ახლა სოფელში ვარ. ღამის ორი საათია, მაგრამ არ მძინავს. თავს ვირთობ, რომ არ დავიძინო, რადგან მარტო ვარ და „უხილავ“ მტრებს ველოდები. ჰო, მიხვდით ალბათ, ეს სარკაზმია, რადგან ადამიანი ყველა მტერს სახეზე ცნობს, ამიტომ უხილავადაც ვეღარ ჩაითვლებიან, თუმცა თითოეულ ჩვენგანს ერთი „უხილავიც“ ეყოლება.
ჰოდა, იმას ვამბობ, თავს ვირთობ-მეთქი. ამიტომ, „მასწავლებელში“ ადრე გამოქვეყნებულ ჩემს სტატიებს ვათვალიერებ. 2019 წლის 21 ივლისს სტატია გამოქვეყნებულა ინტერესის აღმძვრელი სახელით:
სტატიაში გულწრფელად ვწერდი,რომ:
„K“-ის უკან კალიუმი იმალება. ინგლისურად: Potassium,ფრანგულად: Potassium, გერმანულად: Kalium, თურქულად: Potassium/ Kalium (ორივეს იყენებენ). 1807 წელს ჰამფრი დევიმ ელექტროლიზის მეშვეობით მიიღო. მეტალს სახელი მოგვიანებით ჰილბერტმა თავის ჟურნალში, „Annalen der Physik“ უწოდა და ეს სახელი კალიუმი გახლდათ. თუმცა, სხვა ენებზე მას პოტასიუმი დაარქვეს, რადგან მისი წარმომავლობა სიტყვა პოტაშისგან (ნაცრისგან) მოდიოდა. პოტაშს დიდ ქოთნებში ამზადებდნენ და მისგან სელიტრა მიიღებოდა, რომელიც დენთის დასამზადებლად ყოფილა კარგი. თავად ტერმინი კალიუმი არაბული სიტყვა „ალ კალისგან“ მოდის, რომელიც ნიშნავს ტუტეს. სიტყვა „კალი“ (qila) 850 წელს ერთ არაბულ თხზულებაში გვხვდება, შემდეგ შეიცვალა სიტყვით – qali, Al-qali.
მაშინ ჯერ კიდევ არ ვიცოდი, რომ საშინელი 2020 მოდიოდა და K-ის უკან „კოვიდ-19“, იგივე „კორონა“ იმალებოდა. დიახ, მისი ლათინური ჩანაწერი ამ კ-ისგან განსხვავდება, მაგრამ კ-თი იწყება და მორჩა.
არა, მართლაც რა უსამართლოდ ცუდი წელი გამოდგა? ჯერ სახლში გამოგვკეტა, მერე ნიღბები აგვაფარა. ადამიანების ერთ ნაწილს მათთვის ძვირფასი ადამიანები წაართვა. ადამიანები ყველა წელს მიდიანო, იტყვის ახლა ვინმე. წელს განსაკუთრებულად ბევრი და თვალში საცემი იყო ყველაფერი. ოთხი თვეღა დარჩა და ეს თავზეხელაღებული წელი დაგვანებებს თავს… წავა…
იმ სტატიაში ელემენტ კალიუმზე და ვიტამინ K-ზე ვწერდი-მეთქი. ახლაც იმავე ელემენტზე დავწერ, ოღონდ სხვა კუთხით განვიხილავ.
კალიუმის ორგანიზმში განაწილება ნატრიუმის საპირისპიროა. ერითროციტებში პლაზმასთან შედარებით, მისი კონცენტრაცია 20-ჯერ მეტია. პლაზმაში კალიუმის რაოდენობა 3,8-5,4მმოლ/ლ ფარგლებში მერყეობს. ამასთან, კალიუმის შემცველობა მცენარეულ პროდუქტებში, ცხოველურთან შედარებით, გაცილებით მეტია. ორგანიზმიდან კალიუმის გამოყოფა იმდენად აქტიურად ხდება, რომ საკვებთან ერთად მისი ჭარბი რაოდენობით მიღება ჰიპერკალიემიას ვერ გამოიწვევს.
მაინც რომელი პროდუქტები შეიცავენ კალიუმს? პირველ რიგში ეს ჭარხალია, თანაც მობილიზებულია, როგორც თავად ნაყოფში, ისე მის ფოთლებში. ერთი საშუალო ნაყოფი 1300მგ. კალიუმს შეიცავს.
მეორე ადგილზეა ავოკადო, ერთ ნაყოფში 975მგ. კალიუმია.
კარტოფილში 1000მგ-ია, თუმცა კარტოფილი ასუქებს და კალიუმის მარაგის შესავსებად ყველაზე ეფექტური მისი ახლადგამოწურული წვენი გახლავთ, თუმცა ცუდი დასალევია. ისპანახი-839მგ-ს შეიცავს, ყაბაყი-800მგ-ს, ბრიუსელის კომბოსტოს ერთ ჭიქაზე – 504მგ კალიუმი მოდის. ამ ელემენტის გემრიელი წყარო ბანანია, ერთ ნაყოფში 1200მგ-ს იპოვნით.
