ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

ბუნების მცველები – ფინეთის გამოცდილება

თანამედროვე მაღალტექნოლოგიური ფინეთი, რომელიც გამოირჩევა შესანიშნავი ინფრასტრუქტურითა და ცხოვრების მაღალი დონით, ჯერ კიდევ ასი წლის წინ აგრარული ქვეყანა იყო. მოსახლეობის უმრავლესობა უშუალოდ ან ირიბად იყო ჩართული სოფლის მეურნეობაში. დღეს ფინეთის ეკონომიკის 69% მომსახურების სექტორზე მოდის, 28% – მრეწველობაზე, ხოლო 3% – სოფლის მეურნეობაზე. ბედნიერების მსოფლიო ინდექსით ფინეთი უკვე მეოთხე წელია ლიდერობს, რასაც, სავარაუდოდ, ბუნებასთან ჰარმონიული ურთიერთობაც განაპირობებს.

როგორ დაიწყო ბუნების დაცვა და რა პრიორიტეტები დაისახა ქვეყანამ მე-20 საუკუნეში?

ფინელებს ჯერ კიდევ ძალიან მჭიდრო კავშირი აქვთ ბუნებასთან, რომელიც უნიკალურია დასავლურ სამყაროში. ფინეთის ურბანულ ცენტრებშიც ყოველთვის არის სწრაფი და მარტივი გზა პარკში, ტყეში ან უდაბნოში გაქცევისა და ბუნებასთან ჰარმონიზაციისთვის.

ფინეთის პირველი ეროვნული პარკი შეიქმნა 1938 წელს, 60-წლიანი დებატებისა და იურიდიულ სისტემაში შეტანილი ცვლილებების შემდეგ. ეროვნული პარკების შესახებ საზოგადოებრივი დისკუსია გამოიწვია მეცნიერისა და მკვლევრის  ადოლფ ერიკ ნორდენშელდის წინადადებამ, დაცული ტერიტორიები დამკვიდრებულიყო სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ მიწებზე.

ფინეთის პირველი დაცული ტერიტორიების შექმნისას გაითვალისწინეს იგივე საკითხები, რომლებიც დღესაც მნიშვნელოვნად მიიჩნევა. ბუნება განიხილებოდა როგორც ეროვნული მემკვიდრეობა და არა როგორც ნედლეული ეკონომიკური ზრდისა და სამეცნიერო განვითარებისთვის. მე-20 საუკუნის დასაწყისში ბუნების დამცველებს მკაცრი კულტურული და პატრიოტული ღირებულებები ჰქონდათ. ანალოგიურად იქნა განხილული ბუნების კონსერვაცია შეერთებულ შტატებშიც, მსოფლიოში პირველი ეროვნული პარკის – იელოუსტოუნის დაარსებისას.

მიუხედავად იმისა, რომ ფინეთს მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ინფრასტრუქტურის აღდგენა და ომის შედეგების აღმოფხვრა ჰქონდა პრიორიტეტად დასახული, ახალი დაცული ტერიტორიების შექმნაც ეროვნული მნიშვნელობის ამოცანად ითვლებოდა. ეროვნული პარკების მეორე ნაკრები შეიქმნა 1956 წელს: ლიესიარვი, ლინანსაარი, პიუჰია-ჰიაკი, პეტკელიარვი, როკუა, ოულანკა და ლემენიოკი.

ეროვნული პარკები განლაგებული იყო მეცჰალიტუსის (Metsähallitus, სახელმწიფო სატყეო საწარმო) საკუთრებაში არსებულ მიწებზე და მათ მეცჰალიტუსი მართავდა. იმ დროს ჯერ კიდევ არ არსებობდა კანონები, რომელთა მიხედვითაც წარმიმართებოდა დაცულ ტერიტორიებზე ზრუნვა. ეროვნული პარკების დასასვენებელ ადგილებად გამოყოფა მხოლოდ 70-იანი წლების დასაწყისში დაიწყო. იმ პერიოდისთვის ფინეთის ეროვნული პარკების ქსელი რეგიონული და ბუნებრივი ღირებულებების თვალსაზრისით არასაკმარისად მიიჩნეოდა. შესაბამისად,  საჭირო გახდა ეროვნული პარკების წარმომადგენლობითი და კარგად მართული ქსელის შექმნა.

ეროვნული პარკების კომიტეტმა 1974 წელს დაიწყო ფუნქციონირება, ორი წლის შემდეგ კი  ფინეთის მთავრობამ 42 ახალი ეროვნული პარკი შექმნა, რომლებიც მოიცავს მხოლოდ სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებულ მიწებს. 1982 წელს დაარსდა კიდევ 11 ეროვნული პარკი.

