დედამიწის კეთილდღეობა ადამიანის კეთილდღეობის საწინდარია.
გლობალური შეთანხმება (გარიგება) ბუნებისთვის (GDN) დედამიწაზე სიცოცხლის მრავალფეროვნებისა და სიმრავლის გადასარჩენად შექმნილი გეგმაა. პარიზის კლიმატის შეთანხმებასთან ერთად GDN-ის მიზანია, თავიდან აგვაცილოს კლიმატის კატასტროფული ცვლილება, შეინარჩუნოს სახეობები და უზრუნველყოს ეკოსისტემის აუცილებელი სერვისები. ახალი კვლევები აქტუალობას მატებს ამ გაერთიანებას: ხმელეთის ნახევარზე ნაკლები ხელუხლებელია, მაგრამ ეკოსისტემების შესანარჩუნებლად საჭიროა, გლობალური ტემპერატურის საშუალო ცვლილება 1,5°C-ს არ აღემატებოდეს. GDN მიზნად ისახავს, დედამიწის 30% ოფიციალურად იყოს დაცული, რაც შეამცირებს გადაშენების საფრთხეს და ნახშირორჟანგის გამონაბოლქვს. აუცილებელია დედამიწის მინიმუმ 20%-ის დაცვა, რათა ეს მაჩვენებელი შენარჩუნდეს.
ბუნების დაცვის ისეთი მცდელობები, როგორიცაა კლიმატის ცვლილების პოლიტიკა, ხელახლა ფასდება პლანეტარული საგანგებო მდგომარეობის დროს. კლიმატის ცვლილებამ სამართლიანად გამოიწვია 2015 წლის პარიზის შეთანხმება, რომელმაც ხელი შეუწყო კოორდინირებულ გლობალურ ქმედებებს არა მხოლოდ მთავრობებს, არამედ კომპანიებს, ქალაქებსა და მოქალაქეებს შორისაც. მას შემდეგ ჩატარებული კვლევები გვიჩვენებს, რომ კლიმატის სტაბილიზაციისა და >1,5°C დათბობის არასასურველი შედეგების თავიდან აცილების მცდელობები მოითხოვს მიწის ათვისებისა და გარდაქმნის სწრაფ შემცირებას და მორატორიუმს დაახლოებით 2035 წლისთვის. მოახლოებული კრიზისის თავიდან აცილების ყველაზე ლოგიკური გზაა დედამიწის ტერიტორიის მინიმუმ 50%-ზე ხელუხლებელი ბუნებრივი ეკოსისტემების შენარჩუნება და აღდგენა ენერგიის გარდამავალ ღონისძიებებთან ერთად. ეს ზომები თავისთავად, სავარაუდოდ, არ იქნება საკმარისი – უნდა გაძლიერდეს აღდგენითი ღონისძიებები, რათა შემცირდეს უარყოფითი სათბურის გაზების ემისიის გავლენა.
ბუნებრივი ეკოსისტემები სამყაროში ადამიანის კეთილდღეობის შენარჩუნების გასაღებია. პარიზის შეთანხმების ხელმომწერთა 65%-მა იკისრა ეკოსისტემების აღდგენისა და შენარჩუნების ვალდებულება. ხელუხლებელი ტყეები, განსაკუთრებით – ტროპიკული ტყეები, ორჯერ მეტ ნახშირორჟანგს შთანთქავს, ვიდრე დარგული მონოკულტურები. ეს აღმოჩენა გლობალურ დათბობასთან ბრძოლისას ტყის კონსერვაციას კრიტიკულ მიდგომად აქცევს. იმის გამო, რომ დედამიწაზე არსებულ სახეობათა დაახლოებით ორი მესამედი ბუნებრივ ტყეებში გვხვდება, ხელუხლებელი ტყის შენარჩუნება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მასობრივი გადაშენების თავიდან ასაცილებლად. თუმცა ნახშირბადის კონცენტრაციის რეგულირება სცდება ტროპიკულ ტყეებს: ტორფები, ტუნდრა, მანგროები და უძველესი მდელოები ასევე მნიშვნელოვანია ნახშირორჟანგის დაგროვებასთან ბრძოლისას. გარდა ამისა, ხელუხლებელი ჰაბიტატების მნიშვნელობა ვრცელდება მტკნარ და საზღვაო სფეროებზე, კვლევები იმაზე მიუთითებს, რომ ნაკლებად დარღვეული ჭაობები და სანაპირო ჰაბიტატები უფრო მეტ ნახშირბადს შთანთქავს, ვიდრე დარღვეული ტერიტორიები. ყველა ეს ეკოსისტემა ინარჩუნებს მცენარეთა და ცხოველთა განსხვავებულ ერთობლიობას და აქვს თავისი როლი გლობალური კლიმატის სისტემის დაბალანსებაში.
