სწავლების ერთ-ერთი მთავარი ამოცანაა მოსწავლეებისთვის შემოქმედებითი აზროვნების განვითარება. ამ პრობლემის მოსაგვარებლად საჭიროა მოსწავლის გააქტიურება. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება ყველაზე ეფექტური გზაა მოსწავლის აზროვნების გასააქტიურებლად. პრობლემური სიტუაციების შექმნით, მათი ანალიზით, კვლევის პროცესში მოსწავლეთა მონაწილეობით აქტიურდება მოსწავლეთა გონება და ის ინარჩუნებს ღრმა კოგნიტურ ინტერესს.
შემეცნებითი აქტივობის ჩამოყალიბება შესაძლებელია, თუ არსებობს სისტემა, რომლითაც მოსწავლეები დამოუკიდებლად იღებენ ცოდნას. სასწავლო პროცესის დაგეგმვის ამოცანაა, უზრუნველყოს მოსწავლის გონებრივი განვითარება.
განვითარების საგანმანათლებლო სისტემის მნიშვნელოვანი კომპონენტია:
1) მოსწავლის ინფორმირებულობა სასწავლო პროცესის შესახებ;
2) მასწავლებელმა უნდა მოაწყოს თავისი მოსწავლეების საქმიანობა ისე, რომ ისინი გახდნენ შემეცნებითი პროცესის აქტიური სუბიექტები.
სკოლაში სასწავლო პროცესის გასააქტიურებლად ვიყენებ პრობლემურ სწავლებას.
პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება არის დიდაქტიკური მიდგომა, რომელიც ითვალისწინებს მოსწავლის დამოუკიდებელი შემეცნებითი საქმიანობის ფსიქოლოგიურ ნიმუშებს.
პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების არსი ორი ცნებისგან შედგება:
- პრობლემური სიტუაცია – არის ინტელექტუალური სირთულის მდგომარეობა, რომელსაც ადამიანი ცხადად ან ბუნდოვნად აცნობიერებს, რომლის გადასალახად საჭიროა ახალი ცოდნის, მოქმედების ახალი გზების ძიება; 2. პრობლემა – სიტუაციის ის ელემენტია, რომელიც უკავშირდება სირთულეს და მოითხოვს გადაჭრას.
პრობლემის გამოხატვის ფორმა:
ა) პრობლემური კითხვა;
ბ) პრობლემური ამოცანა.
პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლება არის დიდაქტიკური მიდგომა, რომელიც გულისხმობს:
- პრობლემური სიტუაციების შექმნას;
- მოსწავლის ორგანიზებას მათი ანალიზისთვის;
- მოსწავლისთვის პრობლემების გადაჭრის სწავლებას;
- პრობლემის ხედვისა და ფორმულირების უნარის ჩამოყალიბებას.
მოსწავლის დამოუკიდებელი შემეცნებითი აქტივობა პრობლემური მიდგომის ნიშანია. ამ დროს, განსხვავებულია მოსწავლის დამოუკიდებლობის ხარისხი, რაც დამოკიდებულია სწავლების მეთოდებზე.
პრობლემის სწავლის მეთოდები:
- I) პრობლემის დებულება;
- II) ნაწილობრივი ძებნა (ევრისტიკული საუბარი);
III) კვლევის მეთოდი.
1) პრობლემის დებულება – მისი მიზანია პრობლემის გადაჭრის მოდელის ჩვენება.
თემა: ურალის ბუნების თავისებურებები.
პრობლემა: ურთიერთქმედების შედეგად ტერიტორიის ბუნების ფორმირება:
ა) შიდა და გარეპროცესების მოქმედების შედეგები;
ბ) ზონალური და აზონალური ფაქტორები;
გ) ანთროპოგენული ფაქტორები.
მოსწავლემ უნდა დაამტკიცოს, რომ ურალის თანამედროვე ბუნება სხვადასხვა ფაქტორის რთული ურთიერთქმედების შედეგია, რომლებიც ხშირად საპირისპირო მიმართულებით მოქმედებენ.
თემა: ურბანული და სოფლის მოსახლეობა. ურბანიზაციის მახასიათებლები.
პრობლემა: რომელი ქალაქებია ხალხისთვის უფრო მოხერხებული, დიდი თუ პატარა?
მოსწავლემ პრეზენტაციის დროს უნდა აჩვენოს:
- თითოეული ქალაქის ტიპის უპირატესობები და ნაკლოვანებები: წარმოების განვითარების, დასაქმების, განათლებისა და კულტურის თვალსაზრისით;
- შეადაროს სიტუაცია რეგიონში: ეკოლოგია, ტრანსპორტი, სოციალური გარემო და ა.შ.
დასკვნა პრობლემის განხილვის ბოლოს: პრობლემის ცალსახა გადაწყვეტა შეუძლებელია, ვინაიდან თითოეული ტიპის ქალაქს აქვს დადებითი და უარყოფითი მხარეები.
პრობლემური სწავლება მოსწავლისათვის ადვილი არ არის, ამიტომ გაკვეთილის ბოლოს სასურველია მასწავლებლის მტკიცებულებათა სისტემატიზება მთლიანად ან ცალკეული სემანტიკური ბლოკით.
- II) ნაწილობრივი ძიების მეთოდი (ევრისტიკული საუბარი) – ეს მეთოდი თანდათანობით აცნობს მოსწავლეებს შემოქმედებით საქმიანობას.
