საქართველოში სასკოლო განათლების შესახებ დისკუსიებს თუ გადავხედავთ, დავინახავთ, რომ საზოგადოება ჯერ კიდევ კარგად ვერ აცნობიერებს სკოლის სოციალურ ფუნქციას. სკოლის მიმართ მოთხოვნა ძალიან ხშირად დაკავშირებულია მოსწავლეთათვის საგნობრივი კომპეტენციების განვითარებასთან. არადა, რეალურად, ვიცით, რომ სკოლას არანაკლებ მნიშვნელოვანი და, შეიძლება ითქვას, კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი – აღზრდის კომპონენტიც აქვს. ამისათვის კი, უმნიშვნელოვანესია სოციალურ-ემოციური უნარების განვითარება მოსწავლეებში და მათი ფსიქიკური კეთილდღეობის ხელშეწყობა. სწორედ ამას ისახავს მიზნად ახლად დაწყებული პროექტი, რომელსაც „შავი და ბალტიის ზღვის ალიანსი – საქართველო“ ახორციელებს. პროექტის ინიციატორი ლონდონში მოღვაწე, სამეფო კოლეჯის (King’s College London) კრიზისული სამსახურის ექიმი-ფსიქიატრი სიმონ სურგულაძეა.
- სიმონ, პირველ რიგში, დიდი მადლობა, რომ ინტერვიუზე დამთანხმდით. იქნებ მოკლედ გვითხრათ, რატომ დაინტერესდით ამ პროექტით და რატომ არის ის მნიშვნელოვანი სკოლის განვითარებისათვის?
ჩემი სამეცნიერო ინტერესები დიდი ხანია, დაკავშირებულია ემოციური პროცესების ნეირობიოლოგიური მექანიზმების კვლევასთან. აფექტური ნეირომეცნიერება შეისწავლის იმ პროცესებს, რომლებიც აქტიურდება თავის ტვინში, როდესაც ადამიანი რაღაცას ემოციურად განიცდის ან ჩართულია სოციალურ ინტერაქციებში. საკმაოდ კარგად ვიცით, რა ცვლილებები ხდება თავის ტვინის სხვადასხვა სტრუქტურაში, როდესაც ადამიანი ემოციურ სტრესშია. შესაბამისად, არსებობს თერაპიული მიდგომები, რომლებიც ადამიანს სტრესისაგან დაიცავს. მოგეხსენებათ, მოზარდობა არის კრიტიკული პერიოდი, როდესაც ახალგაზრდა ადამიანს უწევს ურთულესი ემოციური და სოციალური პრობლემების გადაწყვეტა და ეს, რა თქმა უნდა, სტრესს იწვევს. ამიტომ, კარგი იქნებოდა მოზარდს ჰქონდეს სტრესის დაძლევის უნარები/ცოდნა.
ჩვენი პროექტი მიზნად ისახავს სწორედ ამ უნარების მიწოდებას 6-7 კლასის მოსწავლეთათვის. აქ ორი ასპექტი უნდა გამოვყოთ: პირველ რიგში – თვით ამ მოზარდების ყოველდღიური ემოციური პროცესების უკეთესი მართვა, რაც მათ ფსიქიკურ ჯანმრთელობას შეუწყობს ხელს. მეორე ასპექტი კი მომავალზეა ორიენტირებული. როგორც უკვე აღვნიშნე, სტრესი იწვევს თავის ტვინის უჯრედების/სტრუქტურების ცვლილებებს მოლეკულურ დონეზე, რომელიც შემდგომში ხელს უშლის ადამიანის ოპტიმალურ ფუნქციონირებას. ეს თავისთავად არასასურველი ამბავია. მაგრამ ეს ამით არ მთავრდება. რაც უფრო დამაფიქრებელია – ზოგ შემთხვევაში სტრესი იწვევს ადამიანის გენომის ცვლილებებს, რაც შემდეგ თაობებს გადაეცემა, როგორც სტრესის მიმართ მოწყვლადობა. ანუ, წარმოიდგინეთ, რომ დღევანდელმა სტრესმა შეიძლება წარმოშვას უწყვეტი ჯაჭვური რეაქცია, რომელიც თაობიდან თაობას გადაეცემა. ჩვენი პროექტის სტრატეგიული ამოცანაა ამ ჯაჭვური რეაქციის შეწყვეტა. და ეს არის შესაძლებელი იმ ფსიქოლოგიური მიდგომების გამოყენებით, რომლებიც აძლიერებს სტრესის მიმართ მედეგობას. ამჟამინდელი საპილოტე პროექტი პირველი ნაბიჯი იქნება ამ გეგმის განხორციელებაში.
- ძალიან მოკლედ რომ გვითხრათ თავად კურიკულუმის შესახებ – რა საკითხებს ფარავს ის?
