ხშირად კამათობენ, რა არის განათლების რეფორმის ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტი, რომელიც არსებით გავლენას ახდენს საბოლოო შედეგზე, ანუ სწავლებისა და აღზრდის ხარისხზე?
ამ კითხვას სხვადასხვა დროსა და ადგილას განსხვავებულად უპასუხებდნენ, მაგრამ ალბათ დიდად არ შევცდებით, თუ ვიტყვით, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც განათლების პროცესის შინაარსობრივი და მეთოდოლოგიური მხარეა – მათ გარეშე ნებისმიერი ინფრასტრუქტურული, ფინანსური თუ ორგანიზაციული წარმატება ნაკლებად შედეგიანია.
პრაქტიკულად რა განსაზღვრავს სწავლებისა და აღზრდის შინაარსობრივ თუ მეთოდოლოგიურ ხარისხს სკოლაში?
შეთანხმებული თვალსაზრისით, პირველ რიგში, ეს არის მასწავლებელი – მისი კომპეტენცია და მუდმივი პროფესიული განვითარება. ადამიანური რესურსი ყოველთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა.
თუმცა, ერთიც უნდა ითქვას:
მხოლოდ ინდივიდუალური ძალისხმევაც საკმარისი არ არის – სკოლა ვერ განვითარდება და ყოველ მომდევნო ეტაპზე წარმატებას ვერ მიაღწევს, თუ ოდენ ცალკეულ პედაგოგთა გააზრებულ მოქმედებას დაეფუძნება. აუცილებელია სოციალური სინერგიის მიღწევა – ანუ მასწავლებელთა საერთო ძალისხმევის მიზანმიმართული ორგანიზება, რომლის ყველაზე აპრობირებულ ორგანიზაციულ ფორმად სკოლაში საგნობრივი კათედრა მიიჩნევა.
როგორ მუშაობენ ეს კათედრები თანამედროვე ქართულ სკოლაში?
ვერ ვიხსენებ, რომ ამ ფენომენისა თუ პრაქტიკის შესასწავლად ფუნდამენტური კვლევა ჩატარებულიყოს, რომელიც სრულად და საფუძვლიანად უპასუხებდა დასმულ კითხვას, თუმცა ჩემი მრავალწლიანი დაკვირვება და ანალიზი უფლებას მაძლევს ზოგადი შეფასება და დასკვნა შემოგთავაზოთ:
საგნობრივი კათედრები დღევანდელი ვითარებით კარგად ვერ ასრულებენ მათზე კანონით დაკისრებულ ფუნქციებს, რასაც თავისი უცილობელი შედეგები მოსდევს.
რა მაქვს მხედველობაში?
- ქართული განათლების სისტემის რეფორმირებისა და პერმანენტული განვითარების ერთ-ერთი ცენტრალური პოსტულატია ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის ავტონომიურობის გაზრდა. ეს გულისხმობს არა მხოლოდ სკოლის მეტ დამოუკიდებლობასა და თავისუფლებას სახელმწიფოსგან, არამედ თავად სკოლის შიგნით სასწავლო, აღმზრდელობითი და მმართველობითი პროცესების დემოკრატიზაციას. ამ თვალსაზრისით, საგნობრივ კათედრათა (მათ ხელმძღვანელთა და წევრთა) დამოუკიდებლობის ხარისხი ნამდვილად ასამაღლებელია. ეს ადამიანები ხშირად შემსრულებლებად მოიაზრებიან და გადაწყვეტილებათა მიღება მათ კომპეტენციად ნაკლებად მიიჩნევა. ამ კონტექსტში საგნობრივი კათედრების ფუნქციონირება სერიოზულ შესწავლასა და გარდაქმნას მოითხოვს, რათა ამ შუალედურმა მმართველობითმა რგოლებმა „განათლების შესახებ“ კანონით განსაზღვრული ფუნქციები შეუფერხებლად და ხარისხიანად შეასრულოს.
