გზები და შტრიხები გეოგრაფიის გაკვეთილისთვის

ადამიანის ნებისმიერ საქმიანობას აქვს განსაკუთრებული მიზანი. მასწავლებლის მუშაობის მთავარი მიზანი მოსწავლეთა შემეცნებითი აქტივობის ამაღლება და მათი შემოქმედებითი შესაძლებლობების განვითარებაა. პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ამ მიზნის მიღწევა ბევრი სასწავლო ამოცანის გადაჭრის საშუალებას გვაძლევს. შედეგად ვიღებთ შესწავლილი მასალის ინფორმაციულ ცოდნას, ცოდნის დამოუკიდებლად შეძენის უნარს, ცხოვრებაში სამეცნიერო და ტექნიკური გადაწყვეტილებების მიღების ჩვევას, რომელთა საშუალებით მოსწავლეებს შეუძლიათ, შემოქმედებითად დაეუფლონ არჩეულ სპეციალობას. ადამიანის შესაძლებლობები საქმიანობის პროცესში ვითარდება. უნარების ჩამოყალიბება ხდება რეგულარულად, დროში განაწილებულ სპეციალურად ორგანიზებულ სიტუაციებში აქტიური მონაწილეობით.

ამრიგად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მოსწავლეთა კოგნიტიური შესაძლებლობების განვითარება მასწავლებლის აქტივობის მიზანია, ხოლო მათი გააქტიურების სხვადასხვა მეთოდი – ამ მიზნის მისაღწევად საჭირო საშუალება. მოსწავლეთა განვითარების მიზნით საჭიროა სწავლების აქტიური მეთოდების გამოყენება მოსწავლეთა შემეცნებითი შესაძლებლობების განვითარების დონის გათვალისწინებით.

სწავლა-სწავლის ფორმირება ხანგრძლივი პროცესია. შეუძლებელია ყველა უნარის ჩამოყალიბება თუნდაც ერთ სასწავლო წელს. ამ პროცესმა უნდა გაიაროს გზა მარტივიდან რთული ცოდნისკენ. საყოველთაო საგანმანათლებლო მოქმედებების ფორმირების პროცესის გაგრძელების მიზნით აუცილებელია განვასხვაოთ სწავლა-სწავლის ფორმირების დონე-ეტაპები. ეს დონეები უნდა ჩამოყალიბდეს არა „სრულყოფილად ან ნაწილობრივ ოსტატობის“ ტიპით, არამედ როგორც ინტეგრალური თვისებები, რომლებიც ახასიათებს მარტივიდან რთულისკენ გადასვლას.

სასწავლო პროცესში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კომუნიკაციური უნარების განითარება, რადგან ინფორმაციის სწორად აღქმისა და სხვისთვის სწორად გადაცემის უნარი მოსწავლეთა შემეცნებითი აქტივობის საფუძველია. მეტყველების უნარის (მოქმედების) ნაკლებობა კონცეფციების შემუშავებაში ხშირად იწვევს მოსწავლეებში ცრუ იდეების ჩამოყალიბებას. საკომუნიკაციო უნარები საგანმანათლებლო საგნების შინაარსის მთავარი საშუალებაა.

სწავლების წარმატება დამოკიდებულია კლასებში მოსწავლეთა კომუნიკაციის ხარისხზე, ბავშვის უნარზე, იმუშაოს სხვადასხვა ტიპის ტექსტებთან. პირველ რიგში, მოსწავლეს უწევს სწავლის პროცესში მათთან გამკლავება, ამიტომ კომუნიკაციის უნარის ფორმირება თითოეული საგნის მთავარი ამოცანა უნდა იყოს. ეს უნარები კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება მოსწავლეებს შორის სხვადასხვა ტიპის ურთიერთქმედების ორგანიზების ჭრილში. ეს მოითხოვს საგანმანათლებლო პროცესის საგნების ურთიერთმიმართებას და საკუთარი საქმიანობის ორგანიზებას.

განვითარების ნებისმიერ უფრო რთულ ფორმას მოსწავლე ეუფლება თანამშრომლობით, მერე კი დამოუკიდებლად. ეს ნიშნავს, რომ თანამშრომლობაში არსებობს ობიექტური მოქმედებებისა და მეტყველების ფორმების იდეალური შაბლონების ოსტატობა, სხვების გამოცდილება, რაც ხდება რეპროდუქციული-მიბაძვითი საქმიანობის საფუძველზე.

