რწმენა ის უმნიშვნელოვანესი ძალაა, რომელსაც ადამიანთა შეკავშირება ან გათიშვა შეუძლია, ამიტომაც, მასების მართვის მიზნით, მას ხშირად მიმართავენ „ძლიერნი ამა ქვეყნისანი“. აქედან გამომდინარე, ერთ-ერთ ყველაზე სენსიტიურ საგანმანათლებლო დილემას სკოლებში მიმდინარე სასწავლო პროცესის რელიგიური ინდოქტრინაციის მიზნით გამოყენება წარმოადგენს. ამ საკითხთან დაკავშირებული ეთიკური წინააღმდეგობები, რომელთა დაძლევაც სასკოლო საზოგადოებას უწევს, მნიშვნელოვნად ზემოქმედებს მასწავლებლის, მოსწავლისა და მშობლის ურთიერთდამოკიდებულებაზე. ისმის კითხვა: ეთიკურია თუ არა სკოლაში რელიგიის სწავლება?! საინტერესოა, რამდენად კარგად არეგულირებს კანონი თეოლოგიური საკითხების სწავლების დოზებს და იცავს თუ არა რელიგიური უმცირესობების უფლებებს. ასევე მნიშვნელოვანია, მიიჩნევა თუ არა მასწავლებლის და/ან სკოლის ადმინისტრაციის თვითნებური გადაწყვეტილებით სასწავლო პროცესის რელიგიური რიტუალებით გამრავალფეროვნება მოსწავლეთა უფლებების დარღვევად. აქვე შეგახსენებთ, რომ საქართველოს მოქალაქეების გარკვეული ნაწილი არ არის ეროვნებით ქართველი და არც სახელმწიფო რელიგიად აღიარებულ ქრისტიანულ მრწამსს იზიარებს. ჩვენს ქვეყანაში ყველაზე მეტად გავრცელებულია მართლმადიდებლობა (მოსახლეობის დაახლოებით 70%), მას მოსდევს კათოლიციზმი და პროტესტანტიზმი (ბაპტიზმი), მრავლად შეხვდებით სხვადასხვა რელიგიური სექტის წარმომადგენლებსაც. აჭარის მაღალმთიან რეგიონში კი უმეტესად ქართველი მუსლიმები ცხოვრობენ.
ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში რელიგიის ისტორიის სწავლების საკითხი დღემდე კამათის საგანს წარმოადგენს. 1988 წლიდან, საქართველოში „ქრისტიანული რელიგიის ისტორია“ ჰუმანიტარული მიმართულების სკოლებში ისწავლებოდა. მალე აღნიშნულმა დისციპლინამ არჩევითი საგნის სიაში გადაინაცვლა. რელიგიის ისტორიის სწავლების სპეციფიკას განსაზღვრავდა საქართველოს საპატრიარქო, რომელსაც ეს უფლებამოსილება იმდროინდელი კანონმდებლობით ჰქონდა მინიჭებული (განათლების შესახებ“ კანონის 18.2 მუხლი (22.06. 1997) – საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ უნდა ითანამშრომლოს საქართველოს საპატრიარქოსთან სასკოლო გეგმის შემუშავებისას). 2005 წელს მიღებული ზოგადი განათლების შესახებ კანონის მიხედვით, რელიგიის ისტორიის სწავლება სავალდებულო აღარაა. თუმცა მას შემდეგ არაერთხელ წამოიჭრა აღნიშნული დისციპლინის სკოლებში დაბრუნების საკითხი, რასაც ბეჭდურ თუ ელექტრონულ მედიაში დღემდე აქტიურად განიხილავენ.
ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის (რწმენის თავისუფლება) თანახმად, მოსწავლეს, მშობელსა და მასწავლებელს აქვთ რწმენის, აღმსარებლობისა და სინდისის თავისუფლება, ნებისმიერი ან არც ერთი რწმენისა თუ მსოფლმხედველობის ნებაყოფლობით არჩევის და შეცვლის უფლება. დაუშვებელია, მოსწავლეს, მშობელს და მასწავლებელს დაეკისროთ ისეთი ვალდებულებების შესრულება, რომლებიც ძირეულად ეწინააღმდეგება მათ რწმენას, აღმსარებლობას ან სინდისს, თუ ეს არ ლახავს სხვათა უფლებებს… საჯარო სკოლის ტერიტორიაზე რელიგიური სიმბოლოების განთავსება არ უნდა ემსახურებოდეს არააკადემიურ მიზნებს. ამავე კანონის მე-13 მუხლის მიხედვით, დაუშვებელია საჯარო სკოლაში სასწავლო პროცესის რელიგიური ინდოქტრინაციის, პროზელიტიზმის ან იძულებითი ასიმილაციის მიზნებისათვის გამოყენება. თუმცა ეს ნორმა არ ზღუდავს საჯარო სკოლაში სახელმწიფო დღესასწაულებისა და ისტორიული თარიღების აღნიშვნას, აგრეთვე ისეთი ღონისძიების ჩატარებას, რომელიც მიმართულია ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების დამკვიდრებისაკენ (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ 2017).
ზოგადი განათლების კანონთან ერთად, რელიგიასთან დაკავშირებულ საკითხს ასევე არეგულირებს მასწავლებლის პროფესიული ეთიკის კოდექსის მე-4 მუხლის მე-9 პუნქტი, რომლის მიხედვითაც, პედაგოგები (სასულიერო სასწავლებლის გარდა) არ ეწევიან მოსწავლეებთან რელიგიურ პროპაგანდას. ამავე მუხლის მე-11 პუნქტის თანახმად, მასწავლებელს არ აქვს უფლება რელიგიური ან სხვა ნიშნით გამოარჩიოს მოსწავლე და არ მისცეს მას ხარისხიანი განათლება (მასწავლებლის პროფესიული ეთიკის კოდექსი 2010). მიუხედავად ამისა, ზოგიერთი მასწავლებელი და/ან სკოლის მმართველი გუნდი თვითნებურად იღებს გადაწყვეტილებას და სასწავლო პროცესში რელიგიურ რიტუალებს (ლოცვა, წირვაზე მოსწავლეების წაყვანა და სხვ.) რთავს.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, თუ რელიგიის სწავლების თემას სამართლის ეთიკის კუთხით განვიხილავთ, კანონი არეგულირებს იმ ეთიკურ პარადიგმას, რომელიც უმრავლესობისგან დაკომპლექტებულ სოციუმში განსხვავებული რელიგიის წარმომადგენელთა სრულფასოვან ჩართვაზეა ორიენტირებული. როგორც ვიცით, სამართლის ეთიკა ლიბერალურ-დემოკრატიული ტრადიციის ნაწილია, ის ითვალისწინებს ტოლერანტობას და პიროვნების თანაბარი მოპყრობის პატივისცემას, რაც, თავის მხრივ, თანასწორ შესაძლებლობებს და რწმენის თავისუფლების უზრუნველყოფას ნიშნავს.
რელიგიური ნიშნით განსხვავებულობა სასკოლო საზოგადოებაში წარმოქმნილი უთანხმოების/ჩაგვრის და უთანასწორობის შეგრძნების გამომწვევი ერთ-ერთი მწვავე მიზეზია. ამ ტიპის უთანასწორობას კრიტიკის ეთიკის პოზიციიდანაც განიხილავენ. რელიგიური ნიშნით მოსწავლეთა გამორჩევა სოციალური უთანასწორობის საკმაოდ გავრცელებული ფორმაა. როდესაც მასწავლებელი სასწავლო დღეს ლოცვით იწყებს, ამ დროს კი მისი ზოგიერთი მოსწავლე, თუნდაც ქართველი, არ არის მონათლული, ან სხვა რელიგიის აღმსარებელია, ცალსახად ირღვევა მათი უფლებები და ეს საკითხი კრიტიკის საბაბს იძლევა. მოსწავლის მხრიდან მძაფრი რეაქცია ე.წ. არასასურველ აქტივობაზე ხშირად ხდება მოქმედი პირების მიერ ბავშვის ან მშობლის გაკიცხვის/ამოჩემების მიზეზი. ჩემი აზრით, მასწავლებელმა მხოლოდ იმისთვის უნდა იკვლიოს მოსწავლეთა მრწამსი, რომ შეძლოს მულტიკულტურული საზოგადოების თავისებურების განსაზღვრა და მიღებული ინფორმაციის მხოლოდ მოსწავლეთა სასიკეთოდ (სასწავლო პროცესის ინტერკულტურული განათლების პრინციპების გათვალისწინებით დაგეგმვა) გამოყენება. კრიტიკის ეთიკის თეორეტიკოსები ცდილობენ მოუსმინონ იმ ადამიანებს, რომელთა ხმაც ყველაზე სუსტია საზოგადოებაში, ამ კატეგორიას კი, პირველ რიგში, მოსწავლეები მიეკუთვნებიან.
