პირველი ნაწილი
ლეგენდის თანახმად, ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 2737 წელს ჩინეთის იმპერატორი შენ ნუნგი (ე.წ. მეორე მმართველი, ჩინეთის ლეგენდარული იმპერატორებიდან მეორე) ხის ჩრდილში ისვენებდა. ამასობაში მისი მსახური წყალს ადუღებდა. ამ დროს წყალში ხის რამდენიმე ფოთოლი ჩავარდა. შენ ნუნგმა, რომელიც ცნობილი იყო მცენარეებისადმი სიყვარულით (შენ ნუნგს შემდგომ ჩინური მცენარეული მედიცინის მამას დაარქმევენ), გადაწყვიტა გაესინჯა ნახარში, რომელიც მისმა მსახურმა შემთხვევით მოამზადა. ხე, რომლის ქვეშაც იმპერატორმა ფოთლების ნახარში დააგემოვნა, ჩინური კამელია (ლათ. Caméllia sinénsis), გახლდათ – ის მცენარე, რომელსაც დღეს ჩვენ ჩაის ვეძახით. სწორედ ლეგენდარული შენ ნუნგის დამსახურებაა უძველესი სამედიცინო წიგნის, „შენ ნუნგ ბენჩაუ-ჯინგის“ შექმნა, ჩაის ფოთლის, ლეგენდარული ჟენ-შენის ფესვისა და ოთხასამდე სხვა მცენარის სამკურნალო თვისებების პირველი აღწერა.
ჩაის მოყვარულებმა სარეკლამო განცხადებებისა და კლიპების გარეშეც კარგად იციან ნამდვილი ჩინური მწვანე ჩაის გემო და ფასი. მაგრამ, გულახდილად რომ გითხრათ, ყოველთვის მაწუხებდა ერთი კითხვა: „და მაინც, რომელია საუკეთესო ჩინური ჩაი?“ პასუხი ვერავინ გამცა. ინტერნეტში იმდენი ვერსია ამოხტა, რომ ვერაფერი გავიგე. თან როგორია ასობით ჩინური დასახელებიდან ერთ-ერთის ან წაკითხვა, ან არჩევა?
მოკლედ, ძველებურ, „გუგლამდე“ არსებულ გზას მივმართე: ჩემს ჩინელ ნაცნობებს გავუგზავნე კითხვა. პასუხებმაც არ დააყოვნა (ჩინელი ჩინურ ჩაიზე როგორ დაგამადლის ერთ-ორ სიტყვას?), მაგრამ ეს პასუხები ზუსტად ისეთი იყო, როგორსაც მოველოდი: ზრდილობიანი და ზოგადი. დაახლოებით ასეთი: „ასე ზუსტად ვერავინ იტყვის, ჩვენთან ათასობით სახეობა არსებობს“, „პროვინციების მიხედვით თუ ჩამოგითვლით…“, „როგორი ფერმენტაციის ჩაის გულისხმობ?“ მაგრამ დიდია ღმერთი, არ გამწირა ბოლომდე. დავაკვირდი და შევამჩნიე, რომ თითქმის ყველა წერილში ფიგურირებდა ერთი დასახელება: ლუნგ-ჯინ ჩა (Longjing Cha). ეს ლუნგ-ჯინი რა ჩაია-მეთქი? – ვიკითხე. კარგად მიკითხავს. დაიწყო, მაგრამ რა დაიწყო: ასეთია, ისეთია, დრაკონის ჭის ჩაია, იმპერატორების საყვარელი ჩაია, სამკურნალო თვისებებით და ნიგვზის მსგავსი უნიკალური გემოთიო. მოკლედ, საწადელს მივაღწიე, როგორც იქნა, ვათქმევინე ჩინელებს მათი საყვარელი, დაფასებული და აღიარებული ჩაის სახეობის სახელი. თქვენც დაიმახსოვრეთ: ლუნგ-ჯინ ჩა – დრაკონის (ჩინ. ლუნ) ჭის (ჯინ) ჩაი (ჩა), აღმოსავლეთ ჩინეთის, ქალაქ ჰანგჟოუს (ჟეი-ჯანის პროვინცია, შანხაის სამხრეთ-დასავლეთით) ახლომდებარე დასავლეთის ტბის მიდამოებიდან, ჩინური მწვანე ჩაის ერთ-ერთი ყველაზე სახელგანთქმული სახეობა, ნაზი, რბილი და ოდნავ მომწარო გემოთი, ჟეი-ჯიანის ტყეთა ფოთლებზე დაპკურებული დილის ნამისა და ნედლი კაკლის არომატით.
ალბათ ისიც საინტერესოა, რომ ჟეი-ჯანის პროვინცია, რომელიც შანხაის მუნიციპალიტეტის სამხრეთით მდებარეობს, ყველაზე ახლოს არის იაპონიის უკიდურეს სამხრეთთან, რიუ-კიუს კუნძულებთან – კარატეს სამშობლოსთან. რიუ-კიუ, კარატესა და ნუნ-ჩაკოს გარდა, ცნობილია უმაღლესი ხარისხის მწვანე ჩაითაც, თუმცა ოკინავურ ჩაიზე სხვა დროს ვისაუბროთ.
ამრიგად, ჩინელი ნაცნობების გულწრფელი დახმარებით მივაკვლიე ერთ-ერთ საუკეთესო ჩინურ ჩაის – ლონგჯინ ჩას, რითაც ამოვხსენი ჩინეთის მთავარი გამოცანა: ყველა ჩინური პროდუქტი, რომელიც მოგვწონს ან არ მოგვწონს (მოწონება-პარმოწონება სხვა საკითხია და მას აქ არ შევეხები), საიდანღაც მოდის, სადღაც არის დამზადებული, მაგრამ არასოდეს ან თითქმის არასოდეს, არ ვიცით, საიდან.
