როგორ ვესაუბროთ ბავშვებს ძალადობაზე, დანაშაულსა და ომზე
გრაფიკული გამოსახულებების, შემაშფოთებელი ინფორმაციისა და საზარელი სათაურების სიმრავლეს ბავშვის კეთილდღეობაზე გავლენის მოხდენა შეუძლია.
მასობრივი სროლები; ბირთვული იარაღი; ყაჩაღობა თქვენს მეზობლად მდებარე მაღაზიაში – საიდან დავიწყოთ ამის ახსნა ჩვენი შვილებისთვის? დღესდღეობით, ძალადობით, დანაშაულითა და ომითაა გაჯერებული პოპულარული შოუები, ვიდეოთამაშები, წიგნები, ახალი ამბები და ეს ყველაფერი ყველაზე პატარებამდეც აღწევს. თქვენ შესაძლოა, მოგიწიოთ თქვენს ბავშვთან ყველაზე უარესზე საუბარიც კი და ამისათვის უნდა შეარჩიოთ ასაკის შესაბამისი გზები, რათა ბავშვს ამის გაგებაში დავეხმაროთ და თან ზიანიც არ მივაყენოთ.
ცნობილია, რომ ძალადობის თემაზე შექმნილმა თამაშებმა და ფილმებმა შეიძლება უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინოს ბავშვებზე. ასევე ცნობილია, რომ ბავშვებს ეშინიათ, ბრაზობენ ან დეპრესიაში ვარდებიან ახალი ამბების გამო. მაგრამ ბოლო წლებში, მსოფლიოში გაზრდილი ტერორისტული აქტების გამო, მკვლევრები იკვლევენ ნამდვილი ძალადობრივი მოვლენების „შორიდან დასწრების“ ეფექტებს. შორიდან დასწრებას ხდება მაშინ, როცა ბავშვს ესმის, რომ რაღაც შემაშფოთებელი მოხდა, მაგრამ უშუალოდ არ გამოუცდია ეს. გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ მისი გრძელვადიანი შედეგია – მწუხარება, ტრავმა, შიში და მენტალურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები. ბავშვებზე შეიძლება ძლიერი ზეგავლენა მოახდინოს ომისაგან დანგრეული ქალაქების, დასისხლიანებული ლტოლვილი ბავშვების, საერთო სასაფლაოების ნახვამ და დამატებითი დახმარება სჭირდებათ ამასთან გასამკლავებლად.
ეს რჩევები და მაგალითები შესაძლოა, დაგეხმაროთ სხვადასხვა ასაკის ბავშვეთან ყველაზე მძიმე თემებზე სასაუბროდ. მიიღეთ მეტი რჩევა შემაშფოთებელ ახალ ამბებზე, რთულ თემებსა და სექსუალურ ძალადობაზე სასაუბროდ (ან – ამ ყველაფრის ასახსნელად).
რჩევები ბავშვებთან ძალადობაზე, დანაშაულსა და ომზე სასაუბროდ
2–6 წელი
ერიდეთ საშინელი ამბების განხილვას ან ნახვას. მაქსიმალურად ეცადეთ, დაელოდოთ ბავშვის დაძინებას, ვიდრე ახალ ამბებს უყურებდეთ ან ისეთი საზარელი ამბების განხილვას დაიწყებდეთ, როგორიც, მაგ. ჩარლზ მენსონის მკვლელობებია.
ნუ წამოჭრით მსგავს საკითხებს, სანამ არ დარწმუნდებით, რომ ბავშვმა რაღაც იცის. არანაირი აუცილებლობა არ არის ბავშვებთან სკოლაში სროლებზე, ტერორისტულ აქტებზე, ომის საფრთხეებსა და სხვა მსგავს საკითხებზე საუბრისა. თუ ეჭვობთ, რომ ბავშვს ასეთი სცენები უნახავს – მაგ. ყური მოჰკარით, როგორ საუბრობდა თამაშის დროს – შეგიძლიათ ჰკითხოთ და გაარკვიოთ, საჭიროა თუ არა რაიმეზე დამატებით საუბარი.
დაუმტკიცეთ, რომ თქვენი ოჯახი უსაფრთხოდაა. როცა შემაშფოთებელი ამბის გამო აღელვებული ხართ – მნიშვნელოვანია ბავშვმა იცოდეს, რომ ის და მისი ოჯახი უსაფრთხოდაა, და ვიღაც ზრუნავს პრობლემის მოსაგვარებლად. ჩახუტებასაც კი საოცრების მოხდენა შეუძლია ხოლმე.
