საიდან იწყება კვლევა?
გაოცებისგან და, რა თქმა უნდა, ამ დროს გაჩენილი კითხვიდან: „რატომაა ეს ასე და არა სხვანაირად?“ ამ კითხვის გაჩენის წუთიდან ადამიანი უკვე აღარ კმაყოფილდება მზა სქემებით და თავად ცდილობს, იპოვოს პასუხი. ესაა სწორედ ძიების, კვლევის დასაწყისი.
მასწავლებლის ერთ-ერთი მთავარი ამოცანაა, ისეთი გარემო შექმნას გაკვეთილზე, რომ მოსწავლეებს გაუჩნდეთ კითხვების დასმის და მასზე პასუხების მოძებნის სურვილი და მოტივაცია, ანუ ხელი შეუწყოს მათი კვლევითი საქმიანობით დაინტერესებას.
კვლევითი საქმიანობა ერთ-ერთი უმთავრესი წყაროა სამყაროს შესახებ წარმოდგენების შესაქმნელად. კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების ამოცანებია:
- ვასწავლოთ მოსწავლეებს კვლევის დაგეგმვა, მისი ეტაპების თანამიმდევრობით განხორციელება; გავიყვანოთ ისინი რეალურ შედეგზე (სამეცნიერო ნაშრომის დაწერა, სამეცნიერო კონფერენციაზე გამოსვლა და სხვ.);
- ვასწავლოთ მოსწავლეებს თანამედროვე საინფორმაციო სივრცეში ორიენტირება;
- განვუვითაროთ მოსწავლეებს ციფრული წიგნიერების კომპენტენციები;
- განვუვითაროთ მოსწავლეებს კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნება, პროექტული და კვლევითი საქმიანობის უნარები, ავუმაღლოთ ცოდნის სოციალური სტატუსი;
- განვუვითაროთ მოსწავლეებს ინტეგრირებული მიდგომები პრობლემის გადაჭრის გზების ძიებისას;
- განვუვითაროთ მოსწავლეებს დამოუკიდებელი და გუნდური მუშაობის უნარ-ჩვევები.
გარემო მთელი თავისი მრავალფეროვნებითა და სირთულით, ბუნება და იქ მიმდინარე მოვლენები და პროცესები გეოგრაფიული კვლევის მთავარი ობიექტია. გეოგრაფია სწორედ ის სასკოლო საგანია, სადაც მოსწავლეს შეუძლია დამოუკიდებლად მოიძიოს ინფორმაცია, მიიღოს არასტანდარტული გადაწყვეტილებები, ეძიოს თანამედროვე კაცობრიობის განვითარების ლოკალური, რეგიონალური და თვით გლობალური პრობლემების გადაწყვეტის გზებიც კი.
გეოგრაფიული კვლევა პირობითად 5 ძირითადი ეტაპად შეიძლება დაიყოს:
გეოგრაფიული კვლევა ეს არის სურვილი და შესაძლებლობა, მოსწავლემ დასვას და უპასუხოს კითხვებს გეოსივრცითი ფენომენების შესახებ. ძირითადი გეოგრაფიული კითხვებია: სად მდებარეობს? რატომ მდებარეობს იქ და არა სხვაგან? რა მნიშვნელობა აქვს ამ მდებარეობას? რას ჰგავს ესა თუ ის ადგილი? რასთან ასოცირდება იგი? როგორი იყო და როგორ შეიცვალა? შესაძლოა თუ არა, მომავალშიც შეიცვალოს? რაში გამოიყენება? მოსწავლეებმა უნდა მოიფიქრონ ამა თუ იმ კითხვის შესაძლო პასუხები, რის შედეგადაც ყალიბდება ჰიპოთეზები, რომლებიც ეხმარება მათ ინფორმაციის მოძიებაში.
გეოგრაფიულ საკვლევ კითხვებზე პასუხის გასაცემად მოსწავლეებმა უნდა მოიძიონ გეოგრაფიული ინფორმაცია სხვადასხვა წყაროდან. გეოგრაფიული ინფორმაცია ნებისმიერი მასალა და რესურსია, რომელიც ამა თუ იმ ადგილის ფიზიკურ-გეოგრაფიული და საზოგადოებრივი მახასიათებლების შესახებ მონაცემებს მოიცავს.