კლიმატის ცვლილების მოდელები აჩვენებს, რომ ჩვენ ვუახლოვდებით გარდამტეხ მომენტს: თუ ჰაბიტატის გარდაქმნისა და ემისიების მიმდინარე ტენდენციები 2030 წლისთვის პიკს მიაღწევს, შეუძლებელი გახდება ტემპერატურის ზრდის მაჩვენებლის 1,5°C-ის ფარგლებში შენარჩუნება. ანალოგიურად, თუ მომდევნო ათი წლის განმავლობაში მიწის დეგრადაციის პროცესი, ბრაკონიერთა მიერ დიდ ცხოველებზე ნადირობა და სხვა საფრთხეები საგრძნობლად არ შემცირდა ან არ შეჩერდა, მრავალი ეკოსისტემისთვის შეუქცევად პროცესებს მივიღებთ. ცხადი გახდა, რომ 1,5°C-ის მიღმა პლანეტის ორგანიზმები სერიოზულ საფრთხეში აღმოჩნდებიან, რადგან ეკოსისტემები ფაქტობრივად დაშლას დაიწყებს. ბუნებრივი გარემოს დეგრადაცია ასევე ამცირებს ცხოველთა რაოდენობას, საფრთხეს უქმნის საზოგადოებრივ ჯანმრთელობას და იწვევს ადამიანთა მიგრაციას სუფთა სასმელი წყლის, მნიშვნელოვანი საარსებო კულტურების მორწყვისა და კლიმატთან დაკავშირებული პრობლემების გამწვავების გამო. არსებითი ჩარევის გარეშე მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში ვითარება უფრო და უფრო დამძიმდება. გარდა ამისა, კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული გვალვებისა და ზღვის დონის აწევის გამო ადამიანთა მიგრაცია ექსტრემალურ ამინდთან ერთად მოიმატებს. 2050 წლისთვის შესაძლოა 100 მილიონზე მეტი ადამიანი გადაადგილდეს, ძირითადად – სამხრეთ ნახევარსფეროში.
პარიზის შეთანხმების თანმხლებმა პაქტმა შესაძლოა უზრუნველყოს კლიმატის მიზნების მიღწევა, თავიდან აგვაცილოს სახეობათა გადაშენება და ბიომრავალფეროვნებისა და ეკოსისტემური სერვისების სწრაფი ეროზია ხმელეთის, მტკნარი წყლისა და საზღვაო სფეროებში.
GDN-ის როგორც პოლიტიკის მექანიზმის კონცეფცია წარმოიშვა ადრეული კვლევის შედეგად, რომელიც შემოიფარგლებოდა ხმელეთზე ბიომრავალფეროვნების დაცვით. ეს მიდგომა არა მხოლოდ იცავს ბიომრავალფეროვნებას, არამედ ყველაზე იაფი და სწრაფი ალტერნატივაცაა კლიმატის ცვლილების შესაჩერებლად და არ არის დამოკიდებული ნახშრორჟანგის თავიდან აცილების ტექნოლოგიების განვითარებაზე, რაც, ნაკლებსავარაუდოა, ეფექტური ან მასშტაბური აღმოჩნდეს მიმდინარე ორმაგი კრიზისების დროში შეზღუდულობის გამო. აქ მოცემულია პრობლემის გადაჭრის გზები, რომლებიც მეცნიერულ მითითებებზეა დაფუძნებული. მას შეუძლია დააკავშიროს ბუნება და კლიმატური გარიგებები, გააძლიეროს და რეკომენდაცია გაუწიოს დროში განსაზღვრულ ეტაპებსა და მიზნებს. კვლევაში ასახულია ბიომრავალფეროვნების დაკარგვის კონკრეტული საფრთხეები და მამოძრავებელი ფაქტორები და განხილულია GDN-ის განხორციელების ხარჯები.
ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის ცვლილება ურთიერთდაკავშირებული მოვლენებია. ბიომრავალფეროვნების შემცირების გამომწვევ ოთხ ფაქტორთან ერთად (საარსებო გარემოს დეგრადაცია, ჭარბი მოპოვება, გარემოს დაბინძურება და ახალი სახეობების ინვაზია), კლიმატის ცვლილება ბიომრავალფეროვნების შემცირების ერთ-ერთ უმთავრეს მიზეზადაა აღიარებული. ასევე საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ ბიომრავალფეროვნება უზრუნველყოფს ეკოსისტემების მდგრადობას და, შესაბამისად, წარმოადგენს ეკოსისტემების მიერ მოწოდებული სერვისების უმნიშვნელოვანეს კომპონენტს.
ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციას, თავის მხრივ, ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების ფუნქციასთან ერთად, ენიჭება უმნიშვნელოვანესი როლი კლიმატის ცვლილების პროცესის შერბილებასა და ადაპტაციაშიც. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია ბიომრავალფეროვნების როლი ისეთი პროცესების რეგულირებაში, როგორიცაა მდინარეების ჰიდროლოგიური რეჟიმების რეგულირება, მიკროკლიმატის ჩამოყალიბება და სხვა. ბიომრავალფეროვნების შემცირება ქმნის პოტენციურ საფრთხეს ეკოსისტემური სერვისებისთვის.
დღესდღეობით ეკოსისტემების მენეჯმენტი განიხილება როგორც მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი კლიმატის ცვლილების მიტიგაციის პროცესში.
ბიომრავალფეროვნებისა და კლიმატის შერბილების ამ თანადამოკიდებულებას ეხება ნაშრომი „გლობალური გარიგება ბუნებისთვის (GDN): სახელმძღვანელო პრინციპები, ეტაპები და მიზნები“. ის გვთავაზობს გაბედულ ხედვას იმის შესახებ, რა უნდა გაკეთდეს ბიოსფეროს ფუნქციონირების უზრუნველსაყოფად, განსაკუთრებით ახლა, როცა მთელი მსოფლიო შეშფოთებულია გლობალური ტემპერატურის მატების გამო. GDN ეფუძნება მეცნიერულ პრინციპებს, რომლებსაც შეუძლია ერთმანეთთან დააკავშიროს და ამგვარად გააძლიეროს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ორი განსხვავებული კონვენცია – კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია (აგრეთვე – პარიზის შეთანხმება) და კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ. ნაშრომში წარმოჩენილია სამი მიმართულება, რომლებსაც, ერთად აღებულს, შეუძლია სიცოცხლის გადარჩენა დედამიწაზე: კლიმატის ცვლილების შერბილება, ბიომრავალფეროვნების დაცვა და ეკოსისტემებისა და სახეობების წინააღმდეგ მიმართული საფრთხეების შემცირება.
ნაშრომი წარმოაჩენს მკაფიო მიზეზშედეგობრივ კავშირს კლიმატის ცვლილებასა და ბიომრავალფეროვნების გაღარიბებას შორის. თუ კლიმატის კრიზისი არ აღმოიფხვრა, ვერც ბიომრავალფეროვნების კრიზისი აღმოიფხვრება და პირიქით – თუ ტყეებისა და სხვა ჰაბიტატების განადგურება ვერ შევაჩერეთ, სავარაუდოდ, ვერ დავრჩებით ზღურბლის ქვემოთ. და აი, რატომ:
ხმელეთის ზედაპირის დაახლოებით ნახევარი ამჟამად ბუნებრივ მდგომარეობაშია და შეუძლია მოქმედი ეკოსისტემების მხარდაჭერა. სინამდვილეში ეკოსისტემები, რომლებიც აბალანსებს კლიმატს და შესაძლებელს ხდის სიცოცხლეს დედამიწაზე, საფრთხის ქვეშაა. მიუხედავად პროგრესისა, ტროპიკული ტყეები, რომლებიც შთანთქავს მსოფლიოს ნახშირორჟანგის უმეტეს ნაწილს, უახლოვდება გადაშენების ზღვარს. ჩვენ ვაგრძელებთ განვითარებას, ტყეების ჩეხვას, მიწების ძარცვასა და დაბინძურებას ისე, რომ შედეგზე არ ვფიქრობთ.
მაგრამ რატომ დავიცვათ მსოფლიოს მიწების ნახევარი?
პასუხი მარტივია: იმიტომ, რომ მხოლოდ ეს დარჩა.