ქმედებები დაკავშირებულია თანატოლებსა და უფროსებთან თანამშრომლობის უნარის განვითარებასთან:

• ურთიერთქმედების მიზნების, წესებისა და მეთოდების განსაზღვრა, მონაწილეთა ფუნქციების განაწილება;
• წყვილში მუშაობა ურთიერთდამოკიდებულების წესების შესაბამისად;
• პარტნიორის პოვნა;
• მცირე ჯგუფებში მუშაობა ურთიერთქმედების წინასწარ განსაზღვრული წესების საფუძველზე;
• განსხვავებული აზრის დაშვება და სხვადასხვა პოზიციის კოორდინირება;
• საკუთარი თვალსაზრისის დაცვა;
• საერთო გადაწყვეტილების შეთანხმება და მიღება, თუნდაც ინტერესთა კონფლიქტის ვითარებაში;
• საუბარი სხვების შეწუხების გარეშე (წყვილში – ჩურჩულით, ჯგუფში – ვალდებულებით);
• მეგობრის მოსმენა შეფერხების გარეშე;
• წესების დაცვა წყვილებში, ჯგუფებში.

კომუნიკაციის უნარის განვითარება გულისხმობს მასწავლებელთან კომუნიკაციასაც, რომელიც ეტაპობრივად ყალიბდება. მთავარია, მოსწავლე ხედავდეს, რომ გაკვეთილი მრავალფეროვანია და ჰქონდეს სიახლეების მოლოდინი. პატარა შტრიხიც კი რადიკალურად ცვლის მოსაწყენ გაკვეთილს. არაერთხელ დამიწერია ხატვით სწავლაზე, თამაშებზე, რომლებიც კოგნიტიური და შემოქმედებითი უნარების განვითარებაში გვეხმარება. სათამაშო ტექნოლოგიის გამოყენება საშუალებას მაძლევს, გავაუმჯობესო მოსწავლეთა შემეცნებითი აქტივობა კლასში და კომუნიკაციის უნარი. არ არის აუცილებელი მთელი გაკვეთილის თამაშზე აგება, ხანდახან ერთი პატარა შტრიხიც საკმარისია. განსაკუთრებით საინტერესო და სახალისო ხდება თამაში, როცა მასში მასწავლებელიც მონაწილეობს.

მინდა შემოგთავაზოთ პრაქტიკაში გამოყენებული რამდენიმე ვარიანტი:

მე-7 კლასში ახალმა ეროვნულმა სასწავლო გეგმამ და ახალმა სახელმძღვანელომ დიდი ვნებათაღელვა გამოიწვია. ჩვენ კი ნელა, ყველა პრინციპის გათვალისწინებით, რაც თავიდანვე მოგახსენეთ, მივიწევდით წინ – ხან ვითამაშეთ, ხან ვხატეთ… პარაგრაფი „როგორ გროვდებოდა გეოგრაფიული ცოდნა“ საკმაოდ ინფორმაციული და დიდია. გავანაწილეთ როლები: ზოგი ერატოსთენე იყო, ზოგი – სტრაბონი, ზოგიც – კოლუმბი თუ მაგელანი… პრეზენტაციების წარდგენის შემდეგ უნდა შეეფასებინათ საკუთარი და სხვათა ღვაწლი გეოგრაფიის განვითარებაში. ძალიან საინტერესო პრეზენტაციები წარმოადგინეს. ყველა „საკუთარი“ ღვაწლის წარმოჩენას ცდილობდა.

აზიმუტის შესწავლისას ეზოში ბურთითაც კი ვითამაშეთ. ცენტრში ერთი მოსწავლე ბურთით ხელში იდგა და ჩემს ინსტრუქციას ელოდა. დანარჩენები წრეზე განლაგდნენ მის გარშემო. მე ვასახელებდი აზიმუტს, რომლის მიმართულებითაც უნდა ესროლა მოსწავლეს ბურთი. შემდეგ წრეში ის მოსწავლე დგებოდა, რომელმაც ბურთი დაიჭირა და მას ახალ ინსტრუქციას ვაძლევდი. უნდა გითხრათ, რომ შემაჯამებელ გაკვეთილზე ყველამ კარგად განსაზღვრა აზიმუტი.