ბავშვებს ნამდვილად სჭირდებათ ზრუნვა და წახალისება და თუ ისინი რაიმე ნიშნით სასკოლო საზოგადოებისგან გარიყულები აღმოჩნდებიან, მათი პიროვნული და მორალური განვითარება შეფერხდება. აქედან გამომდინარე, სამართლიანად მიიჩნევენ, რომ სკოლებში მიმდინარე სასწავლო-სააღმზრდელო პროცესები ყველაზე მეტად ზრუნვის ეთიკას უნდა ითვალისწინებდეს. ამერიკელი ფილოსოფოსისა და განათლების სპეციალისტის, ნელ ნოდინგსის პოზიციას თუ გავითვალისწინებთ, მასწავლებელმა თითოეულ მოსწავლეზე ერთნაირად უნდა იზრუნოს, რათა არც ერთმა მათგანმა თავი პაიკად არ იგრძნოს.
რელიგიის სკოლებში სწავლების საკითხის ეთიკური პარადიგმების ჭრილში განხილვისას ცხადად ჩანს, რომ იგი ნამდვილად წარმოადგენს ეთიკურ დილემას: თუ ერთ (თუნდაც სახელმწიფო) რელიგიას ვასწავლით, ვეწინააღმდეგებით რწმენის თავისუფლებასთან დაკავშირებულ მუხლს. მოზარდებით დაკომპლექტებულ სოციუმში არსებული უთანასწორობა კრიტიკის ეთიკის წარმომადგენლების ყურადღებასაც იქცევს და ზრუნვის ეთიკასთან დაკავშირებული ნორმების დარღვევის საფრთხესაც ქმნის. ეთიკური პარადიგმებისა და კანონით გათვალისწინებული რეგულაციების გარდა, არსებობს პირადი კოდექსი, რომელიც ემყარება ინდივიდთა მორალურ ღირებულებებს, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რადგან ადამიანები ხშირად სწორედ მასზე დაყრდნობით მოქმედებენ.
ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ვფიქრობ, სკოლებში სახელმწიფო რელიგიის სავალდებულო საგნად სწავლება განსახილველი საკითხების სიაში აღარ უნდა დავაბრუნოთ. თუმცა შესაძლოა მსოფლიო ისტორიის სახელმძღვანელოებში უფრო მეტად ჩავუღრმავდეთ რელიგიების საკითხს ეპოქებისა და ქვეყნების მიხედვით, რათა მოსწავლეების თვალსაწიერი მაქსიმალურად გავაფართოოთ. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ საქართველოს მოქალაქეებს ქვეყანაში არსებული რელიგიების შესახებ გარკვეული ინფორმაცია ბავშვობიდანვე სწორად მივაწოდოთ, რადგან ხშირ შემთხვევაში გაუცხოებას ან უპირატესობის განცდას არასწორად ფორმულირებული ინფორმაცია იწვევს. ჩემი აზრით, მსგავსი ინიციატივები ადამიანთა ეთნიკური თუ რელიგიური ნიშნით ჩაგვრის შემთხვევებს მნიშვნელოვნად შეამცირებს, ტოლერანტული საზოგადოების შექმნას შეუწყობს ხელს და ინტერკულტურული განათლების მთავარი პრინციპების ფურცლიდან რეალურ ცხოვრებაში გადმოტანას გაგვიადვილებს.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- საქართველოსკანონი ზოგადი განათლების შესახებ, 2005.
- მასწავლებლისპროფესიული ეთიკის კოდექსი, 2010.
- ტაბატაძე,შ., 2018, რელიგიის სწავლება საჯარო სკოლებში.
- გაჩეჩილაძე,პ., შავგულიძე ნ., 2016, რელიგიის სწავლება საჯარო სკოლებში.
