ციფრული დეტოქსი

ჩვენ მუდმივად განახლებადი ინფორმაციის რეჟიმში ვცხოვრობთ. შედეგად, უფრო სწრაფად ვიღლებით, არ გვყოფნის ძილი, ვკარგავთ კონცენტრაციის უნარს. იგივე ემართებათ ბავშვებსაც. მშობლები სულ უფრო ხშირად ჩივიან, რომ ტელეფონის გარეშე ბავშვი თავს დაკარგულად გრძნობს, არ იცის, რა აკეთოს. ამიტომ ზოგჯერ მთელი ოჯახისთვის სასარგებლოა გაჯეტების გათიშვა, ყურადღების ერთმანეთზე გადატანა.

ბევრ ზრდასრულსა და ბავშვს სჩვევია მუდმივად „ხაზზე“ ყოფნა. ისინი საათში რამდენჯერმე ამოწმებენ ტელეფონს, უწყვეტად იღებენ ახალ ინფორმაციას და ერთდროულად რამდენიმე საქმის კეთებასაც კი ახერხებენ. თუმცა, დღის ბოლოს თავს უძლურად, დაქანცულად გრძნობენ.

ციფრული დეტოქსიკაცია ყველა ციფრული მოწყობილობისა და მედიის დროებითი უარყოფაა. ასეთი დეტოქსი გვეხმარება, გავაცნობიეროთ, რამდენად ვართ დამოკიდებული გაჯეტებზე, სოციალურ ქსელებზე, მედიაზე, თამაშებზე. ამის გადაფასება აუცილებელია.

საქმე ისაა, რომ გაჯეტების გარეშე გატარებული რამდენიმე საათიც კი მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს ჩვენს ზოგად ჯანმრთელობას, ზრდის ყურადღების კონცენტრაციას, ეს კი საშუალებას იძლევა, უფრო ნაყოფიერად ვისწავლოთ ან ვიმუშაოთ. როდესაც ჩვენი ტვინი წყვეტს დიდი რაოდენობით ინფორმაციის მიღებას, მას უჩნდება ახალი ნეირონული კავშირების შექმნის რესურსი.

მსხვილი კორპორაციების ტოპ-მენეჯერებიც, რომელთა ბიზნესი სწორედ ინტერნეტში დაიბადა და, წესით, ყველაზე ნაკლებად უნდა იყვნენ დაინტერესებული, რომ ჩვენ, ინტერნეტის მომხმარებლებმა ცოტა ნაკლები დრო ვატაროთ ოფლაინრეჟიმში, საპირისპიროს გვიქადაგებენ – Apple-ისა და Google-ის ლიდერები სიფრთხილისკენ მოგვიწოდებენ გაჯეტებთან ურთიერთობისას და თვითონაც ცდილობენ, დაიცვან საკუთარი შვილები ინტერნეტის გადაჭარბებული მოხმარებისგან.

ამ ადამიანთა სიაში Google-ისა და Facebook-ის ყოფილი ტექნიკური დირექტორი, ჯასტინ როზენშტაინიცაა. მან Like-ის ღილაკი გამოიგონა. ამ გადასახედიდან ის უკვე კრიტიკულად აფასებს ინტერნეტის ჭარბ გავლენას ჩვენს ცხოვრებაზე და მოგვიწოდებს, მეტი დრო გავატაროთ გაჯეტების გარეშე. მან საკუთარ თავსა და თავის შვილს Facebook-ზე გატარებული დროის ლიმიტი დაუწესა.

Google-ის კიდევ ერთი ყოფილი შემქმნელი, ტრისტან ჰარისი დიდ შეცდომად მიიჩნევს მომხმარებლის კონტენტის ინდივიდუალიზაციას სოციალურ ქსელში რეკლამის მომწოდებელთა სასარგებლოდ. მისი თქმით, მილიარდობით ადამიანმა არც კი იცის, რომ მათ ცხოვრებას კალიფორნიაში ჩაბუდებული ჯგუფი მართავს.

რა თქმა უნდა, ამ შეხედულებას ბევრი საერთო აქვს შეთქმულების თეორიასთან, მაგრამ უნდა ვაღიაროთ, რომ ალგორითმების ზეგავლენას ყველა ვგრძნობთ. ვერაფრით გავექცევით ციფრული გარემოს, მაგრამ შეგვიძლია გავაცნობიეროთ, რამდენად ძლიერ გავლენას ახდენს ეს ჩვენს ემოციებზე, მოტივაციაზე, სხვადასხვა ცხოვრებისეულ ასპექტზე.