დაცული ტერიტორიების შექმნის დასაწყისში აქცენტი უმთავრესად ნაკრძალებზე ისმებოდა, მერე კი ეროვნულ პარკებზე გადაინაცვლა. მიიჩნეოდა, რომ ეროვნული პარკები უკეთესად ემსახურებოდა დასვენების საჭიროებებს, ხოლო ნაკრძალები ძირითადად სამეცნიერო მიზნებისთვის იქმნებოდა და იქ მკაცრი კანონები მოქმედებდა.

ეროვნული პარკების შექმნისას თავდაპირველად საჭირო იყო მართვის გეგმის შედგენა, რომლის კონცეფცია “იმპორტირებულ” იქნა აშშ-ს ეროვნული პარკების სამსახურიდან. მართვის გეგმაში ჰარმონიულად არის შერწყმული ბუნების დაცვისა და რეკრეაციული მიზნები.

ფინეთის ეროვნული პარკები ამერიკულ მოდელებს ჰგავს სხვა თვალსაზრისითაც: ბუნება ველური და ხელუხლებელია. გარდა ამისა, ეროვნული პარკის კონცეფცია აშკარად აერთიანებს ეროვნული ლანდშაფტის კონცეფციას.

ფინეთის ისტორია და კულტურა განუყოფელია ფინური ბუნებისგან. ეს განსაკუთრებით ეხება ლაპლანდიის მკვიდრ ხალხს, რომელსაც ათასწლეულების განმავლობაში მჭიდრო კავშირი ჰქონდა მიწასთან მეცხოველეობის, თევზაობის, ნადირობისა და ტრადიციული ხელნაკეთობების საშუალებით. მათი საარსებო წყარო უმთავრესად ბუნება იყო.

მრავალი ისტორიული და კულტურული ადგილია შემონახული ამჟამინდელი და მომავალი თაობებისთვის, რათა შეისწავლონ, განიცადონ და ისიამოვნონ. ისტორიული წყაროები ცხადყოფს, თუ როგორი გახდა ფინეთი დღეს.

თქვენც შეგეძლებათ წარსულში გადაინაცვლოთ, თუ ღამეს გაატარებთ ქოხში, სადაც წინათ ოქროს მაძიებლები, ირმების მწყემსები ან ტყის რეინჯერები ცხოვრობდნენ. ფინეთის ეროვნულ პარკებში შეგიძლიათ იხილოთ პეიზაჟები, რომლებიც შთააგონებდა მხატვრებსა და მწერლებს, რომლებიც საუკუნეების განმავლობაში ფინეთის ისტორიასა და კულტურას ქმნიდნენ.

ფინეთის უმეტეს ნაწილში დომინირებს ფიჭვისა და ნაძვის წიწვოვანი ტყეები, გვხვდება ზოგიერთი ფოთლოვანი ხე, უმთავრესად – არყი. ფინეთის ტყეების უმეტესი ნაწილი სახეცვლილია, მაგრამ არსებობს მრავალი ტყე, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში ხელუხლებელი იყო და ახლა ეროვნულ პარკებსა და სხვა ნაკრძალებშია დაცული.

ფინეთისთვის დამახასიათებელია ტბებისა და ჭარბტენიანი ტერიტორიების, მდინარეებისა და ნაკადულების სიმრავლე. საუკუნეების განმავლობაში მრავალი ჭაობი განადგურდა სოფლის მეურნეობისთვის ან გამოყენებულ იქნა ტორფის მოსაპოვებლად.  ბიომრავალფეროვნების კუთხით ამ ჭარბტენიანი ტერიტორიების მნიშვნელობის აღიარებამ განაპირობა მათი შენარჩუნება და აღდგენა. ჭაობები დღეს ეროვნულ პარკებშია დაცული.

ფინეთს ასევე აქვს ძალიან გრძელი სანაპირო ზოლი რამდენიმე დიდი არქიპელაგით, სადაც უამრავი კუნძული და სკვერია. სანაპირო ზოლის დიდი ნაწილი და ბევრი კუნძული თითქმის დაუსახლებელია. ზოგიერთი უდიდესი არქიპელაგი ფინეთის საზღვაო ეროვნული პარკების საზღვრებშია მოქცეული და დაცული.