ეზოში აზიმუტის განსაზღვრისას

მეორე მაგალითი რელიეფი და რელიეფწარმომქმნელი ფაქტორების განხილვას ეხება. ამ თემას რამდენი წელია ხატვითა და BBC-ს ფილმით განვიხილავთ. პირველ გაკვეთილზე ვაჩვენებ ფილმს „ვულკანები“ და „მთები“. მეორე გაკვეთილზე უკვე სახელმძღვანელოში არსებულ პარაგრაფს განვიხილავთ, ვხატავთ, მოსწავლები ამზადებენ პრეზენტაციებს… მაგრამ წელს გაკვეთილზე „ვაღიარე“, რომ უცხოპლანეტელი ვიყავი და მინდოდა გამეგო პლანეტა დედამიწის აგებულებისა და რელიეფის შესახებ. სულ სხვა მუხტი შემოიტანა ჩემმა „აღიარებამ“. გუნდებმა სახელებიც კი დაირქვეს და პრეზენტაციის დროს ცდილობდნენ, თავი მოეწონებინათ „უცხოპლანეტელისთვის“ – მას ხომ თავის პლანეტაზე წასაყვანი ადამიანები უნდა აერჩია. კიდევ ერთი დეტალი: გეოგრაფიის დარგობრივი სტრუქტურის შესწავლისას შევთანხმდით, რომ თემების შესაბამისად გეოგრაფების როლს მოირგებდნენ: ჯერ კარტოგრაფები იყვნენ, მერე – გეომორფოლოგები, მეტეოროლოგები და ა.შ. ყოველ ჯერზე იხსენებდნენ, გეოგრაფიის რომელი დარგი რას შეისწავლის.

მოსწავლეთა ნამუშევრები

მერვე კლასი ჯერ კიდევ ძველი სახელმძღვანელოებით სწავლობს. მიუხედავად იმისა, რომ მიყვარს წიგნიც და თემაც, ყოველ წელს ვცდილობ, რამე ახალი მოვიფიქრო. აქაც უმნიშვნელო დეტალის ცვლილებაც კი გვახალისებს. ახლა ესენი გახდნენ ხან კოლუმბები და ხან ლივინგსტონები, მე კი ევროპელი ბანოვანი გახლდით, რომელიც საცხოვრებელს ირჩევდდა.

კოლუმბი და მისი ეკიპაჟი

მახსოვს, გასულ სასწავლო წელს როგორ ეძებდნენ ჩემი მეათეკლასელები საკუთარი ქვეყნის შესახებ ახალ-ახალ ინფორმაციას, რათა ემიგრაციაში მიმავალი ქალბატონისთვის შესაფერისი გარემო შეერჩიათ. ეს ქალბატონი, რა თქმა უნდა, მე ვიყავი, მეც თამაშის მონაწილე გავხდი. ქვეყნებს პერიოდულად ვცვლიდით. ყოველ ჯერზე ახალი შტრიხი ემატებოდა „ჩემს პიროვნებას“ და ახალ-ახალი თავსატეხი უჩნდებოდათ ჩემს აგენტებს. იქამდე მივედით, რომ სასურველი ქვეყნების განათლებისა და მიგრანტების შესახებ კანონებიც კი მოძებნეს და თარგმნეს, ყველისა და ღვინის დღესასწაულები აღმოაჩინეს. ასე განვიხილეთ და შევისწავლეთ ქვეყნები.

არის საკითხები, რომელთა „ახსნაც“ მიწევდა. ამ დროს ინტერაქციულ ლექციას ვიყენებდი. თუმცა მიმდინარე წელს ეს ლექციებიც შევამცირე. ასე მოხდა მეათე კლასში ცხოვრების დონის განხილვისას. მოსწავლეებმა ჯგუფებში თავად განსაზღვრეს სამომხმარებლო კალათის სტრუქტურა. ძალიან საინტერესო გამოვიდა, რადგან ბავშვებმა, საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარე, ანალიზის შედეგად შექმნეს წრიული დიაგრამები. მინდა გითხრათ, რომ მათი დიაგრამები მნიშვნელოვნად არ განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან. სამომხმარებლო კალათა და მისი ღირებულება ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური სურათის მნიშვნელოვანი და თვალსაჩინო მახასიათებელი რომ არის ეს თავად დაადგინეს.

ევროკავშირისა და ბრექსიტის განხილვისას CNN-ის გადაცემა მომიწყვეს. მინი სტუდია გამართეს და საინფორმაციო გადაცემის მოსმენა გვაიძულეს, ჩართული რეკლამებითურთ. უკვე თავად ეძებენ და იგონებენ პრეზენტაციის გასხვავებულ ფორმებს. მრავალფეროვანი შემეცნებითი ამოცანების სისტემატური გადაწყვეტა მოსწავლეთა შემოქმედებითი შესაძლებლობების გამოვლენის საშუალებაა.

ასეთია ჩვენი გეოგრაფიის გაკვეთილები.

მეშვიდეკლასელი მარიამის კითხვით დავასრულებ:

– მას, გეოგრაფიაც მეორე სემესტრში ისევე გართულდება, როგორც სხვა საგნები?