თუ ცოტა ხნით მაინც გადავდებთ გაჯეტებს, ეს დაგვეხმარება სამყარო უფრო რეალურ ფერებში დავინახოთ. ფაქტობრივად, ორიოდე საათიც კი საკმარისია იმისათვის, რომ ცხოვრების ჩვეულებრივი რიტმიდანაც არ ამოვვარდეთ და გადავსხვაფერდეთ კიდეც. ასეთ გადასხვაფერებას დასავლეთში Local Detox-ს, ანუ ადგილობრივ დეტოქსს უწოდებენ. ის ხელმისაწვდომია ნებისმიერი ოჯახისთვის, განსხვავებით ისეთი მასშტაბური ზომებისგან, როგორიცაა სხვა ქვეყანაში მოგზაურობა ან საკუთარი თავის გამოკეტვა შორეულ სოფელში, ინტერნეტისა და ტელეფონის გარეშე.

შესაძლოა, თქვენს ოჯახში ციფრული დამოკიდებულების პრობლემა არც ისე მწვავედ იდგეს და რადიკალური ზომების ნაცვლად საკმარისი იყოს მხოლოდ ქსელთან ურთიერთობის გადახედვა, გაჯეტების მოხმარების წესების შემუშავება. მაგალითად, ადგილებისა (სასადილო ოთახი) და იმ დროის (გაღვიძებიდან ნახევარი საათის შემდეგ ან ძილის წინ ორი საათით ადრე) განსაზღვრა, როდესაც გაჯეტებზე უბრალოდ უარს იტყვით და ამ წესებს მთელ ოჯახს დაუმორჩილებთ.

ესტერ ვოიჯისკს, სამი წარმატებული ქალიშვილის დედასა და წიგნის „The Woj Way. როგორ აღვზარდოთ წარმატებული ადამიანი“ ავტორს, ასეთი წესების დამკვიდრება კარგად გამოუვიდა. მის სახლში ბავშვები სუფრასთან ჯდომის დროს ტელეფონს არ ხმარობენ და თამაშისთვის გამოყოფილ ორ საათს უფრო საინტერესო აქტივობაზე ხარჯავენ, მაგალითად, ვიდეოს გადაღებასა და მონტაჟზე. მნიშვნელოვანია, როდესაც ციფრული ტექნოლოგია აღზრდის ნაწილი ხდება – პასუხისმგებლობის, დამოუკიდებლობის სწავლის, სწორი არჩევნის გაკეთების.

კარგი იქნებოდა, ჩვენში და ჩვენს შვილებშიც ჩამოგვეყალიბებინა ჩვევა – სოციალური ქსელების სქროლვის დროს ყოველთვის გვეკითხა საკუთარი თავისთვის: „რატომ ვკითხულობ/ვუყურებ/ვაკეთებ ამას? ნამდვილად მჭირდება?“. ეს ეხება თამაშებსაც, ახალი ამბების საიტებს, სოცმედიას. გააუქმეთ უსარგებლო ინფორმაციის გამოწერა. დროდადრო გადახედეთ თქვენი „მეგობრების“ სიას სოციალურ ქსელში, კრიტიკულად მიუდექით „ახალ ამბებს“.

ეცადეთ, სქროლვისგან შეისვენოთ ხოლმე – ეს არა მხოლოდ ამოგასუნთქებთ, არამედ დაგეხმარებათ პრიორიტეტების განსაზღვრაში. ყურადღების დეფიციტის წინააღმდეგ ბრძოლა კი მედიტაციით, გაჯეტების გარეშე ჰაერზე სეირნობითა და სპეციალური ვარჯიშებით შეიძლება.

როცა ნამდვილად გავაცნობიერებთ, რამდენად დიდ და უსარგებლო საინფორმაციო მასალას ვიღებთ დღის განმავლობაში, მისი შემცირების სურვილიც ბუნებრივად გაგვიჩნდება. იმისათვის, რომ ხარისხიანი ინფორმაცია რეკლამისგან, ყალბი და არაფრის მომცემი საინფორმაციო ნარჩენისგან განვასხვაოთ, უნდა ვისწავლოთ ფაქტების გადამოწმება. ეს დაგვეხმარება, ყურადღება გავამახვილოთ იმაზე, რაც ჩვენთვის მართლაც საინტერესო და გამოსადეგია.

