ამ სტატიაში ისევ და ისევ მშობლობაზე უნდა ვისაუბროთ. კერძოდ, ისეთ მშობლობაზე, როდესაც უფროსები იყენებენ ძალაუფლებას, როცა რაიმე პრობლემის წინაშე დგებიან. რთულია, შეინარჩუნო სიმშვიდე, ისაუბრო მტკიცე, მშვიდი ტონით, გამოხატო გრძნობები, არ ჩადგე ბრალმდებლის როლში და სთხოვო შვილს, შეცვალოს ქცევა, მას შემდეგ, რაც ზუსტად აუხსნი, რატომ არის მნიშვნელოვანი ესა თუ ის ცვლილება, – ამბობენ ავტორები – Gill Hines და Alison Baverstock (ამ ავტორების წიგნი: „თქვენი ზრდასრული შვილები“ მოგვითხრობს ადამიანის ასაკობრივი განვითარების ძალიან საინტერესო ეტაპზე – ზრდასრულობა ეს ის პერიოდია, როდესაც ადამიანი მრავალ სირთულესა და წინააღმდეგობას აწყდება. ვფიქრობ, ქართველი მკითხველისათვის საინტერესო იქნება განსხვავებული ხედვისა და გამოცდილების გაზიარება). მსგავსი ტიპის აღზრდა კარგად მუშაობს მოზარდებთან ურთიერთობისას და ნაკლები შედეგი აქვს მცირე ასაკის ბავშვების აღზრდის პროცესში.
საუბარია ასერტულ აღზრდაზე (ინგლ.: assertiveness – დარწმუნება, დასაბუთება, ადამიანის უნარი – არ მოექცეს სხვების გავლენის ქვეშ, დამოუკიდებლად დაარეგულიროს საკუთარი ქცევა და პასუხი აგოს მის შედეგებზე). მკითხველმა რომ უკეთ გაიგოს, რატომ არის აღზრდის ასეთი სტილი 16 წლიდან მოზარდებისთვის უფრო შედეგიანი, გეტყვით, რომ მცირე ასაკის ბავშვებს ჯერ კიდევ არ აქვთ ჩამოყალიბებული აბსტრაქტული აზროვნების უნარი, რომელიც, ავტორების აზრით, ზოგ შემთხვევაში ოცი წლის ასაკიდან ვითარდება.
მოზარდობის ასაკში შესული ბავშვის აღზრდა ხშირად სერიოზულ განსაცდელად ექცევა ხოლმე მშობლებს/აღმზრდელებს. მიზეზი კი უმეტეს შემთხვევაში ის არის, რომ მოზარდს საერთოდ არ სურს უფროსების მოსმენა. არც აკრძალვები ჭრის და არც დასჯა მუშაობს. შეგვიძლია მოზარდს ინდივიდუალური სასჯელი შევურჩიოთ: არ მივცეთ ჯიბის ფული, ან ჩამოვართვათ მანქანის გასაღები. თინეიჯერს უმჯობესია ვესაუბროთ, როგორც ზრდასრულ ადამიანს. უდავოა, რომ მშობელს გაცილებით დიდი ცხოვრებისეული გამოცდილება აქვს და ადამიანის ქცევებშიც მეტად ერკვევა, ვიდრე მისი თინეიჯერი შვილი, მაგრამ უნდა აღიაროთ, რომ საკუთარ გარემოცვასთან ურთიერთობებში და იქ არსებულ კანონზომიერებებში ის უკეთ ერკვევა. სწორედ ამიტომაა აუცილებელი, მოზარდ შვილებთან ისეთი ურთიერთობების შენარჩუნება, სადაც შესაძლებელი იქნება ერთმანეთის მოსმენა, აზრების გაზიარება, ერთმანეთისთვის დახმარების შეთავაზება, ისეთი კითხვების დასმა, რომლებმაც შესაძლოა გარკვეულ განსჯებს მისცეს ბიძგი. იმისათვის, რომ ახალგაზრდა ადამიანმა თქვენი დახმარება მიიღოს, არ მოგერიდოთ თავადაც სთხოვოთ მას თანადგომა, რადგან ცნობილი ჭეშმარიტებაა, რომ ასე ადამიანებს შორის გაცილებით თანასწორუფლებიანი ურთიერთობები ყალიბდება. ახალგაზრდა ადამიანის აღზრდის ერთ-ერთი მძლავრი მეთოდია, გახდეთ მისთვის მისაბაძი მაგალითი. ფსიქოლოგებისგან ხშირად მოისმენთ: თუ შვილს ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მავნე გავლენაზე ესაუბრებით და თავად არ ერიდებით მსგავს ნივთიერებებს, მაშინ არ უნდა გაგიკვირდეთ, თუ ის ფარისევლობაში დაგადანაშაულებთ. იგივე ხდება, როდესაც მეუღლეს უხეშად ექცევით და შვილს კი ჰარმონიული ურთიერთობების საჭიროებაზე „უკითხავთ ლექციას“. საკუთარი საქციელით მაგალითის მიცემა ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე საუბარი.