როგორ მიიღწევა ეს?
- პრობლემური (ან შემოქმედებითი) ამოცანების გამოყენება:
მასწავლებელი – ა) აყალიბებს დავალებას;
ბ) აცნობებს მას მოსწავლეებს;
გ) დაყოფს დავალებას რამდენიმე ამოცანად და შეკითხვად;
დ) ამ მეთოდის ექსპრესიული (გამომსახველობითი) ფორმაა ევრისტიკული საუბარი.
მოსწავლეები – ახორციელებენ კვლევით საქმიანობას მასწავლებლის ხელმძღვანელობით.
თემა: „კოლხეთის ჭაობები”.
პრობლემური ამოცანა: დავიცვათ თუ ამოვაშროთ ჭაობები?
ქვეკითხვები:
- რა როლს ასრულებს კოლხეთის ჭაობები რეგიონში?
- რა როლს ასრულებს ჭაობები კოლხეთის დაბლობის ბიომრავალფეროვნების ჩამოყალიბებაში?
- სად არის ჭაობების გავრცელების არეალები?
- რომელი ფაქტორები განაპირობებს ჭაობების ჩამოყალიბებას?
- რა სამეცნიერო მნიშვნელობა აქვს კოლხეთის დაბლობის ჭაობებს?
დასასრულ, ვიმეორებ შეკითხვას: დავიცვათ თუ ამოვაშროთ ჭაობები?
კეთდება განზოგადება და დასკვნა.
III) კვლევის მეთოდი – სკოლის მოსწავლეებს აცნობს შემოქმედებით საქმიანობას.
ეს გზა სხვებთან მეტად გულისხმობს შემოქმედებითი ამოცანის დამოუკიდებლად შესრულებას.
| გრძელვადიანი შემოქმედებითი დავალებები:
შესრულებულია მხარეთმცოდნეობის მუშაობაში. 1. პროექტი „კალენდარი მოსკოვის რეგიონის ბუნების შესახებ”. 2. კვლევითი სამუშაო – „მოსკოვის რეგიონის ამინდი და კლიმატი”. |
მოკლევადიანი შემოქმედებითი ამოცანები:
მოითხოვს ადრე მიღებული ცოდნის გადახედვას და სხვადასხვა წყაროსთან მუშაობას (რუკები). |
პრობლემური ამოცანების ტიპები გეოგრაფიაში
- ამოცანები, რომელთა პრობლემური ხასიათი განპირობებულია ადრე მიღებული ცოდნისა და დავალების მოთხოვნილებას შორის არსებული შეუსაბამობით.
მათ იციან, რომ ზღვის სანაპიროსთან მეტი ნალექი მოდის, რაც უფრო შორდები ნაპირს, ნალექი მცირდება.
პრობლემური ამოცანა (ატლასის რუკების ანალიზი):
რატომ არის ნამიბიის უდაბნო აფრიკაში ოკეანის ნაპირთან?
ორაზროვანი, კვლევითი კავშირების დამყარების ამოცანები:
რა ცვლილებები ხდება ბუნებაში ხე-ტყის მოპოვების შემდეგ?
რა ფაქტორებმა შეუწყო ხელი შეერთებულ შტატებს მსოფლიოში წამყვან ძალად ჩამოყალიბებაში?
- დავალებები, რომლებიც მოითხოვს დიალექტიკური წინააღმდეგობების გაგებას, მათთან მუშაობის შესაძლებლობას (ანტინომიების (წინააღმდეგობა ორ ურთიერთგამომრიცხავ დებულებას შორის) სიტუაცია – საპირისპირო განსჯები, მსჯელობა, როგორც „ორივე ერთდროულად”).
ა) გაიზარდა თუ შემცირდა ბუნებრივი რესურსების გავლენა ეკონომიკის განვითარებაზე სამეცნიერო და ტექნოლოგიური რევოლუციის დროს?
ბ) გამოიყენეთ ცოდნა გეოგრაფიის შესახებ, ახსენით რა გავლენას ახდენს დიდი ტერიტორია ქვეყნის ეკონომიკაზე. „ხელს უწყობს თუ უშლის ეკონომიკის ამ განვითარებას?
გ) რა გავლენას ახდენს წყალი (მდინარეები) რელიეფზე, ანადგურებს თუ ქმნის (აყალიბებს)?
- დავალებები, დაფუძნებული სამეცნიერო ჰიპოთეზაზე, მაგალითად, მუდმივი ყინვის წარმოშობის, ტყეების პლატოების წარმოქმნის, დედამიწის კლიმატის ცვლილებების შესახებ.
- პარადოქსული ამოცანები. (პარადოქსი არის აზრი, რომელიც წინააღმდეგობაში მოდის საყოველთაოდ დადგენილ წესთან).
„რუსეთისა და ციმბირის ევროპულ ნაწილში მდინარეები წელიწადში ერთხელ იტბორება, ხოლო ცენტრალური აზიის მდინარეებს – სირდარია, ამუდარია და ზარაბშანი – ორი წყალდიდობა ახასიათებთ – გაზაფხულზე და ზაფხულში. როგორ შეიძლება ამის ახსნა? ”
გამოყენებული ინტერნეტგვერდი: https://nsportal.ru/shkola/geografiya/library/2020/12/27/problemnoe-obuchenie-kak-metod-aktivizatsiya-umstvennoy