ყველაზე მარტივი რჩევაა, ერთი დღის გატარება გაჯეტების გარეშე, შემდეგ – ორი დღის და შედეგებზე დაკვირვება. ამ შემთხვევაში, აუცილებელია რამდენიმე წესის დაცვა:

• ციფრული დეტოქსის წინა დღეს შეეცადეთ, შეზღუდულად გამოიყენოთ ინტერნეტი, ნაკლებად უყუროთ ტელევიზორს. მოემზადეთ დექტოქსისთვის, რადგან რთულია, უეცრად გაეთიშოთ მას, რაშიც ინტენსიურად იყავით ჩართული.
• წინასწარ დაგეგმეთ, რას გააკეთებთ, როდესაც გაჯეტებს გვერდზე გადადებთ: წახვალთ ზოოპარკში, აუზში, კაფეში, სტუმრად თუ უბრალოდ ბავშვებთან ერთად პარკში გაისეირნებთ? იქნებ ოჯახის ფოტოებს გადაახარისხებთ, მოამზადებთ რამე განსაკუთრებულ კერძს, ბავშვებს წიგნს წაუკითხავთ ან სამაგიდო თამაშებით შეიქცევთ თავს?
• ნუ დაივიწყებთ ახლობლების, განსაკუთრებით ბებია-ბაბუის გაფრთხილებას, რომ ინტერნეტითა და ტელეფონით ცოტა ხნით ხელმისაწვდომი არ იქნებით.
• ციფრული დეტოქსის დროს დააკვირდით თქვენი ოჯახის წევრების ემოციურ მდგომარეობას. იცოდეთ, რომ თავიდან ეს ყველასთვის რთული იქნება. ბავშვებსა და მოზარდებს შეიძლება გაღიზიანება ან მოწყენილობა შეატყოთ. უარყოფითი ემოციების დასაძლევად ერთი საქმიანობიდან მეორეზე გადაერთეთ. აკეთეთ ის, რაც გსიამოვნებთ, რომ პირველმა დეტოქსმა უპრობლემოდ ჩაიაროს.

როგორ დავეხმაროთ შვილებს შეზღუდვებთან გამკლავებაში?

ზოგჯერ უინტერნეტო დასვენების შემდეგ, მისდამი ლტოლვა ან საერთოდ ქრება, ან იკლებს. განსაკუთრებით თვალსაჩინოა ეს ბავშვებში. ბავშვს შეუძლია საკუთარი ინიციატივით, სხვა გასართობი მოძებნოს, მაგრამ, ცხადია, არსებობს რთული შემთხვევებიც. მაგალითად, აზრი არ აქვს შვილისთვის ციფრული დეტოქსის შემოთავაზებას, თუ თავად მშობელი 24 საათი ეკრანთან გაატარებს დროს.

ეფექტიანი დეტოქსისთვის საკმარისი არ არის, ბავშვს ჩამოვართვათ ტელეფონი და გამოვურთოთ ტელევიზორი. ბავშვი ამისათვის მზად უნდა იყოს. დაეხმარეთ, გააცნობიეროს, რომ ციფრული მოწყობილობები იწვევენ დამოკიდებულებას, რომ გათავისუფლებისთვის გაბრძოლება დასჭირდება. შესთავაზეთ, გაჯეტების გარეშე გაატაროს ერთი საათი, შემდეგ – ორი. დრო ნელ-ნელა გაზარდეთ.

დეტოქსის დაწყებამდე აუხსენით ბავშვს, რომ სამუდამოდ არ უწევს უარის თქმა ვირტუალურ სამყაროზე – ფილმებზე, თამაშებზე, მუსიკაზე, პირიქით, ჯანსაღი დამოკიდებულების ჩამოსაყალიბებლად საჭიროა დროებითი დეტოქსიკაცია ტექნოლოგიის მიმართ.

მშობელი მზად უნდა იყოს იმისთვის, რომ თავიდან ბავშვი მოუსვენარი, კაპრიზული, გაღიზიანებული გახდება. ეს ბუნებრივი რეაქციაა, რომელიც დროთა განმავლობაში გაქრება. მშობლებმა მოთმინება უნდა იქონიონ. ნებისმიერ ბავშვს სჭირდება დრო, რომ აითვისოს ახალი, ჯანსაღი ცხოვრების წესი და გამოიმუშაოს ჯანმრთელი ჩვევები.