გარდა ლაპლანდიისა და აღმოსავლეთი ფინეთის ბორცვებისა, ქვეყნის უმეტესი ნაწილი შედარებით ვაკეა. ფინური ლანდშაფტი გამოირჩევა წყლის უნიკალური სიმდიდრითა და სუფთა ჰაერით, უზარმაზარი დაუფარავი ტყეებით და შეგრძნებით, რომ ბუნება ყოველთვის ახლოსაა.

ეს ხელუხლებელი და თვალწარმტაცი ლანდშაფტები მრავალი გარეული ცხოველისა და ფრინველის საცხოვრებელი ადგილია. მათ შორის არის იშვიათი, გადაშენების პირას მყოფი სახეობები. მათი დიდი ნაწილი დასავლეთი ევროპის დანარჩენ ქვეყნებში გადაშენებულია. ოთხი დიდი მტაცებელი: დათვი, ფოცხვერი, მგელი (Canis lupus) და სამურავი (Gulo gulo), –  საერთოდ თავს არიდებენ ადამიანებს. დიდებული ლოსი (Alces alces; Moose ჩრდილოეთ ამერიკაში) უფრო ხშირად ჩანს, ხოლო პატარა, მაგრამ მაინც შესანიშნავი ირემი (Rangifer tarandus tarandus) ლაპლანდიის ჩვეულებრივი სანახაობაა. ორივემ შეიძლება მოულოდნელად გადაკვეთოს საავტომობილო გზა და სერიოზული ავტოსაგზაო შემთხვევა გამოიწვიოს. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ფინეთის სოფლებში გადაადგილებისას.

ფრინველებზე დამკვირვებლები ფინეთში მიდიან ისეთი სახეობების სანახავად, რომლებიც ევროპის სხვა ქვეყნებში ძნელი საპოვნელია.

კანონმდებლობაში შეტანილ ცვლილებას გავლენა არ მოახდინა მეცჰალიტუსის სოციალურ ვალდებულებებზე, ხოლო ტყეების რეკრეაციული გამოყენება და ბუნებრივი მრავალფეროვნების დაცვა სახელმწიფოსთვის კვლავ პრიორიტეტად განიხილება.

ჩრდილოეთ ლაპლანდიაში შეზღუდულია არქტიკული ტყის მართვის ოპერაციები. განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა სატყეო საქმიანობას. ჭრა ხორციელდება ძირითადად ხელით და მთელი ფართობის მხოლოდ მეათედზე.

ლაპლანდია მრავალსექტორული რეგიონია, სადაც ყველა ბიზნესი, ტურიზმით, ბიოეკონომიკით, ინდუსტრიით დაწყებული და არქტიკის კვლევებით დამთავრებული, ბიზნესია. როგორც დიდი, ისე მცირე კომპანიები და ინვესტორები პოულობენ ეფექტურ ქსელებს და ნამდვილ პარტნიორებს ჩრდილოეთში.

ლაპლანდია ტურიზმის კარდიოსტიმულატორი და საერთაშორისო მასშტაბით ცნობილი ბრენდია. მას ძლიერი დასაყრდენი აქვს სამრეწველო სექტორში. ლითონებისა და ხის დამუშავება დიდი საექსპორტო სფეროებია და სამრეწველო წრიულ ეკონომიკაში არსებობს მაღალი კლასის ნოუ-ჰაუ. ლაპლანდია სამთო ცენტრია, რომელიც უამრავ შესაძლებლობას იძლევა.

დიდი ინვესტიციები იგეგმება ლაპლანდიის ბიოეკონომიკის სექტორში, თუმცა მცირე ან შედარებით მცირე ინვესტიციებიც იღებენ მოგებას. მაგალითად, საერთაშორისო მასშტაბის მოთხოვნაა სუფთა ბუნებრივ პროდუქტებზე.

ჩრდილოეთის კვლევა და განვითარება მრავალფეროვანი სფეროა მომსახურებებიდან ინფრასტრუქტურისკენ.

ლაპლანდიის გარემო შესანიშნავია შემოქმედებითი ინდუსტრიებისთვის, რომლებიც მხარს უჭერენ მსხვილ ბიზნესს რეგიონში.

ასეთი ბუნების დამცველია ეს ბედნიერი ქვეყანა, რომლის შესახებაც მომდევნო სტატიებშიც მოგიყვებით.

 

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:

https://www.worldwildlife.org/stories/what-s-a-boreal-forest-and-the-three-other-types-of-forests-around-the-world;  https://ibfra.org/about-boreal-forests/;

https://moscsp.ru/ka/vostochno-evropeiskaya-ravnina-osnovnye-harakteristiki-sostav-i.html

https://www.lapland.fi/business/responsibility-tourism-lapland/

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი