შეგიძლია, სახლში წახვიდე

2019 წელს „ნოდარ დუმბაძის გამომცემლობა და ლიტერატურული სააგენტოს“ მიერ თემურ ჩხეტიანის რედაქტორობით გამოიცა ია ჯინჭარაძის მეოთხე პოეტური კრებული „შეიძლება, სახლში წავიდე, ბატონო?..“…

ასე დავიწყე ამ წერილის წერა ორიოდე კვირის წინ, მაგრამ ამის იქით სიტყვაც ვერ მივამატე. ვიწვალე, თავი არ დავზოგე, თუმცა – სრულიად უშედეგოდ. ასეთი რამ ძალიან იშვიათად მემართება და მიზეზი სხვადასხვაა. ამ შემთხვევაში მიზეზი სევდა იყო. სევდა, რაც კრებულის წაკითხვამ დამიტოვა. წიგნში აკუმულირებულ სევდას კი ყველაზე ფაქიზი რამ – სამშობლოს მონატრება განაპირობებს. თავიდან საკუთარ თავს შევეწინააღმდეგე, იქნებ ეს სევდა წინასწარ შექმნილი განწყობის შედეგია, რადგან ვიცი, რომ ავტორი, ქმართან და შვილებთან ერთად, უცხოეთში ცხოვრობს-მეთქი. რაღაც დროის მერე, როცა პირველმა ემოციამ გადამიარა, წიგნს ისევ მივუბრუნდი, ამჯერად შევეცადე, უფრო მახვილი თვალით, ავტორის ბიოგრაფიისგან დისტანცირებულად წამეკითხა, თუმცა შედეგი იგივე იყო. დიახ, ეს წიგნი სამშობლოს, აქ დატოვებული ძვირფასი ადამიანების თუ იმ ხალხური ზღაპრების პერსონაჟთა მონატრების წიგნია, ბავშვობიდან რომ თან გვდევს ხოლმე. ოღონდ ეს არ არის ემიგრანტული სადღეგრძელო-ლექსები.

პოეზია ხომ უნიკალური რამეა, თითქოს ჰერმეტული და კამერულია, თითქოს მასობრივი არ არის, სინამდვილეში კი, განურჩევლად ინტელექტისა, ადამიანის სენსუალურ-მედიტაციური რყევების რეალიზაციის უნიკალური და ყველასთვის ხელმისაწვდომი საშუალებაა. ამას იმიტომ ვამბობ, რომ წამიკითხავს ხანგრძლივ ფორსმაჟორულ ხათაბალაში გახვეული (მაგ: ციხეში მჯდომი) ადამიანების ლექსები. არადა, გულწრფელად რომ ვთქვა, ამ ადამიანების პოეზიასთან სიახლოვეს წარმოვიდგენდი კი არა, იმაშიც არ ვიყავი დარწმუნებული, წერა-კითხვა რომ იცოდნენ გამართულად. სწორედ ასეთი ფორსმაჟორული ხათაბალაა ემიგრანტობა. ნოსტალგიამოძალებული ადამიანები ლექსების წერას იწყებენ და ამაში ცუდი არაფერია. თან „ფეისბუქმა“ საქმე გაამარტივა: მკითხველიც ადვილად ხელმისაწვდომია. მაგრამ თუ პროფესიონალურ კრიტიკაზე ვსაუბრობთ, აუცილებელია აღნიშნული ტექსტებისა და მათი ავტორების სეგრეგაცია მკაცრი მხატვრული კრიტერიუმებით, ყოველგვარი კომპრომისისა და შეღავათის გარეშე, თუმცა ეს სხვა საუბრის თემაა.

იას ეს კრებული კი, როგორც უკვე აღვნიშნე, არც – ფორმით და არც – შინაარსით, არ არის ტიპური ემიგრანტული პოეზია. ეს არის გამოკვეთილი ხელწერის მქონე პროფესიონალი პოეტის წიგნი. აქ ოსტატურად არის ვუალიზებული ნოსტალგიური სევდა. ეს სევდა იგრძნობა თითქმის ყველა ლექსში, მათ შორის ისეთებში, თემატურად სრულიად სხვა რამეს რომ ეხებიან. თუმცა წიგნში არის რამდენიმე ლექსი, სადაც ეს სათქმელი დაუფარავადაა გამოკვეთილი:

„ შენი მკლავები

ისეთი მსუბუქია – ფრთებივით,

შენთვის თავს იკლავენ,

რომ მოგეხვიონ და გაკოცონ,

ვიდრე ჩემი ძმები

კოცონთან ძვლებს ითბობენ,

ვზივარ და შეშლილ თმებზე

გეფერები“. („სამშობლო“).