მოძიებული ინფორმაციის შემდეგ საჭიროა მონაცემების ორგანიზება, სისტემატიზება და სხვა ფორმით გამოსახვა, რაც მოსწავლეებს ანალიზისა და მნიშვნელობების გადმოცემაში დაეხმარება. სხვადასხვა სახის მონაცემები შეიძლება დაჯგუფდეს და გამოისახოს ვიზუალური ან გრაფიკული სახით, ციფრული და ნაბეჭდი რუკების საშუალებით, სხვადასხვა გეოსივრცითი სურათების (მაგალითად, ფოტოები, აერო-ფოტო სურათები, ზონდირებული და სკანირებული გამოსახულებები), გრაფიკების, ჭრილების, კლიმატოგრამების, დიაგრამების, ცხრილებისა და კარტოგრამების ფორმით. დოკუმენტებში ასახული ტექსტური ინფორმაცია შეიძლება გამოსახულ იქნას თემაზე ფოკუსირებული ციტატებით ან ცხრილების სახით. გეოგრაფიული ინფორმაციის ასახვა შესაძლებელია გეოინფორმაციულ სისტემებშიც.
გეოგრაფიული ინფორმაციის ანალიზი მოვლენების სისტემატურ თანმიმდევრობას, მათი ურთიერთკავშირების, მსგავსება-განსხვავების დადგენას, მნიშვნელოვანი მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების აღმოჩენას მოიცავს, რის შედეგადაც მოსწავლეებს თავისი დაკვირვებებისა და ანალიზის საფუძველზე ურთიერთ და მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების, ტენდენციების, თანმიმდევრულობის დადგენა და დასკვნების გამოტანა შეუძლიათ.
კვლევა იმით სრულდება, რომ მოსწავლეებმა შეძლონ მკაფიოდ და ნათლად გასცენ პასუხი დასმულ გეოგრაფიულ კითხვას. მათ უნდა შეძლონ თავიანთი ნააზრევის სხვადასხვა ეფექტური და შთამბეჭდავი საშუალებებით გამოხატვა. ეს შეიძლება იყოს ციფრული სურათების, რუკები, გრაფიკები, ვიდეოები ან პრეზენტაცია სხვადასხვა მულტიმედიური საშუალებებით. გეოგრაფიული ინფორმაცია ასევე შეიძლება მოწოდებულ იქნას ლექსების, კოლაჟების, ჟურნალების, დებატების და ესეების სახით.
გეოგრაფიულ კითხვებზე პასუხის გაცემა ყოველთვის არ წარმოადგენს კვლევის საბოლოო ეტაპს, რადგან ეს პროცესი, როგორც წესი, დასკვნებიდან და განზოგადებიდან გამომდინარე ახალი გეოგრაფიული კითხვების დასმით გრძელდება.
განვიხილოთ კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მაგალითი თემაზე „აფრიკა“.
კლასი იყოფა 6 ჯგუფად. მასწავლებელი ყველა ჯგუფს ურიგებს კონტინენტების წინასწარ მომზადებულ ატლასს ან 6 ცალ ბაინდერს, რომელშიც აწყვია სხვადასხვა რუკები, კერძოდ მსოფლიოს ფიზიკური, კლიმატური, ბუნებრივი ზონების და პოლიტიკური რუკები, აფრიკის ფიზიკური, კლიმატური, პოლიტიკური, ბუნებრივი ზონების. ბაინდერში ასევე მოცემულია სხვადასხვა დიაგრამა (მაგ; აფრიკის რამდენიმე პუნქტის კლიმატური დიაგრამა); ფოტოები (მაგ; აფრიკის კონტინენტზე გავრცელებული მცენარეების და ცხოველების, აფრიკის კონტინენტზე მცხოვრები მოსახლეობის საქმიანობის შესახებ და სხვ.).
ყველა ჯგუფის დავალებაა, უპასუხონ შეკითხვას: რით განსხვავდება აფრიკის კონტინენტი სხვა კონტინენტებისგან, თუმცა ამავე დროს თითოეულმა ჯგუფმა უნდა იმუშაოს თავისთვის განკუთვნილი კონკრეტული მიმართულებით. მაგ: პირველმა ჯგუფმა აფრიკის კონტინენტის გეოგრაფიული მდებაროებაზე; მე-2 ჯგუფი მუშაობს აფრიკის რელიეფზე; მე-3 – კონტინენტის კლიმატზე; მე-4 – ჰიდროგრაფიაზე; მე-5 ჯგუფი – ბუნებრივ ზონებზე, ხოლო მე-6 – აფრიკის ქვეყნებზე.
თითოეული ჯგუფი ატლასიდან ან ბაინდერიდან თავად ირჩევს თავისთვის საჭირო რესურსს, უკეთებს ორგანიზებას, აანალიზებს და ამზადებს პრეზენტაციას ძირითად გეოგრაფიულ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, ოღონდ, რა თქმა უნდა, კონკრეტულ საკითხზე.
რა აერთიანებს ამ ჯგუფებს? მათი ამოცანაა მოცემული რესურსების შერჩევისა და ანალიზის საშუალებით უპასუხონ საკვლევ შეკითხვას – გამოავლინონ აფრიკის კონტინენტის ის მნიშვნელოვანი გეოგრაფიული თავისებურებები, რომლითაც ის გამორჩეულია და განსხვავდება სხვა კონტინენტებისგან.