ჩვენთვის, „მომხმარებლებისთვის“ (ახლა ხშირად ხმარობენ ინგლისურ ტერმინს „კონსუმერები“, რაც დაახლოებით იმავეს ნიშნავს), როგორც წესი, უცნობია, ჩინეთის რომელი პროვინციიდან, კულტურიდან, კლიმატიდან თუ ბუნებრივი ზონიდან მოდის ჩვენამდე ეს პროდუქტი. ამჯერად „ჩინური ჩაის“ (რაც თითქმის არაფერს ნიშნავს) წარმომავლობა დავადგინე.
ჩემთვის უცნობი ეს სახელი, ლუნჯინ ჩა, ჩინეთის აღმოსავლეთი პროვინციიდან, ჟეი-ჯიანიდან ყოფილა (მკითხველისთვის კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ ეს პროვინცია ახლოსაა შანხაისთან, რაც ამ შემთხვევაში ფასეული ინდიკატორია).
მაგრამ კვლავ გამოცანად რჩება დანარჩენი პოპულარული ჩინური პროდუქციის წარმომავლობა. ვიმეორებ: რეალური წარმომავლობა უზარმაზარი ჩინეთიდან. მაგალითად, თქვენთვის ალბათ გასაგებია ასეთი სიტყვათშეთანხმებები: „ჩეხური ლუდი“, „ქართული შოთის პური“, „რუსული ხიზილალა“, „ამერიკული ჯინსები“. „მაისენის ფაიფური“, „პარმული ყველი (პარმეჯანი/პარმეზანი)“, „თუშური ყველი“… მაგრამ რა ვუყოთ „იუნანურ ქათმის წვნიანს“, „ლანჟოუურ მაკარონს ძროხის ხორცით“, „ღორის ხორცს ხარბინულად“? როგორ მოვახდინოთ მათი იდენტიფიკაცია? სამწუხაროდ, ჩინურის თითქმის სრული არცოდნისა და ჩინეთის გეოგრაფიის საკმაოდ სუსტი ცოდნის გამო, ჩვენ (სინოლოგებისა და სხვა იშვიათი გამონაკლისების გარდა) გვიჭირს წარმოვიდგინოთ ამ გიგანტურ ქვეყანაში არსებული კულტურული თუ სხვა სახის განსხვავებები, არაფერი ვიცით იქ მცხოვრებ ასამდე ეთნიკური ჯგუფზე (არაჩინური წარმოშობის ხალხებზე), რომლებიც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენენ ჩინეთის სამყაროს მრავალფეროვნებაზე.
არა, ნუ იფიქრებთ, რომ საქმე ასე ცუდად არის. ჩვენ შესაძლოა ყოველდღიურად არ გვახსოვდეს, მაგრამ ნამდვილად ვიცით, ან გაგვიგონია „სიჩუანის ცხელი ქვაბი“, „იხვი პეკინურად“, „ქათმის გუნ-ბაო“. მაგრამ ეს ხომ ჩინური სამზარეულოს მხოლოდ 0.00001 პროცენტია?
ვინაიდან ზემოთ დასმული კითხვები უპასუხოდ მრჩებოდა, ხოლო ეგზისტენციალური საკითხები – გადაუწყვეტელი, გადავწყვიტე „იდენტიფიცირებული“ და მართლაც ცნობილი ჩაი – „დრაკონის ჭის ჩაი“ გამესინჯა. ანუ აქ, საქართველოში მეპოვნა.
ჩინეთში ორჯერ სტუმრობისას ამ საკითხებს ასე არ ვუყურებდი (უფრო ახალგაზრდა ვიყავი და, შესაბამისად, ზედაპირულიც) და საშუალოსტატისტიკური უცხოელი ტურისტივით გავიძახოდი: „მომიტანეთ ჩინური ჩაი!“ ან „გავსინჯავდი ნამდვილ “ჩინური კერძს“, ან „მინდა, სახლში ჩინური სუნელები ჩავიტანო“… ახლა ვხვდები, რაოდენ ზერელე იყო ჩემი დამოკიდებულება ამ უზარმაზარი კულტურისადმი და როგორი ბუნდოვანი (ან დაბინდული) – ჩემი წარმოდგენა ამ მილიარდ-ნახევრიანი მოსახლეობის მქონე ქვეყანაზე… და ალბათ რა უცნაურად ჩაესმოდათ უცხოელის წარმოთქმული ვითომდა ჩინური დასახელებები დარბაისელ და მუდამ მოღიმარ ჩინელებს!
შესაძლოა, მხოლოდ მოგზაურობისას ვხვდებით, რამდენი რამ არ ვიცით, თუმცა სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ ეს ყველაფერი – ახალი ცოდნა, ახალი შეგრძნებები, ახალი დასკვნები, მიდგომები, გადაფასებული თუ გადასაფასებელი ღირებულებები, რომლებიც უცხო მხარის ნახვამ, უცნობმა ადამიანებმა და მათთან ურთიერთობამ გაგვიჩინა – მეორე- ან მესამეხარისხოვანი ხდება და რუტინა, ჩვენი „შეუცვლელი“ ყოველდღიურობა, ძველი თუ ახალი პრობლემები, კვლავ გვაბრუნებენ იმ წარმოსახვით წონასწორობაში, რომელსაც ჩვენი შექმნილი და ჩვენითვე მართული ცხოვრება ჰქვია.
ლეგენდას ლონგ-ჯინის ჩაისა და ჩინეთის იმპერატორზე მაინც ვერ მოგიყევით… გპირდებით, ჩანაწერს გავაგრძელებ და პირდაპირ ამ ლეგენდით დავიწყებ.
(პირველი ნაწილის დასასრული)