ნაკლებად შეცვლილი მიწები
ახალი კლიმატის მოდელი, რომელიც Springer Nature-მა გამოაქვეყნა 2019 წლის დასაწყისში პარიზის კლიმატის შეთანხმების მიზნების მისაღწევად, გვიჩვენებს, რომ ჩვენ შეგვიძლია მივაღწიოთ მიზანს, 1,5°C-ზე ქვემოთ შევინარჩუნოთ საშუალო გლობალური ტემპერატურის მატება და დავასრულოთ ტყეებისა და სხვა ბუნებრივი მიწების გარდაქმნა 2030 წლისთვის. კონსერვაციისთვის ძალისხმევას ნიადაგი უნდა გაუმყაროს ტყის აღდგენის პროცესმა და სხვა გადაწყვეტილებებმა ატმოსფეროდან ნახშირბადის ამოღების მიზნით („უარყოფითი გამონაბოლქვის“ უზრუნველყოფა), ნახშირორჟანგის გარეშე ენერგიის მიღებამ ისეთი წყაროებიდან, როგორიცაა ქარი და მზის ენერგია.
GDN მიზნად ისახავს, ხაზი გაუსვას ამბიციური კონსერვაციის ახალ ეპოქას, რომელშიც საერთაშორისო ინსტიტუტები, მთავრობები და ხალხი ერთად ზრუნავენ ბუნების გადასარჩენად – ნამიბიის დამარალანდის თავშესაფარში ლომებისა და სპილოების დაცვის მხარდაჭერით დაწყებული, ამაზონის ჯუნგლებით დამთავრებული. აქვე იგულისხმება ეკოსისტემების დაცვა და უსაფრთხო თავშესაფრების შექმნა იაგუარებისა და იშვიათი პრიმატებისთვის, ბორეალური ტყეების ხელუხლებლად შენარჩუნება კანადაში, რუსეთსა და ჩრდილოეთ ევროპაში.
ვინაიდან ბუნების დაცვის ღონისძიებები ეტაპობრივად ხორციელდება და დედამიწაზე სიცოცხლე არათანაბრად ნაწილდება, მნიშვნელოვანია, უპირველეს ყოვლისა, ბიოლოგიურად მნიშვნელოვანი ტერიტორიების დაცვა.
მსოფლიოს ხმელეთის ეკორეგიონები
მუქ მწვანედ მონიშნულია ეკორეგიონები, რომლებსაც უკვე აქვს 30%-ზე მეტი დაცული ტერიტორია;
ბაც მწვანედ – ეკორეგიონები, რომლებსაც აქვს საკმარისი ჰაბიტატი, რათა მიაღწიოს 30%-ს;
ნარინჯისფრად – ეკრეგიონები, რომლებიც გარკვეულ რესტავრაციას საჭიროებს;
წითლად – ეკრეგიონები, რომლებიც მნიშვნელოვან რესტავრაციას მოითხოვს.
გაითვალისწინეთ, რომ წითლად მონიშნულ რეგიონებში დარჩენილი ჰაბიტატი საშუალოდ მხოლოდ 6%-ია. აქ დაცული ტერიტორიების 10%-მდე გაზრდა მნიშვნელოვანი მიღწევა იქნება.
დედამიწის კეთილდღეობა საფუძვლად უდევს ადამიანის კეთილდღეობას, მაგრამ ჩვენ მას მაინც ვივიწყებთ. დროა, დედამიწისკენ მივაპყროთ ყურადღება, ვიდრე არსებული მრავალფეროვნების დაკარგვის შედეგად ჩვენი სულისკვეთება და ცხოვრების დონე კიდევ უფრო არ დაეცემა. ჩვენ გვაქვს ინსტრუმენტები, ტექნოლოგიის ბოლოდროინდელი მიღწევები და გლობალურად ხელმისაწვდომი დედამიწის საინფორმაციო სისტემები, რომლებიც საკმარისია დედამიწაზე სიცოცხლის დასაცავად, თუ ამისთვის ვიბრძოლებთ.
ბუნების შესახებ გლობალური შეთანხმება საშუალებას მისცემს კაცობრიობას, განავითაროს ძლიერი ეკონომიკა გარემოზე ნაკლები ზემოქმედებით, ხოლო დედამიწაზე დარჩენილი სიცოცხლისთვის ადგილი დატოვოს, რაც ამ საუკუნისთვის კონსერვაციის ძირითადი პარადიგმა გახდება.
გლობალური შეთანხმება ბუნების შესახებ და პარიზის კლიმატის შეთანხმება ერთად ხელს შეუწყობს ბუნებისა და კაცობრიობის ჯანმრთელობასა და მომავალს ყველა სახეობისა და მომავალი თაობისთვის.
გამოყენებული რესურსები:
https://advances.sciencemag.org/content/5/4/eaaw2869.full https://natureneedshalf.org/2019/04/scientists-call-for-a-global-deal-for-nature/ https://www.globaldealfornature.org