ორგანიზმში კალიუმი ქლორიდების, ფოსფატებისა და სხვათა სახითაა. ის ნატრიუმის ფიზიოლოგიური ანტაგონისტია. თუ ნატრიუმის იონს წყლის შემაკავებელი თვისება აქვს, კალიუმი პირიქით შარდმდენ თვისებას იჩენს და შეშუპების დროს უნიშნავენ ავადმყოფებს.
ჰიპერკალიემია შეიმჩნევა თირკმელის მწვავე უკმარისობის დროს და თირკმელზედა ჯირკვლის ქერქის ჰორმონების (განსაკუთრებით ალდოსტერონის) ნაკლებობისას. ალდოსტერონის გაძლიერებული პროდუქციის დროს კი შეიმჩნევა კალიუმის გაძლიერებული გამოყოფა შარდთან ერთად და ნატრიუმის შეკავება. ასეთი ჰიპოკალიემია არღვევს გულის მუშაობის რიტმს. ზოგიერთი პათოლოგიური მდგომარების დროს (ხანგრძლივი პირღებინება, კუჭ-ნაწლავის აშლილობა და სხვა) კალიუმი გამოდის უჯრედიდან ექსტრაცელულალურ სითხეში, საიდანაც გამოიყოფა შარდთან ერთად. ამ დროს ფიზიოლოგიური ხსნარის შეყვანა უარყოფით გავლენას ახდენს ორგანიზმზე და აუცილებელია კალიუმის მარილების დანიშვნა.
ქირურგიული ოპერაციების შემდეგ მძიმე გართულებების ასაცილებლად აუცილებელია თვალ-ყური ვადევნოთ კალიუმ-ნატრიუმის ბალანსს ორგანიზმში და მოვახდინოით მისი რეგულირება.
და მაინც რად გვინდა ამდენი კალიუმი? დღეში ორგანიზმს 4700-6000მგ სჭირდება.
ორგანიზმში არსებობს ნატრიუმ-კალიუმის ტუმბო. ის მემბრანაში შემავალ ცილაშია ჩაშენებული და წარმოქმნის ფერმენტს. ორგანიზმში ასეთი ტუმბო უამრავიაა. ეს ტუმბოები აქტიურ მემბრანულ ტრანსპორტს უზრუნველყოვენ და დიდ ენერგიას მოიხმარენ ატფ-ის სახით.
ჩვეულებრივ, უჯრედის შიგნით Na+ იონების კონცენტრაცია გაცილებით ნაკლებია (10 მმოლი/ლ), ვიდრე უჯრედგარე სითხეში (140 მმოლი/ლ). K+ იონების კონცენტრაცია კი პირიქით, უჯრედის შიგნით ყოველთვის მეტია (140 მმოლი/ლ), ვიდრე უჯრედგარე სითხეში (4 მმოლი/ლ). Na+ და K+ იონების უჯრედგარე და უჯრედშიდა სითხეებს შორის ასეთ გადანაწილებას, ამ იონების კონცენტრაციის გრადიენტის შექმნასა და შენარჩუნებას ახორციელებს პლაზმურ მემბრანაში მოთავსებული ტრანსმემბრანული ცილა, რომელსაც Na+,K+-ATP-აზას უწოდებენ. ის ფერმენტია, რომელიც აკატალიზებს ატფ-ის ჰიდროლიზს და გამოყოფილი ენერგიის ხარჯზე ანტიპორტის მექანიზმის (აქტიური ტრანსპორტის ერთ-ერთი მექანიზმია) საშუალებით ერთდროულად ახორციელებს ნატრიუმის იონების უჯრედიდან გამოტანასა და კალიუმის იონების უჯრედში შეტანის პროცესს.
Na+,K+-ATP-აზას აქტივობისთვის აუცილებელია, როგორც ნატრიუმის, ისე კალიუმის იონები. გარდა ამისა, ფერმენტი თავისი აქტივობისთვის საჭიროებს მაგნიუმის იონებსა და ფოსფოლიპიდებს.
ატფ-ის ჰიდროლიზი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ხდება, როდესაც Na+,K+ იონების ტრანსმემბრანულ გადატანას აქვს ადგილი. ატფ-ის ჰიდროლიზის შედეგად უჯრედიდან 3Na+ გამოდის, ხოლო უჯრედში 2K+ შედის, რის გამოც პლაზმური მემბრანის შიგნითა მხარე უარყოფითად იმუხტება, გარეთა მხარე კი – დადებითად.