- ეს ფუნქციები (სასკოლო სასწავლო გეგმის შექმნაში აქტიური მონაწილეობა, საგნობრივი სასწავლო გეგმების შექმნა, მოსწავლეთა ინდივიდუალური საჭიროებების განსაზღვრა და მასზე სასწავლო-აღმზრდელობითი პროცესის ორიენტირება, შესრულებული სამუშაოს მონიტორინგი და თვითშეფასება, აღზრდის პროგრამის ჩამოყალიბება და რეალიზება და ა.შ.), რომელთა შესრულება თანამედროვე ქართულ სკოლაში სერიოზულ კითხვებს ბადებს, კანონით დასარეგულირებელი უფლებამოსილების გარდა, მუდმივ პროფესიულ განვითარებას გულისხმობს, რაც ორგანიზებული უნდა იყოს სკოლის შიგნით მიზნობრივი თანამშრომლობის საფუძველზე.
- დასახელებულ ფუნქციათა უკეთ გასააზრებლად და შესასრულებლად აუცილებელია:
- ქართული სკოლის საფუძველმდები დოკუმენტის (რომელიც განსაზღვრავს სკოლის მიმართ საზოგადოებისა და სახელმწიფოს დაკვეთას) – „ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების“ (მიღებულია 2004 წელს; საქართველოს პარლამენტი გეგმავს მის გადახედვასა და თანამედროვე საგანმანათლებლო გამოწვევათა შესაბამისად სრულყოფას) მთავარ სამუშაო ორიენტირად გააზრება და ხარისხიანი შესრულება; ამ ამოცანის გადასაწყვეტად საგნობრივ კათედრათა მნიშვნელობა გადაფასებას არ ექვემდებარება. ამ დოკუმენტში დასახულ მიზანთა მიღწევა მათი ყოველდღიური მუშაობის არსებით ნაწილად უნდა იქცეს.
- საგანმანათლებლო რესურსების შექმნა;
- პედაგოგიკურ-საგანმანათლებლო გადაწყვეტილებათა მემკვიდრეობითობის სრულფასოვანი დაცვა სასწავლო-აღმზრდელობით პროცესში – სკოლის სამივე საფეხურის შესაბამისად (მაგალითად, როგორ უნდა იქნეს მიღწეული „ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების“ თუნდაც ერთი ორიენტირი – რომელი კლასიდან იწყება შესაბამისი აქტივობები; რომელ ეტაპზე რა ლოგიკით, შინაარსითა და მეთოდოლოგიით გრძელდება; რომელ პედაგოგს რა უშუალო პასუხისმგებლობა ეკისრება მოსწავლის განვითარების ამა თუ იმ ეტაპზე? როგორ უნდა შეფასდეს, მიღწეულია თუ არა მიზანი.);
- კათედრათა შორის თანამშრომლობა შემოქმედებითი პროფესიული სინერგიის მისაღწევად.
- ზემოთქმული უშუალოდ გულისხმობს მიზნის მიღწევის 5 არსებითი კომპონენტის გათვალისწინებას:
- გააზრება
- დაგეგმვა
- განხორციელება
- მონიტორინგი
- შეფასება/თვითშეფასება
- კათედრათა პირდაპირი მოვალეობაა მასწავლებლის სამი მთავარი ფუნქციის (საგნის სწავლება, უნარების ჩამოყალიბება/განვითარება და ღირებულებათა სისტემის ფორმირება/დახვეწა) ზედმიწევნით შესრულება. ამ მიმართულებითაც, ბუნებრივია, აუცილებელია კათედრაზე მუდმივი დისკუსიები, კონსულტაციები, პედაგოგიკურ აქტივობათა შეთანხმება და მიზანმიმართული ობიექტური მონიტორინგი.