ბავშვი, რომელიც გაჯეტებთან დიდ დროს ატარებს, ინტერნეტს მომენტალურად ვერ უარყოფს, თუ ღირსეულ ჩანაცვლებას არ შევთავაზებთ: საინტერესო საქმიანობას, რომელიც მოსწონს. მოზარდებისთვის დეტოქსის წარმატება დამოკიდებულია იმაზე, რამდენად საინტერესოა შემოთავაზებული ალტერნატივა. მოზარდები ქმნიან თავიანთ ღირებულების სისტემას და ცდილობენ, ოჯახის სხვა წევრების საწინააღმდეგოდ იმოქმედონ. გარდა ამისა, მოზარდების შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია, მშობლებმა ადეკვატურად შეაფასონ პრობლემის მასშტაბები: გასარკვევია, რატომ ხარჯავს მოზარდი ამდენ დროს ინტერნეტზე, რას აძლევს ის მას. შესაძლოა მისთვის ეკრანის მეორე მხარეს მყოფი მეგობარი ან რაღაც საქმე ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც ზრდასრულისთვის სამუშაო ფოსტა.

იმისათვის, რომ ვირტუალურ სამყაროში არ გადავეშვათ, დაგვეხმარება დღის რეჟიმის შემოღება, რომლითაც განსაზღვრული იქნება არა მხოლოდ ძილის, საკვებისა და გაკვეთილების დრო, არამედ საოჯახო საქმეებისა (მაგალითად, ძაღლის გასეირნება, ჭურჭლის რეცხვა, მცენარეების მოვლა) და, შესაძლოა, ახალი ჰობის დროც. კიდევ ერთი კარგად ნაცადი ხერხია, დღიურის წარმოება, ოღონდ მისი კალმით შევსება.

ნებისმიერი რამის ზედმეტი მოხმარება შეიძლება საზიანო იყოს, ამ მხრივ არც ტექნოლოგიაა გამონაკლისი. კვლევებმა აჩვენეს პირდაპირი კავშირი შფოთვის დონესა და ციფრულ დამოკიდებულებას შორის. ზოგ მათგანში აღნიშნულია დოფამინის უარყოფითი გავლენის შესახებ, რომელიც საპასუხო რეაქციის სახით გამოიყოფა. ეს კი მასტიმულირებელი ნივთიერებების მოქმედებას ჰგავს.

Forbes-ის კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ ხუთიდან სამი ადამიანი უფრო მეტ დროს ხარჯავს თავის სმარტფონებზე, ვიდრე საქმიან პარტნიორებზე. ინტერნეტის ხელმისაწვდომობა იწვევს იმას, რომ ადამიანები წყდებიან გარე მოვლენებს. ციფრული დეტოქსი ხელს უწყობს ამ იზოლაციის გარღვევას და გვაიძულებს, ყურადღება ჩვენ გარშემო მყოფ სამყაროს, ახლობლებს მივაქციოთ.

როჩესტერის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, სტუდენტები მაშინ იღებენ ზედმეტ საკვებს, როდესაც ჭამის დროს სოციალურ მედიას ათვალიერებენ. ამიტომ, უმჯობესია სადილის დრო გამოიყენოთ მხოლოდ ჭამისთვის და პარალელურად სიახლეები არ წაიკითხოთ.

როგორ მოვუწყოთ ციფრული დეტოქსიკაცია საკუთარ თავს შვებულების დროს: შეარჩიეთ ადგილი, სადაც ინტერნეტი არ არის (ან შეზღუდულია); იპოვეთ სასტუმრო wifi-ის გარეშე, ეს ნამდვილად დაგეხმარებათ; შვებულებისას წაშალეთ სოციალური მედიის აპები და მესინჯერები. თუ სამუშაო სიტუაცია მაინც უნდა აკონტროლოთ, გამოყავით შეზღუდული დრო ფოსტის შემოწმებისა და პასუხების გასაცემად, მაგალითად, ერთი საათი დილით და ერთი საათი საღამოს. ყველაზე საუკეთესო გამოსავალი კი სანდო ადამიანის პოვნაა, რომელიც თქვენს ფოსტას შეამოწმებს, სანამ თქვენ შვებულებაში იქნებით.