უჯრედებისთვის Na+,K+-ATP-აზას, იგივე ტუმბოს მნიშვნელობაზე ის ფაქტიც მიუთითებს, რომ აგზნებადი ქსოვილების (ნერვული, კუნთოვანი) უჯრედებში სინთეზირებული ატფ-ის 60-70%, ხოლო სხვა ქსოვილების უჯრედებში კი 35% სწორედ ნატრიუმ/კალიუმის ტუმბოს მუშაობისთვის გამოიყენება.
კუნთის უჯრედებში არსებობს კალციუმის ტუმბოც. ის ახორციელებს კალციუმის იონების ციტოპლაზმიდან სარკოპლაზმურ რეტიკულუმში გადატანასა და ციტოპლაზმაში კალციუმის იონების შემცირებას.
თუ ტუმბო არ იმუშავებს, უჯრედში კალციუმის ტრანსპორტირება შეფერხდება და კუნთის პარალიზება მოხდება. სიტუაციის გამოსასწორებლად კი ორგანიზმს კალიუმი დასჭირდება. წყლის ბალანსი და ენერგიის ზოგადი დონეც ამ ტუმბოთი რეგულურდება.
ტუმბო კუჭშიც არის, რომელსაც წყალბად-კალიუმიანი ატფ-აზა ეწოდება. ის კუჭის წვენის გამომუშავებაში მონაწილეობს. ტუმბოები ასევე განლაგებულია კუნთებსა და ნერვულ სისტემაში. ამ უკანასკნელში არსებული ტუმბოები მოიხმარენ ორგანიზმში შემავალი კალორიების 66%-ს. ეს ტუმბოები ნივთიერებათა ცვლისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია – გლუკოზისთვის, ამინომჟავებისთვის, მაკრო და მიკროელემენტებისთვის და მათი ტრანსპორტისთვის.
კალიუმის დეფიციტს ორგანიზმი პირველ რიგში დაღლილობით გვამცნობს. მაგ. კიბეზე ასვლისას თუ კუნთები ძლივს გვემორჩილება, ეს კალიუმის დეფიციტი შეიძლება იყოს. კალიუმის გარეშე უჯრედებში ელექტრული მუხტი ძალიან დაბალი იქნება. ტუმბოები ვერ იმუშავებენ. თუ ნერვული სისტემა დაითრგუნა, ელექტრული იმპულსები ვერ განვითარდება, ადგილი ექნება არითმიას, გულისცემა გაიზრდება, ორგანიზმი სითხის დაგროვებისკენ იქნება მიდრეკილი, შესივდება კიდურები.
რატომ ვითარდება დეფიციტი? შეიძლება ვერ მივიღოთ საკვებით, ან განვითარდეს დიარეა, ღებინება და ასევე დეფიციტი გამოიწვიოს. ნაკლებობას იწვევს ასევე ოპერაციები, სტრესი; ბევრი შაქარი, შარდმდენი პრეპარატები და ალკოჰოლი.
გლუკოზის, ანუ მარტივი შაქრის გადასამუშავებლად აუცილებელია ვიტამინებისა და იონების შემცველი კოფაქტორები. ამიტომ, შაქრის მოხმარებისას ვიტამინები მალე გაიხარჯება. განსაკუთრებით მოთხოვნადია თიამინი, ანუ ვიტამინი B1. თუთია, კალიუმი, მაგნიუმი, ქრომი, კალციუმი, B3, B5, B6. გამოდის, რომ, თუ შაქარს ჭამთ და არ ამდიდრებთ ორგანიზმს ვიტამინებითა და მინერალებით, მაშინ ორგანიზმი მათ თქვენივე მარაგიდან აიღებს, რადგან შაქარს გადამუშავება სჭირდება. გლუკოზას მიირთმევთ და კალიუმის მარაგს არ ივსებთ, ნერვიულობა დაგჩემდებათ, ვერ დაიძინებთ, პულსი აგიჩაქარდებათ, მალე დაიღლებით და ნათელი გონება არ გექნებათ. თუთია – იმუნური სისტემა დასუსტება.
ზუსტად ჩემი სახლის გალავანთან ვიღაც მთვრალი ჩერდება. ცუდად კი არ იქცევა, მღერის თავისთვის. თუმცა, იმხელა ხმა ამოსდის, გამოდის, მიძინებულ სოფელსაც უმღერის. იმედია, სახლიდან გამავალ შუქს ვერ აღიქვამს და ეზოში შემოჭყეტვა თავში აზრად არ მოუვა. ისე იმღეროს, გავერთობი.
- ჰეი, მთვარევ, რატომ ხარ ასე შორს და რატომაა კორონა ასე ახლოოოსსს??? ჩამოდი შენც ჩვენთან მთვარევ და მაშინ ვნახოთ, რა მოხდებაააა – ასეთია სიმღერის ტექსტი.
ხედავთ, 2020-ის და კალიუმის დეფიციტის (შფოთავს და უეჭველი დეფიციტი აქვს) მიერ დატრიალებულ ამბებს? ოღონდაც კი „კორონა“ წავიდეს და თავზე მთვარის დამხობისთვისაც კი მზად არის.