ამ უმნიშვნელოვანესი სამუშაოს ხარისხიანი შესრულების დაგეგმვა და ორგანიზება სკოლის მენეჯმენტის გადაუდებელი და მუდმივად აქტუალური ამოცანაა. მეოთხე პუნქტში მითითებული კომპონენტები ყოველდღიურ ძალისხმევას მოითხოვს. ცნება „სკოლის მართვის საშუალო რგოლი“ რეალურად უნდა მნიშვნელობდეს და რეალიზდებოდეს სასკოლო ცხოვრებაში და ამის ნომერ პირველი გარანტი სკოლის დირექტორი უნდა იყოს – მართვის კულტურა, იქნებ პირველ რიგში იმას უნდა გულისხმობდეს, რომ არ არსებობს ორგანიზაციაში მეორე პირი, არამედ არსებობს პირველი პირი მეორე დონეზე.
2021 წლის ოქტომბრიდან საქართველოს სკოლის ადმინისტრატორთა ასოციაცია, ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის მხარდაჭერით, ახორციელებს პროექტს – „სკოლის მენეჯმენტის გაძლიერება საქართველოში“. ეს ინიციატივა არსებითად აქცენტს აკეთებს იმაზე, რომ დღევანდელ ქართულ სკოლაში ზემოთ ნახსენები მმართველობითი კულტურა ჩამოყალიბდეს და განვითარდეს. ეს, თავის მხრივ, ნიშნავს:
- საგნობრივ კათედრათა ხელმძღვანელთა და წევრთა მიერ საკუთარ ფუნქციათა ადეკვატურ გააზრებას;
- მათ მუდმივ პროფესიულ განვითარებას, როგორც სკოლის გარეთ, ისე მის ბაზაზე;
- პროფესიული თანამშრომლობის კულტურის პერმანენტულ ამაღლებას;
- შესრულებული სამუშაოს ხარისხის პრინციპულ შეფასებასა და კონტროლს.
ვფიქრობ, ეჭვგარეშეა, რომ საგნობრივ კათედრათა მუშაობის არსებითი, სწრაფი და თვალსაჩინო გაუმჯობესების გარეშე ნაკლებად მოსალოდნელია საქართველოს ზოგადი განათლების სისტემის რეფორმის წარმატება.
პროექტის შესახებ
„სკოლის მენეჯმენტის გაძლიერება საქართველოში“ ხორციელდება ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩოს მხარდაჭერით დემოკრატიის კომისიის მცირე გრანტების პროგრამის ფარგლებში. პროექტი მიზნად ისახავს საპილოტე საჯარო სკოლებში მართვის ეფექტური და ეფექტიანი სისტემის განვითარებას საშუალო რგოლის გაძლიერებით. ასოციაციას მიზნისათვის სკოლის საშუალო რგოლად მოაზრებული ჰყავს – კათედრა და მისი ხელმძღვანელი, ხოლო პროექტის მეთოდოლოგია ეფუძნება წარმატებულ ევროპულ და ამერიკულ სკოლებში საგნობრივი ლიდერების (subject-leads) პრაქტიკას. პროგრამის ფარგლებში ხორციელდება შემდეგი აქტივობები:
- ტრენინგების ციკლი ზოგადი და გაზიარებული ლიდერობის, კათედრის სამართლებრივ-პროფესიული სტანდარტებისა და საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების მიმართულებით;
- ქოუჩინგის/დანერგვის/კონტექსტური მხარდაჭერის სესიები კათედრათა გაძლიერებისათვის;
- აუდიო და საკითხავი რესურსები პრაქტიკული გზამკვლევის სახით;
- კათედრების მნიშვნელობის აქტუალიზაცია ზოგადი განათლების სფეროსა და ფართო საზოგადოებაში საჯარო დისკუსიების, ვიდეო პოდკასტებისა და სტატიების საშუალებით.
სკოლის ადმინისტრატორთა ასოციაცია გაზაფხულზე პროექტის პირველად შედეგებს საერთო კონფერენციაზე შეაჯამებს, რომლის შესახებაც ინფორმაცია გამოქვეყნდება ორგანიზაციის ვებ- და ფეისბუქგვერდებზე: www.gasa.edu.ge და https://www.facebook.com/georgianassociation.