გაამარტივეთ რთული იდეები. აბსტრაქტულ იდეებს საქმის გართულება და ბავშვის შეშინებაც კი შეუძლია. გამოიყენეთ კონკრეტული ტერმინები და თქვენი შვილისათვის გასაგები მაგალითები, ზედმეტი (ახსნა) არ მოგივიდეთ. მასობრივი სროლების შესახებ შეგიძლიათ უთხრათ, რომ „ადამიანმა, რომელიც ძალიან დაბნეული და გაბრაზებული იყო, აიღო იარაღი და ადამიანებს ესროლა. პოლიცია მუშაობს, რათა ადამიანების უსაფრთხოებაში დარწმუნდეს”.
განასხვავეთ „ნამდვილი” და „ვითომ”. პატარებს მდიდარი ფანტაზია აქვთ და გამონაგონსა და რეალობას ურევენ ხოლმე. შესაძლოა გკითხონ, ეს საშიში ამბავი სიმართლეა თუ არა. იყავით გულწრფელი, მაგრამ ზედმეტი არ მოგივიდეთ.
7–12 წელი
დაელოდეთ. სანამ ამ საკითხზე შეკითხვას დაგისვამენ, ნუ იფიქრებთ, რომ ვალდებული ხართ, მათ საშინელ ამბებზე ესაუბროთ ან აუხსნათ საზარელი დანაშაულები, როგორიცაა გაუპატიურება, თავის მოკვეთა, დასახიჩრება და ნარკოტიკებით წაქეზებული თავაშვებულობა (განსაკუთრებით ამ ასაკობრივი კატეგორიის ქვედა ზღვარზე მყოფ ან მგრძნობიარე ბავშვებთან). თუკი ბავშვები ავლენენ დისტრესის ნიშნებს მშფოთვარე ქცევით, რეგრესით, ან სხვაგვარად გაგრძნობინებენ, რომ რაღაც არ არის კარგად – მაგ. კარგავენ სკოლაში წასვლის ხალისს – მიდით და შესთავაზეთ საუბარი.
ესაუბრეთ და მოუსმინეთ. ამ ასაკობრივი კატეგორიის ზედა ზღვარზე მყოფნი ძალადობასთან, დანაშაულთან და ომთან დაკავშირებულ ამბებს სოციალური მედიის, იუთუბის, ტელევიზიისა და ფილმების საშუალებით ეცნობიან, რაც ინფორმაციის არცთუ ისე სანდო წყაროა ხოლმე. გაიგეთ, რა იცის თქვენმა შვილმა, ვიდრე ახსნას დაუწყებდეთ, თუკი არ გსურთ კიდევ მეტად „დასტრესოთ” ან ახალი პრობლემა შექმნათ. გამოკითხეთ შემდეგნაირად: „რა მოისმინე?”, „სად მოისმინე ეს?”, „რა იცი ამის შესახებ?”, „რას ფიქრობ ამაზე?”.
იყავით გულწრფელი და პირდაპირი. ამ ასაკის ბავშვებს შეუძლიათ სხვადასხვა წყაროს მიმართონ რაღაცის გასაგებად, თქვენ კი გსურთ სიმართლე თქვენგან მოდიოდეს. არ არის საჭირო, დეტალებს ჩავუღრმავდეთ. ოჯახის შესახებ, რომელსაც თავისივე შვილები მძევლად ჰყავდა, შეგიძლიათ უთხრათ – „ბავშვები მრავალგვარ ძალადობას განიცდიდნენ. მაგრამ ისინი გადაარჩინეს, მშობლები კი დააპატიმრეს. ბავშვებზე ძალადობისას ხშირ შემთხვევაში მშობლები ხშირად გონებრივად ან სხვა დაავადებით არიან ავად”.
განიხილეთ სენსაციურობა ახალ ამბებსა და მედიაში. აუხსენით ბავშვებს, როგორ იყენებს სხვადასხვა მედია (ახალი ამბების სააგენტოები, სატელევიზიო შოუები, კინოკომპანიები და თამაშების შემქმნელები) ექსტრემალურ თემებს ყურადღების მისაქცევად. გაიხსენეთ გამოთქმა „რაც მეტი სისხლია, მეტია პოპულარობაც“ და ესაუბრეთ, რატომ შეიძლება მიგვიზიდოს ადამიანის აღმაშფოთებელმა საქციელმა. ეს დაეხმარება ბავშვს, კრიტიკულად იფიქროს იმ საკითხების, სიტყვებისა და გამოსახულებების შეფარდებით მნიშვნელობაზე, რომლებიც აუდიტორიის მისაზიდად გამოიყენება, ასევე მედიაზე, რომელსაც ირჩევენ.
