„გაბაასება“ , ანუ – „ვეფხისტყაოსანი“ და „პარციფალი“

ცოტა ხნის წინ ერთ უჩვეულო და საინტერესო წარმოდგენას დავესწარი. აფიშა იუწყებოდა:

„გასაუბრება რუსთაველისა და ვილი ვესპერისა“

სკოლის დარბაზში მოწყობილ სცენაზე მე-11 კლასელებმა ხალისით, ხალასად, ინტერესით და საოცარი მოწადინებით  „გააცოცხლეს“ ჩვენი პოემის „ბიჭები და გოგოები“ და გერმანული ეპოსის ცნობილი გმირის, „პარციფალის“ პერსონაჟები.

ამ მოულოდნელი „გაბაასების“ ნახვის შემდეგ უამრავი აზრი და ემოცია მომეძალა. საბოლოოდ ეს აზრები და ემოციები კითხვებად დაიწურა და ამ კითხვებზე პასუხების გაცემა კლასის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელს, ნუნუ მილორავას ვთხოვე.

დარწმუნებული ვარ, მისი წარმატებული პროექტის გაცნობა საინტერესო იქნება კოლეგებისთვის.

„ვეფხისტყაოსნის“ შესწავლა რომ სირთულეებთანაა დაკავშირებული, ამის შესახებ არაერთი მოსაზრება გამოთქმულა. ვფიქრობ, ამ თვალსაზრისით, სკოლა და მასწავლებელი გარკვეული გამოწვევის წინაშე დგას. ამ ვითარებაში წარმატებული გამოცდილება და ამ გამოცდილების გაზიარება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. როგორია თქვენი ხედვა? როგორ მიაღწიეთ იმას, რომ მოზარდები ინტერესით და ხალისით შეუდგნენ ტექსტის შესწავლას და კვლევას?

ნუნუ მილორავა: თუ გავიხსენებთ გია მურღულიას სიტყვებს: „ვეფხისტყაოსნის“ შესწავლა არ შეიძლება ერთი წაკითხვით, ეს მარადიულობას ნაზიარები დიდი სიბრძნისა და მხატვრული ღირებულების მქონე პოემა ისეთი მრავალწახნაგოვანი სამყაროა, რომლის შეცნობასაც ადამიანმა შეიძლება მთელი ცხოვრება მოანდომოს’’. პოემის  გაცნობას ეპოქის ისტორიულ-ლიტერატურული მიმოხილვით ვიწყებ. უცილო პირობად მიმაჩნია კლასის მაქსიმალური ჩართულობა. თითოეულმა მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს საკუთარი როლი და მნიშვნელობა საგაკვეთილო პროცესში, არ უნდა დარჩეს პასიურ მსმენელად. ტექსტზე მუშაობას ვიწყებ ე.წ. გონებრივი იერიშით:

• რა ვიცით „ვეფხისტყაოსნის“ შესახებ?
• პოემის რომელ ეპიზოდები იცით?
• რომელ პერსონაჟებს იცნობთ?
• თქვენი აზრით რა განაპირობებს პოემისადმი ესოდენ დიდ ინტერესს, მის უკვდავებას?

მოსწავლეებს მოსწონთ სიუჟეტი, აფორიზმები, სენტენციები, მიიჩნევენ, რომ თითოეულ ბრძნულ გამონათქვამზე შესაძლოა დაიწეროს არგუმენტირებული ესე და წერენ კიდეც. საინტერესოდ, თანამედროვე გადასახედიდან, იმ ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებებიდან, მორალური კოდექსიდან  გამომდინარე, რაც შეუძლებელია გადაფასდეს, რაც სრულად შლის ზღვარს წარსულსა და აწმყოს შორის…

დილემა…

„ვეფხისტყაოსნის“ შესწავლისას ტექსტის შინაარსობრივი გააზრება, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია, მაგრამ თუ მხოლოდ სიუჟეტით შემოვიფარგლებით, ჩვენი მიზანი – აღვზარდოთ მდიდარი წარმოსახვის უნარის მქონე „მშვენიერ წიგნის“ მკითხველი თაობა, რომლისთვისაც  „ვეფხისტყაოსანი“ „დიდი მარგი“ გახდება, ბუნებრივია, ვერ განხორციელდება, სამაგიეროდ, წავახალისებთ „გადამკითხველებს“, რომლებიც ამ გენიალურ ნაწარმოებს არასოდეს გადაშლიან…

