდომით. უცბად ბავშვებად ვიქცეთ ყველანი და მივირბინოთ ჩვენსავ ბავშვებთან. ხოლო ისინი, ვინც ჩვენ ვიყავით, გამაწბილებელნი, გაწბილებულნი, თოჯინებად გადავიქცეთ ყველა. ნელა გავბანოთ, ჩვენ, ბავშვებმა, ის თოჯინები, დავაძინოთ იავნანებით, დავახუროთ სქელი საბანი, გავიხუროთ ქალაქის კარი და მინდორში გავიქცეთ ერთად… ჩამოდის წვიმა ჩვენს თვალებზე. ო! სიხარული! ბრუნდება იგი მხოლოდ ასე. მხოლოდ ამგვარად: ვარსკვლავური, გრილი, ბავშვური“. ეს ხომ „თამაშია ჭვავის ყანაში“?

დაბოლოს, ბავშვობა იქნებ სამოთხეა, „რომელშიც ჯოჯოხეთი თავს იხსენებს“? სარკეთა ანარეკლები კი ასეთია – ბავშვი: ღმერთი: სამყარო. ყველაზე დიდი სარკე ღმერთია, რომლის თვალისმომჭრელი შუქი თუ ჩაიღვარა დანარჩენი, პატარა სარკეების ნატეხებში, „ისინი შეიძლება საერთოდ დაბრმავდნენ ან დადუმდნენ ან გაუჩინარდნენ ან მოკვდნენ, სულ სხვა ენაზე ალაპარაკდნენ, რომელსაც თითო-ოროლა თუ გაიგებს, ან ვერავინ“. ვიცით, რომ ვერავინ დაგვიცავს სამყაროსგან, ყოფიერებისგან… ვიცით, რომ მაინც გარდავიცვლებით და „ჩვენი სულები იფარფატებენ სადღაც სივრცეში, ჩვენგან თავდახსნილნი, როგორც იალქნები, ნავს მოწყვეტილი. მხოლოდ ვიღაცის ხსოვნის ქოხში კვლავ შევერთდებით და დაგვაშორებს მერე ისევ დავიწყების თალხი მდინარე, აღარ შეგვბოჭავს არავის ფიქრი…“

მანამდე კი – იტრიალე, სარკული მეხსიერების კალეიდოსკოპო!

ციტატები მოყვანილია წიგნიდან: ნაირა გელაშვილი, „სარკის ნატეხები“, გამომცემლობა „ინტელექტი“, 2018 წ.