აუხსენით კონტექსტი და შესთავაზეთ პერსპექტივა. თქვენი ცხოვრებისეული გამოცდილება, ცოდნა და სიბრძნე შესაძლებლობას გაძლევთ კონკრეტულ საკითხთან დაკავშირებით მრავალი გარემოება ახსნათ. ეს არის პროცესი, რომელიც საგნებს მნიშვნელობასა და სიცხადეს აძლევს – და ბავშვებისთვის მნიშვნელოვანია, შეძლონ აზრის გამოტანა უარყოფითი და უსიამოვნო ამბებიდანაც. იმ მძლავრ ემოციებთან გასამკლავებლად, რომელთა გამოწვევაც ცემის, სისხლის და ადამიანთა ტანჯვის გამოსახულებებს შეუძლიათ, ბავშვებმა უნდა ისწავლონ მსგავსი საშინელი მოვლენებისაგან დისტანცირება, ძირითადი მიზეზების გაგება, და, სასურველია, ჩაერთონ მოვლენათა გაუმჯობესების მნიშვნელოვან გზებში, როგორიცაა დიპლომატია და განათლება.
„თინეიჯერები”
ივარაუდეთ, რომ იციან, მაგრამ ნუ იფიქრებთ, რომ მათი ცოდნა სრულია. თინეიჯერები ბევრ ინფორმაციას იღებენ ონლაინრესურსებიდან, როგორიცაა, სოციალური მედია ან იუთუბი, რაც შეიძლება იყოს შეცდომაში შემყვანი ან ყალბი. მნიშვნელოვანია, პატივი ვცეთ მათ ცოდნას და სიახლეების დამოუკიდებლად შესწავლის სასარგებლო უნარს, მაგრამ თქვენ მაინც დაგჭირდებათ „სიცარიელეების” ამოვსება და თქვენი ცოდნის გაზიარება.
ალაპარაკეთ ისინი. დამამთავრებელ კლასებში თინეიჯერები ხშირად მშობლებს უპირისპირდებიან, უპირატესობას მეგობრების აზრებს ანიჭებენ და ცდილობენ საკუთარი ხმის ჩამოყალიბებას. ეს „განხეთქილება” შეიძლება განსაკუთრებით გამძაფრდეს, როდესაც რაიმე შემაშფოთებელი ხდება. თუ გსურთ, ისე ესაუბროთ, როგორც უფრო პატარა ასაკში ესაუბრებოდით და, ამასთან, შეინარჩუნოთ კავშირი და დარჩეთ რელევანტური, თავი შეიკავეთ დამოძღვრისგან და ამის ნაცვლად ჰკითხეთ აზრი. წაახალისეთ, რომ განამტკიცონ თავიანთი იდეები ლეგიტიმური ახალი წყაროებით და არ გაიმეორონ მხოლოდ ის, რასაც სხვები ამბობენ. უთხარით, რომ შესაძლოა ყოველთვის არ ეთანხმებოდეთ, მაგრამ გაინტერესებთ, რა აქვს სათქმელი.
მიიღეთ მათი წყაროები, მაგრამ გააფართოვეთ მათი ჰორიზონტები. ასწავლეთ, კრიტიკულად შეაფასონ ინფორმაცია, საკუთარ თავს დაუსვან შეკითხვები: „ვინ გააკეთა ეს?”, „რატომ გააკეთეს?”, „რა ინფორმაცია არის გამოტოვებული?” და „რას იფიქრებდნენ ჩემი მეგობრები ამაზე?”. მედიაწიგნიერებასთან დაკავშირებული ეს შეკითხვები დაეხმარება თინეიჯერებს ინფორმაციის შეფასებასა და საკითხის ღრმად შესწავლაში.
მიეცით იმედი. ამ წლებში ბავშვებს განწყობის ცვალებადობა ახასიათებთ. მაგრამ სევდიანმა და დამთრგუნველმა ახალმა ამბებმა, ისევე როგორც ძალადობის, დანაშაულისა და ომის სცენებმა სოციალურ მედიაში, ვიდეოთამაშებსა და ფილმებში, შეიძლება ის ცხოვრებით გადაღალოს. ნუ იქნებით უიმედო, თორემ ბავშვები შეამჩნევენ ამას, მაგრამ ესაუბრეთ გზებზე, რომლითაც უფრო დიდ სიკეთეს შეიძლება ემსახურონ.