ჩვენ ვიყენებთ ჩეხი კოლეგების მიერ შემუშავებულ კურიკულუმს, რომელმაც მათ ქვეყანაში აპრობაცია უკვე გაიარა. ჩვენი საპილოტე პროექტის ფარგლებში უნდა შევისწავლოთ, რამდენად მოერგება ჩეხეთის გამოცდილება საქართველოს რეალობას. ამ ეტაპზე ვაპირებთ სოციალურ-ემოციური სწავლების შემოტანას 20 სკოლაში საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში. ამის შესახებ უკვე გვქონდა საუბარი განათლების სამინისტროსთან და მივიღეთ პროექტის ჩატარების მხარდაჭერა. კურიკულუმში 5 ძირითადი თემაა: 1) ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესახებ საბაზისო ინფორმაცია; 2) ემოციური პროცესები, აზროვნებისა და ქცევის ურთიერთკავშირი; 3) ურთიერთობები; 4) კომუნიკაცია; 5) პირველადი დახმარება ფსიქიკური პრობლემების შემთხვევაში. საპილოტე პროექტის შედეგები (კითხვარების სახით) გაიზომება, ჩატარდება სტატისტიკური დამუშავება, რომელიც გვიჩვენებს – რამ იმუშავა, და რა არის შესაცვლელი.
- როგორც იცით, ჩვენი აუდიტორია ძირითადად მასწავლებლები არიან. გარდა იმისა, რომ ეს პროგრამა მნიშვნელოვანია მოსწავლეთათვის, ვიცით, რომ ის მასწავლებლების სოციო-ემოციურ განვითარებასაც უწყობს ხელს, ახდენს გადაწვის პრევენციას და ა.შ. ამ კუთხით რას გვეტყვით?
ამ პროგრამის ერთ-ერთი ქვაკუთხედი არის მასწავლებლების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა. მასწავლებლები გაივლიან ტრენინგს, რომელიც მათ შეასწავლის საკუთარი ემოციების უკეთ მართვის უნარებს, რაც სტრესის დაძლევაში დაეხმარება. აქაც დიდი სურათი უნდა დავინახოთ – მასწავლებელიც ხომ იმ სტრესული მოჯადოებული წრის ერთ-ერთი ნაწილია, რომელშიც უკვე კარგა ხანია მოზარდებიც და მოზრდილებიც ვტრიალებთ.
- დაბოლოს, როგორია თქვენი სამოქმედო გეგმები ამ პროგრამასთან მიმართებით?
ჩვენ უკვე ვგეგმავთ უფრო ფართომასშტაბიან პროექტს მომავალი 2022-2023 სასწავლო წლისათვის. იმედი გვაქვს, რომ 30 სკოლა ჩაერთვება და სწავლება ჩატარდება საპილოტე პროექტის ფარგლებში გადამუშავებულ/მორგებული კურიკულუმით. ეს პროექტი ჩატარდება რანდომიზებულ-კონტროლირებადი კვლევის მეთოდოლოგიით, რომელიც საშუალებას მოგვცემს, შედეგები სანდოობის მაღალი მაჩვენებლით შევაფასოთ და საბოლოოდ გადავწყვიტოთ – მუშაობს თუ არა ჩვენი კურიკულუმი. თუ მუშაობს – ჩვენ დიდი იმედი გვაქვს, რომ განათლების სამინისტრო მხარს დაუჭერს ამ კურიკულუმის შეტანას საჯარო სკოლების სასწავლო პროგრამაში.
ჩემი ღრმა რწმენით, სოციალურ-ემოციური სწავლება უწყვეტი უნდა იყოს და არა ერთჯერადი. ამიტომ, შორს მიმავალი გეგმები თუ გაინტერესებთ – ვფიქრობთ, 8-11 კლასებშიც დავნერგოთ სოციალურ-ემოციური სწავლების გაკვეთილები – წელიწადში 3-3 გაკვეთილი „ბუსტერის პრინციპით“, რომელიც გაამაგრებს მე-7 კლასში მიღებულ ცოდნასა და უნარებს.
ასევე სასარგებლო იქნებოდა, ემოციებთან შეხების ელემენტარული ჩვევების განვითარება უფრო ადრეულ ასაკშიც დაწყებულიყო, მაგ. 5-6 წლის ასაკიდან. ასეთი პროგრამებიც არსებობს. ესენი აგებულია როლურ თამაშებზე, სხვადასხვა ისტორიის, ზღაპრის გარჩევაზე და ამდენად, მორგებულია ბავშვის განვითარების დონეს. ამაზე ცოტა ადრეა საუბარი, ჯერ საპილოტე პროექტი გვაქვს გასაკეთებელი. აქვე მადლობა მინდა, გადავუხადო პროექტის ძირითად სპონსორს – აშშ საელჩოს და აგრეთვე რე|ბანკს და თიბისი ბანკს ფინანსური მხარდაჭერისათვის.