„თქვენი ზრდასრული შვილების“ ავტორები, Gill Hines და Alison Baverstock ამჯერად გვასწავლიან, რა უნარ-ჩვევებს უნდა ფლობდეს ზრდასრული შვილების მშობლები. უდავოა, რომ გარკვეულ ასაკში მშობლებმა შვილებს უნდა მისცენ „დაშორების“ საშუალება, რათა ბავშვები გაიზარდონ და დამოუკიდებელი ცხოვრება შეძლონ. და მშობლები? ისინიც უნდა „გაიზარდონ“ და საკუთარი ცხოვრებით ცხოვრება გააგრძელონ. ბანალური ჭეშმარიტებაა, რომ ოჯახი არის რთული წარმონაქმნი, სადაც მუშაობს გარკვეული როლური მოდელები. ნებისმიერი ცვლილება აისახება ოჯახის თითოეულ წევრზე. ეს ცვლილება შესაძლოა იყოს პოზიტიური ან ნეგატიურიც კი. ზოგჯერ, ოჯახიდან წასული (პირდაპირი ან გადატანითი მნიშვნელობით) უფროსი ძმა, რომელიც „მშვიდობისმყოფელის“ როლს ასრულებდა, ათავისუფლებს ადგილს უმცროსისთვის. თავის მხრივ, სავარაუდოდ, უმცროსი სრულიად ახალი, მოულოდნელი კუთხით გამოიჩენს თავს. არცთუ იშვიათად ახალი რეალობა ოჯახში მოულოდნელად სიმშვიდესა და ჰარმონიას აღადგენს, რადგან „წასული“ წევრი მუდამ არღვევდა წესებს და სახლში დაძაბულ გარემოს ქმნიდა.
პრაქტიკული ცხოვრებისეული უნარ-ჩვევები ოჯახებს უბიძგებს, შეცვალონ ფილმების ყურების დრო, ადგილი ან მისი თემატიკა. როდესაც ოჯახს ახალგაზრდა წევრი სიმბოლურად ან მართლა ტოვებს, ადამიანები დანაკარგს განიცდიან. თუმცა უმჯობესია ეს სიტუაცია ოჯახმა გამოიყენოს შეკავშირებისთვის, რეალური პოზიტიური ცვლილებებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველად მართლაც ყველა მოწყენილი და სევდიანია, ავტორები მშობლებს ურჩევენ, დასხდნენ ოჯახურ წრეში და ისაუბრონ მიმდინარე მოვლენების შესაძლო შედეგებზე, საკუთარ გრძნობებზე. დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ ამ შეხვედრის შედეგად გამოგითავისუფლდებათ დრო და სივრცე.
მშობლებო/უფროსებო, მას შემდეგ, რაც თქვენი ოჯახი ახალი რეალობის წინაშე დადგება და საკუთარ თავს უფლებას მისცემთ, მეტი დრო დახარჯოს სალონში, ჩაეწეროს სატრენაჟორო დარბაზში ან განაახლოს ცურვაზე სიარული, სანამ გადაწყვეტთ რაში გამოიყენოთ თავისუფალი დრო და თუნდაც ფინანსები, აუცილებელია საკუთარ თავს შეჰპირდეთ, რომ გააცნობიერებთ შემდეგ რეალობას: ოჯახში ყოველთვის უამრავი საქმეა და ყველაფრის გაკეთება წარმოუდგენელია. ამიტომ გამოყავით კვირაში რამდენიმე საათი, რომელსაც მხოლოდ საკუთარ თავს მიუძღვნით. ზემოთ ჩამოთვლილი აქტივობების გარდა, შესაძლებელია რამე ახლის სწავლა გადაწყვიტოთ და ჩაეწეროთ კურსებზე, ან დაესწროთ ტრენინგებს; ან იქნებ შეძლოთ დიდი ხნის ნატვრა აისრულოთ და დაიწყოთ წიგნების კითხვა. ტრენინგებზე დასწრების შემდეგ იქნებ თავადაც ჩაუტაროთ სხვებს ტრენინგები საკუთარი გამოცდილების გასაზიარებლად; იქნებ მონატრებულ მეგობრებთან ყოველკვირეული შეხვედრების ტრადიცია აღადგინოთ? მოკლედ უამრავი რამ არის, რის კეთებაც გინდოდათ და აი, სწორედ ახლა მოგეცათ დრო და საშუალება, განახორციელოთ საოცნებო გეგმები.
Gill Hines და Alison Baverstock კიდევ უფრო შორს მიდიან და მშობლებს ერთგვარ კითხვარს სთავაზობენ, რათა მათ მიიღონ რაციონალური გადაწყვეტილება და საუკეთესო არჩევანი გააკეთონ. კითხვარის შევსებამდე ერთგვარი ინსტრუქციის სახით: იფიქრეთ პასუხებზე, მაგრამ ყურადღება მიაპყარით ყველა იმ ვარიანტს, რომლებიც თავში მოგივათ, არ იჩქაროთ მათი უარყოფა. მაშ ასე:
- დრო რომ მქონდეს…
- ვისურვებდი მესწავლა…
- ძალიან მომწონს… მაგრამ მე ხომ დიდი ხანია, რაც ეს აღარ მიკეთებია;
- ადამიანი, რომელთან ერთადაც მინდა უფრო მეტი დრო გავატარო, არის…
- ახალი საქმიანობა, რომლის კეთებასაც ვისურვებდი არის…
- აი, სწორედ ასე მინდა ვექცეოდე საკუთარ თავს…
ძვირფასო მშობლებო, ყურადღება მიაქციეთ იმ გარემოებას, რაც თქვენს ცხოვრებას ამდიდრებს და იმას, რისი კეთებაც გამხნევებთ, სიცოცხლის ხალისსა და საკუთარი ძალების რწმენას გმატებთ. სწორედ ეს უნდა განავითაროთ და გაუფრთხილდეთ მათ. მშობლები, ხშირად უაზრო რუტინით „კლავენ დროს“, რადგან ისინი მიჩვეული არიან, აკეთონ საქმეები ამგვარად და არა სხვანაირად. აი, თუნდაც – უამრავი საჭმელი გაამზადონ და გაუგზავნონ შვილს, მაშინაც კი, როცა დარწმუნებული არიან, რომ ამდენს ის ვერ შეჭამს. თქვენ წარმოიდგინეთ, მშობლები შვილს პირად ნივთებსაც კი ურეცხავენ. უდავოა, რომ არსებობს ისეთი ჩვევები, რომლებზეც აუცილებელია მშობლებმა პრინციპული უარი თქვან, მაგრამ აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ გარკვეული ჩვევები შეიძლება ტრანსფორმირდნენ, თუ, რა თქმა უნდა, მშობლები ამას თავად მოისურვებენ. სასარგებლოა ჩვევები, რომლებიც უფროსების მობილიზაციისკენაა მიმართული. ასევე, არსებობს საქმიანობები, რომელთა შესრულება მხოლოდ შვილების კეთილდღეობას ემსახურება და როდესაც შვილებს ის აღარ სჭირდება, მათი სარგებლიანობაც ძალას კარგავს. აქვე ერთ ამბავს მოგიყვებით:
ელისო მრავალი წლის განმავლობაში მოზარდების დებატკლუბს უძღვებოდა. დროთა განმავლობაში მისთვის ეს საქმიანობა ძალიან საინტერესო გახდა და ის პრაქტიკულად პროფესიონალად ჩამოყალიბდა. ელისო უფრო მეტ სიამოვნებას იღებდა ამ საქმიანობით მას შემდეგ, რაც მისმა შვილებმა სკოლა დაამთავრეს და სწავლა უნივერსიტეტში გააგრძელეს. გარდა ამისა, მისმა მეგობარმა, რომელიც მუსიკის მასწავლებელია, დახმარება შესთავაზა, რათა ერთად ახალგაზრდული ორკესტრი ჩამოეყალიბებინათ, რაც მეგობრებმა დიდი სიამოვნებითა და წარმატებით გააკეთეს. ეს სწორედ მას შემდეგ მოხდა, რაც დედამ თავს უფლება მისცა საკუთარი, პირადი ცხოვრებისათვის დაეთმო ძირითადი დრო.
ქართველ მშობლებს: ვფიქრობ, ღირს დაფიქრება და იქნებ, მიბაძვაც არ იყოს ურიგო!!!