ინტერკულტურული დიალოგი

სკოლაში, სადაც ვასწავლი (ვალდორფის სკოლა) მაღალ კლასებში ქართული ლიტერატურა ისწავლება ევროპული და ზოგადად მსოფლიო ლიტერატურის ჭრილში, რაც თავისთავად გულისხმობს, არამარტო მსოფლიო კლასიკური ლიტერატურის ნიმუშებით მოსწავლეების დაინტერესებასა და თვალსაწიერის გაფართოებას, არამედ ქართული ეროვნული კულტურისა და ლიტერატურის  კავშირს მსოფლიო ლიტერატურასთან და ამავე დროს მისი თვითმყოფადობის, ორიგინალობისა და განსაკუთრბულობის გააზრებას.

რაც შეეხება მონოკულტურულ ჭრილში პოემის განხილვას, ძალიანაც რომ მოვინდომოთ, ამის უფლებას რუსთაველი არ მოგვცემს იმ სულიერი და ზნეობრივი ფასეულობებით, ეგზისტენციალური თემებით, სხვდასხვა ეროვნებისა და რელიგიის წარმომადგენლებით, რომლებიც ერთ ენაზე საუბრობენ – ეს სიყვარულისა და მეგობრობის ენაა:  „ვინ მოყვარესა არ ეძებს, იგი თავისა მტერია“ – მოყვარე კი ხან არაბია, ხან ინდოელი და ხანაც   გეოგრაფიულ რუკაზე არარსებული ქვეყნის წარმომადგენელი, ისინი ერთ მთლიანობას ქმნიან და ეს მთლიანობა არის ჰუმანიზმით გასხივოსნებული სამყარო, სადაც დევიზია: „ხამს მოყვარე მოყვრისათვის, თავი ჭირსა არ დამრიდად, გული მისცეს გულისათვის, სიყვარული – გზად და ხიდად…“

გერმანელ კოლეგასთან თანამშრომლობა, ურთიერთდასწრება,  შეიძლება ითქვას, ერთობლივი, ინტეგრირებული გაკვეთილები ვალდორფის სკოლაში ერთგვარ ტრადიციადაა ქცეული, გამოცდილების გაზიარება ბევრის მომცემია, ჩემი კოლეგა მალტე შუხარტი ხელოვნებათმცოდნეა, იკვლევს ქართული ლიტერატურის კავშირს, არა მარტო გერმანულ მწერლობასთან, არამედ ევროპულთანაც. ის დაინტერესდა „პარციფალისა“ და „ვეფხისტყაოსნის“ პარალელებით, წელს ავიღეთ ვილი ვესპერის „პარციფალი“ (ვიტალი დარსანიას თარგმანი).

წინარე ცოდნა და კვლევის წახალისება…

„გრაალის ციკლის“ ნაწამოებებს მოსწავლეები დაბალ კლასებში ეცნობიან, ხოლო ეშენბახის „პარციფალს“ – მე-11 კლასში. ბუნებრივია, შუა საუკუნეების, საგმირო-სარაინდო რომანის გააზრება წარმოუდგენელია „ვეფხისტყაოსანთან“ პარალელის გარეშე. მოსწავლეები აფიქსირებენ მსგავსება-განსხვავებას, საკვლევად ვუთითებ გულჩინა აკოფაშვილის „შუა საუკუნეების რაინდობა საქართველოში“. წიგნში თავმოყრილია ინფორმაცია ფრანგი ქართველოლოგის, მარი ბროსეს, კვლევებით   დაწყებული – კაკაბაძის დიდგორის ომით დამთავრებული.

მოსწავლეებისთვის „პარციფალი“ საინტერესო, სათავგადასავლო რომანია, რომელშიც ადამიანის სულიერი განვითარების გზაა აღბეჭდილი, მთელი თავისი სირთულეებით, სიხარულითა და ტკივილით, გამარჯვებითა და მარცხით, მიმტევებლობითა და დაუნდობლობით, გულუბრყვილობითა და სიბრძნით… მოსწავლეები ინტერესით ეცნობიან სიუჟეტს, ითავისებენ პერსონაჟთა პრობლემებს, წერენ წერილებს და აძლევენ რჩევებს…

ყოველ ახალ კლასს მოაქვს რამდენადმე განსხვავებული, თავისებური განწყობა,  დამოკიდებულება – ეს თავისთავად სიახლეა, რაც საინტერესო შენაკადებს ქმნის.