ანდა:

„ზოგჯერ ხელებს ვშლი

და მგონია –

შენ ხარ ჩემს მკლავებს შორის

მოქცეული ქარი

და თეთრი გვირაბი,

მე რომ მირჩევნია

ყველა გატკეპნილ თოვლს,

თუ მდინარე –

აღმა გაქცეული

ადამიანების საშველად,

მათ კი ვერ გაუგეს“. („საქართველოო ლამაზო“).

ზოგჯერ ეს გრძნობა ასე უცნაურადაც კი ტრანსფორმირდება:

„გამიცვალე სამშობლო!

როგორც ბავშვები

უცვლიან ერთმანეთს პუდინგებს

და მოქარგულ ხელსახოცებს.

როგორ მინდა,

ამ დინგებით გადათხრილმა მიწამ

მოიხდინოს ზეთისხილის ბაღები

და ლავანდის მინდვრები“.

ზოგჯერ კი ასეთ ლოკალურ სახეს იღებს:

„ერთი სიზმრის მჯერა

ყველაზე მეტად –

როგორ მივყავარ პაპაჩემს,

ხელჩაკიდებული,

თავისი სახლის სანახავად.

დგას და დაბნეული იმეორებს –

აქ უნდა იყოს,

ამ დანგრეული

ეკლესიის გვერდით“.

ლექსების ლირიკულ გმირს ერთი სული აქვს, სახლის რუტინული საქმეები მოილიოს და თავის სტიქიაში გადავარდეს, თუნდაც ფანჯარა გამოაღოს და ჩიტები ათვალიეროს. თუმცა ეს ორნითოლოგიური დაინტერესება როდია, ჩიტი არის თავისუფლების სიმბოლო, რომელიც იქ გაფრინდება, სადაც მოესურვება, და რომელსაც ლირიკული გმირის ქვეცნობიერში მყარი იდიომატური („ჩიტივით თავისუფალი“) საფუძველი აქვს. ჩიტის სახე ლექსიდან ლექსში გადადის ცალკეულად თუ ჯგუფ-ჯგუფად, და ლირიკული გმირის მშვიდ ცხოვრებაში შემოჭრილი პოზიტიური აჟიოტაჟის ეფექტს ქმნის. ერთხელ ლირიკულმა გმირმა „ჩიტების ღმერთიც“ იპოვა:

„მე ვნახე ჩიტების ღმერთი,

ფლორენციაში,

დუომოს მოედანზე,

მოლბერტზე დახრილი

ლაბირინთს ხატავდა.

– მე ვიცი, ვინ ხარ – გავიფიქრე.

– ყველა იმას ხედავს, რაც უნდა –

თქვა თავაუღებლად,

და მხრები ოდნავ შეარხია.

არასდროს მინდოდა ღმერთობა.

აი, ხე კი ვიქნებოდი,

წყლის სინათლეში

გავწვებოდი განაკაწრივით.

განა ასე მკაცრი იქნებოდა

ცხოვრება,

ხე რომ ვიყო,

ჩიტების ხმის შემფარებელი“.

ლირიკული გმირის წარმოსახვაში, ჩიტების გარდა, ანგელოზებიც ლევიტირებენ საკმაო ინტენსივობით (ლექსები: „ ანგელოზი კასიონის მთიდან“, „ ჩემი ანგელოზი“, „ქვის ანგელოზი“ და სხვა.) წიგნში ასევე გვხვდება არაერთი მეტატექსტური ლექსი, ანუ ლექსი ლექსის/ლექსების შესახებ. ერთ ასე ლექსში ვკითხულობთ:

„ჩემი ლექსები ითარგმნება,

აი ასე – ქართულიდან ქართულად“.

მე კი ჩემი მხრივ დავამატებ, რომ ია ჯინჭარაძის ეს წიგნი, აქა-იქ მიმობნეული უცხოური ტოპონიმებისა და აქა-იქ გაელვებული უცხოელი პერსონაჟების მიუხედავად, ერთ-ერთი ყველაზე ქართული წიგნია, ამ ეპითეტის საუკეთესო გაგებით.