პაანაჯარვის ეროვნული პარკის შემდეგ ტაიგის კიდევ ერთი მშვენების – ოულანკის ეროვნული პარკის შესახებ მინდა გიამბოთ. ორივე ეროვნული პარკი ერთი ბუნებრივი ზონაა, რომელიც ორ ნაწილად არის გაყოფილი სახელმწიფო საზღვრით. ამავე დროს ორივე მათგანი წყლის ერთიან სისტემას უკავშირდება. ეს სისტემა იწყება ფინურ ქალაქ სალოსთან ახლოს მდებარე ჩრდილოეთ სამთო-სათხილამურო კურორტებზე, რომლის ქვედა კვანძია ოულანკის ეროვნული პარკი.
ოულანკის ეროვნული პარკი მდებარეობს ჩრდილოეთ ოსტრობოტნიასა და აღმოსავლეთ ლაპლანდიის მაღალმთიან რეგიონში, რუსეთის საზღვრის გასწვრივ.
ოულანკის ეროვნული პარკი განსაკუთრებული ბუნებრივი სიმდიდრით არის ცნობილი. რთულმა სატრანსპორტო ქსელმაც კი ვერ შეუშალა ხელი ყველაზე ცნობილ ნატურალისტებს, ოულანკისკენ მიემართათ ყურადღება. ისინი აღფრთოვანებული აღწერენ კირქვულ კლდოვან ფერდობებსა და კორომებს. ოულანკაში ფლორისა და ფაუნის სახეობების რაოდენობა დადგენილი არ არის, მაგრამ დღესდღეობით ცნობილია, რომ ამ მხარეში თითქმის 400 დაცული სახეობა ცხოვრობს და იზრდება მინიმუმ 4400 ჰაბიტატში.
მრავალი სახეობის – განსაკუთრებით მცენარეთათვის – ოულანკა ერთადერთი ცნობილი ჰაბიტატია ფინეთში. ეროვნული პარკის განსაკუთრებული ბუნება მეტყველებს იმაზე, რომ ამ სივრცეში რეგულარულად გვხვდება მეცნიერებისათვის უცნობი სახეობები. ასეთ სახეობებს მიეკუთვნება, მაგალითად, ლიქენები Atla oulankaensis და Verrucaria oulankaensis, რომლებიც მეცნიერებმა სულ ახლახან აღმოაჩინეს. ჰაბიტატების მრავალფეროვნება აისახება სახეობების სიმრავლეში.
ეროვნული პარკის ჩრდილოეთი ნაწილი წარმოდგენილია დაბალი, მაგრამ რთული რელიეფით. ტერიტორია გამოირჩევა მინდვრების, ტბებისა და ტბორების, ვიწრო, მრუდე მდინარეებისა და დაბალი მზარდი ტყეების მომხიბლავი პეიზაჟებით. ერთადერთი გამორჩეული სიმაღლეა კეროჰარჯუს ქედი, რომელიც ჩამოყალიბდა გამყინვარების პერიოდში. ამ მიდამოში მდებარეობს ძველი ნაძვის ტყეები, მდინარე ოულანკახოკის ხეობაში კი ფიჭვნარი ტყეებია.
ოულანკა მდიდარია მრავალფეროვანი ჭაობებით, ისევე როგორც აყვავებული გვიმრების კორომებით. ბუნების სანახაობებით აღტაცება სულაც არ შემოიფარგლება გრანდიოზული პეიზაჟებით, რადგან მცირე დეტალებშიც არის სილამაზე. Laurilia sulcata სოკო იზრდება ხეებზე, რომლებიც ვრცელდება მდინარეებზე, ხოლო სელიგერიის ხავსებს „საცხოვრებლად“ სჭირდებათ შიშველი ქვის მხოლოდ რამდენიმე სანტიმეტრი.
მდინარეები ოულანკაოკი და კიტკაჯოკი სრულიად განსხვავებული ტიპისაა. ყავისფერი მდინარე ოულანკაოკი წყალსა და მწარე ჰუმუსის მჟავებს იკრებს სალას ჭაობისგან, მდინარე კიტკაჯოკის სუფთა წყალი კი მოდის კოილიზმას რეგიონის უდიდესი ტბის აუზიდან, კიტკაჯირვის ტბიდან, რომელიც იკვებება სუფთა მიწისქვეშა წყლებით. მყინვარის უკან დახევის შემდეგ გამოჩნდა მდინარე კიტკაჯოკის შესძლებლობები. თანამედროვე კიტკაჯოკი არის სწრაფი ჩანჩქერები, ძლიერი დინებები და ტბები, რომლებიც მილიკოსკის ჩანჩქერის შემდეგ გადაიქცევა შთამბეჭდავ, კილომეტრიანი სიგრძის აალოკოკოსკის ჩანჩქერად. იგი ციცაბო ხეობაში გაედინება. მდინარე კიტკაჯოკი კოლიზმაას რეგიონში ყველაზე ძლიერი და ჩქარია. იგი წყნარად დინებას იწყებს მას შემდეგ, რაც რუსეთის საზღვართან უფრო მშვიდ მდინარე ოულანქაჯოკს უერთდება. გაზაფხულზე ჩრდილოეთით ჭაობებში ყინულები და თოვლი დნება, ხიდების მხარეს წყლის დონე იზრდება და იტბორება მდელოები. წყალდიდობა შლის მდინარის ქვიშიან ნაპირებს. ყოველწლიურად მდინარე ოულანჯაკოკის გადააქვს უამრავი ქვიშა საზღვრის გადაღმა, ისევე როგორც ეს ათასობით წლის განმავლობაში ხდებოდა. საუკუნეების წინ, მდინარის ხეობა ბოლომდე სავსე იყო ქვიშით, მაგრამ ბოლო გამყინვარების პერიოდიდან მდინარემ ქვიშის დონე 30 მეტრით შეამცირა. ტერიტორია, რომელიც ახლა ოულანკის ნაციონალური პარკია, უკვე მე-19 საუკუნის ბოლოდან იყო ცნობილი თავისი განსაცვიფრებელი, ველური ბუნებითა და განსაკუთრებული მცენარეებით.
ეროვნული პარკის დაარსების პროცესი შეფერხდა მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში. შემდეგ კი, 1950-იან წლებში, ხელი შეუშალა კონფლიქტმა, რომელიც მდინარეების ოულანკაოოკისა და კიტკაჯოკზე ჰიდროელექტროსადგურის მშენებლობით იყო გამოწვეული. ბოლოს და ბოლოს ხალხმა გააცნობიერა, რომ ბუნების შენარჩუნება ხელს შეუწყობდა ტურიზმს და ბუნებაც უვნებელი დარჩებოდა. ეს არის ტაიგისა და ადამიანის ურთიერთობა.
ოულაკის ეროვნული პარკი შეიქმნა 1956 წელს და გაფართოვდა 1982 – 1989 წლებში.
ოულანკას ეროვნული პარკი მოიცავს ათობით კილომეტრზე გადაჭიმულ მდინარეს – ჩამდინარე წყლებს, ძლიერ დინებებს, ციცაბო და ჩქარ ჩანჩქერებს. ოულანკის ხეობის შიშველი დოლომიტის კედლები ვერტიკალურად ზევით იწევს და დიდებულ, ყველაზე მაღალი ტყით დაფარული კვარციტის მწვერვალებს ქმნის, რომელიც მდინარე ულანჯაკოკის ხეობის თავზე მდებარეობს.
დაცული ტერიტორიების მთავარი ამოცანაა არა მხოლოდ ჩრდილოეთ ტაიგის ტიპური ლანდშაფტების შენარჩუნება, არამედ ბუნებრივი პროცესების შესწავლა. ამისთვის საჭიროა ბიოსფეროს ყველა კომპონენტის მდგომარეობის მუდმივი კონტროლი, ანთროპოგენული გავლენის ქვეშ მყოფი მათი მდგომარეობის ცვლილების შეფასება და პროგნოზირება, ანუ გარემოსდაცვითი მონიტორინგი. ეს იძლევა დიდ შესაძლებლობას, შეფასდეს ადამიანის გავლენა ბუნებრივ სისტემებზე მისი აქტიური საქმიანობის საწყისი ეტაპებიდან.
კუუსამოსა და სალას მუნიციპალიტეტებში მდებარე ულანკის ეროვნული პარკი დაარსდა 1956 წელს, ფინეთის სხვა ექვს ეროვნულ პარკთან ერთად. თუმცა მოლაშქრეებისა და მკვლევრებისთვის იგი პოპულარული ბევრად ადრე გახდა. მრავალმა მკვლევარმა შეისწავლა ოულანკა, რომლის მრავალფეროვანმა ბუნებამ ხელი შეუწყო მის მომავალ ეროვნულ სტატუსს. Karhunkierros-ის საფეხმავლო ბილიკის გახსნამ 1954 წელს ასევე გააძლიერა რეგიონის პოპულარიზაცია, როგორც რეკრეაციული დანიშნულების ადგილისა და ახალი ეროვნული პარკის.
დღეს ოულანკის ეროვნულ პარკს ყოველწლიურად 200 000-ზე მეტი ადამიანი სტუმრობს. აქ ხორციელდება სხვადასხვა განვითარების ღონისძიებები იმის უზრუნველსაყოფად, რომ მომავალმა თაობებმა ულანკას ძვირფასი და მრავალფეროვანი ბუნებითა და მისი შესანიშნავი დეკორაციებით სარგებლობა შეძლონ.
პარკს კვეთს ორი მდინარე, რომელთა ყველაზე ცნობილი ციცაბოები, კიუტაკენგოსი მდინარე ოულანკაჯოკში და მდინარე კიტკაჯოკი, წარმოადგენენ ფინური უნიკალური ბუნების ნაწილს. ოულანკაში ყველაზე მშფოთვარე პერიოდი 1950-იანი წლების დასაწყისში დაიწყო.
ოულანკის ეროვნული პარკის დაარსების სამუშაოები მე-19 საუკუნის ბოლოს დაიწყო. პირველი საკმაოდ ვრცელი გეგმები 1917 წლითაა დათარიღებული, როდესაც შოკოლადის მწარმოებლის, კარლ ფაზერის დაფინანსებით ჩატარებულმა ექსპედიციამ ოულანკის ტერიტორია შეისწავლა. გასული საუკუნის 20-იან წლებში, ცნობილმა ბოტანიკოსმა და კონსერვაციოლოგმა პროფესორმა, კაარლო ლინკოლამ ჩაატარა გამოკვლევა ოულულკასა და ჯუუმას (კიტკანნიემი) ბუნების შენარჩუნებუბის მიზნით. ამასთან, 1938 წელს ოულანკის ეროვნული პარკი ფინეთის პირველ ეროვნულ პარკებს შორის ვერ მოხვდა. ამის მიზეზი იყო მიწის საკუთრების გაურკვეველი საკითხები და არსებული პოლიტიკური სიტუაცია. 1939-1945 წლებში დაწყებულმა ომებმა ასევე შეაჩერა პროექტი. 1954 წელს Karhunkierros ბილიკის მარკირებამ ლაშქრობისა და ტურიზმის ბუმი გამოიწვია. ოულანკას ბუნებამ მოიზიდა როგორც ტურისტები, ასევე ადგილობრივი მცხოვრებლები.
ოულანკის ეროვნული პარკის ისტორია სავსეა ჩრდილო-აღმოსავლეთ ფინური კულტურული მახასიათებლებით. ფინელი და საამების ხალხების თანაცხოვრებამ ადგილობრივ ტოპონიმიკაშიც თავისი კვალი დატოვა, მაგალითად, საამურ ენაზე „kiutaköngäs” ნიშნავს „დიდ ბალანსს ღრმა ხევში”; „ოულლანკა“ მოდის ფინური სიტყვიდან „oula“ ან „oulu“, რაც ნიშნავს „წყალდიდობას“.
ოულანკის კანიონი
ოულანკის მდელოებზე ადგილობრივი მოსახლეობა აგროვებდა თივას, რომელსაც მეცხოველეობისთვის იყენებდნენ.
მდინარე ულანჯაკოკის ალუვიური მდელოები მდიდარი იყო ბალახოვანი მცენარეულობით, რადგან მდინარე ზრუნავდა მათ განაყოფიერებაზე. საგაზაფხულო და შემოდგომის წყალდიდობებისას მდელოები წყლით იფარებოდა, რაც მომდევნო წელს მისი ნაყოფიერების ზრდას უზრუნველყოფდა. რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში ას ჰექტარზე მეტი ალუვიური მდელო გაიწმინდა. საკვები პროდუქტების მოთხოვნილების ზრდასთან ერთად ხალხმა თივის მოშენება ჭაობიან მდელოებზეც დაიწყო. რიუტიპურო ბრუკის მდელო ფინეთის ბოლო დარჩენილი მდელოა, რომელსაც ტრადიციულად თივის მოსაგროვებლად იყენებენ. მდელოები წარმოადგენს ჰაბიტატს იმ სახეობებისთვის, რომლებიც საჭიროებენ უამრავ სინათლესა და ღია ადგილს, მაგალითად, მცირე გვიმრები და მთვარის ხეები (Botrychium spp.). ოულანკის ალუვიურ მდელოებზე ასევე გავრცელებულია ადგილობრივი იშვიათი სახეობები, როგორიცაა Lonicera caerulea და Erigeron acris ssp. სოფლის მეურნეობის განვითარებასთან ერთად ტრადიციული მეთოდები ნელ-ნელა მივიწყებული იქნა. 50-იანი წლებიდან მდელოები, რომლებიც ერთ დროს სახეობის მრავალფეროვნებით გამოირჩეოდა, თანდათანობით ტყეებად იქცა. დღესდღეობით მდელოები ფინეთის ბუნებაში ყველაზე მეტად დგას გაქრობის საშიშროების წინაშე. ზაფხულის დასაწყისში ალუვიური მდელოები დაფარულია მრავალფეროვანი ყვავილებით და ტურისტებს ძველი ბეღლების დათვალიერებისას ამ ადგილის ისტორიული მემკვიდრეობის შეგრძნებაც კი შეუძლიათ. ოულანკას ეროვნულ პარკში წლიურ მოხალისეობრივ ღონისძიებებში შენარჩუნებულია მდელოების ტრადიცია.
ვფიქრობ, ეს სტატიაც კომპლექსური დავალებისთვის კარგი რესურსია. დამატებითი რესურსების მოძიება შეგიძლიათ ინტერნეტგვერდებიდან: https://www.nationalparks.fi/oulankanp/nature; https://www.nationalparks.fi/oulankanp/history