სცენა, როგორც შემეცნების ასპარეზი

რაც შეეხება სასცენო წარმოდგენას „გასაუბრება რუსთაველისა და ვილი ვესპერისა“- შეიძლება ითქვას, იდეა ერთობლივად გაჩნდა. შედარებამ, რომლის ფონზე გამოიკვეთა  რაოდენ მნიშვნელოვანია თანადგომა, ერთმანეთის ჭირისა და ლხინის მოზიარეობა, რომელიც ჩვენი ადამიანური არსებობის უცილო პირობაა: „ოდეს კაცსა დაეჭირვოს, მაშინ უნდა ძმა და თვისი“.

ზოგადად, ვალდორფის სკოლებში სპექტაკლი სასწავლო პროცესის განუყოფელი ნაწილია, სწავლების აქტიური ფორმა, თუმცა ამ შემთხვევაში, ჩვენს მიზანს  კონკრეტული სასწავლო მასალის გააზრება-გათავისება წარმოადგენდა. მოსწავლეებმა საკუთარი ინიციატივით შექმნეს სცენარისტთა ჯგუფი, სცენარის მიხედვით, რომელიც კლასის აქტიური კონსულტაციებითა და განხილვით მიმდინარეობდა, საბოოლო ვარიანტში რუსთაველისა და ვილი ვესპერის გარდა მონაწილეობდნენ ტარიელი და პარციფალი, ავთანდილი და გურნემაცი, ჰერცელაიდე და თინათინი, ნესტანი და იეშუტე.

იყო სრული ჩართულობა ყველა მოსწავლის მხრიდან და თითოეული მათგანი დიდი სერიოზულობით მოეკიდა დაკისრებულ მოვალეობას.

ფაქტია, რომ რამდენადაც გრძნობენ დამოუკიდებლობას, ნდობას იმდენად იზრდება მათი პასუხიმგებლობის ხარისხი.

მოსწავლეთა პერსპექტივიდან…

„ვეფხისტყაოსანი“ და „პარციფალი“ გვესაუბრება მეგობრობასა და სიყვარულზე; თვითშემეცნებისაკენ მიმავალ გზასა და მიზნებისაკენ სწრაფვაზე. თემები, რომლებიც აქტუალურია სხვადსხვა ეროვნებისა და კულტურის ავტორთა შემოქმედებაში გვიფართოებს თვალსაწიერს… ჩემთვის „სცენარისტის“ ამპლუა იყო საინტერესო და საპასუხისმგებლო.“ (ანანო ეხვაია).

„პარალელებმა გააჩინა იდეა შეგვეხვედრებინა ტარიელი და პარციფალი, მეტიც, დაგვემეგობრებინა ისინი. სხვა პერსონაჟებსაც გაეცნოთ ერთმანეთი, ისე გაგვიტაცა ამ მოსაზრებამ, რომ, ვფიქრობ, საკმაოდ საინტერესო გუნდური მუშაობა შედგა, რომელიც  არაჩვეულებრივი, ჩვენთვის დაუვიწყარი შედეგით დაგვირგვინდა.“(ნინო ქოიავა).

„არასოდეს დამავიწყდება „ვეფხისტყაოსნი“ და „პარციფალი“. ორივე ნაწარმოები გვაფიქრებს, გვასწავლის და გამოცდილებას გვძენს, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ქართველ და ევროპელ რაინდებს შორის საერთო, რომელიც კიდევ ერთი დასტურია ჩვენი კულტურისა და ზნეობრივი ღირებულებულებებისა.“ (ნატა გაბათაშვილი).

დასასრულ…

ნუნუ მილორავა: ვფიქრობ, პედაგოგისათვის, სირთულეების მიუხედავად, სიხარულის მომნიჭებელი უნდა იყოს მოსწავლეებთან მუშაობა. უნდა  ვაღიაროთ თითოეული მათგანის ინდივიდუალობა და პიროვნულობა. შევძლოთ ზომიერების დაცვა როგორც შექების, ასევე საყვედურისას.  ყოველი ახალი მასალა შევიტანოთ  სიახლის განცდით, ისე, თითქოს პირველად შეგვაქვს, ინტერესით მოვისმინოთ თითოეულის მოსაზრება, შევუქმნათ უსაფრთხო გარემო, სადაც პატივისცემა და ურთიერთდახმარება პრიორიტეტებად დაისახება და რაც მთავარია, ზნეობრივი მოთხოვნები პირველ რიგში, წავუყენოთ საკუთარ თავს და შემდეგ ჩვენს აღსაზრდელებს.