თანასწორობა, საკუთარი აზრის გამოხატვის შესაძლებლობა, სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფები, ყურადღების გამახვილება მოსწავლეთა ემოციებზე – ეს არა იდეალური სკოლის აღწერა, არამედ ებრაული არაფორმალური განათლების პრინციპებია. ისახავს თუ არა ის მიზნად ბავშვის უნარ-ჩვევების, კომპეტენციების, ღირებულებების განვითარებას არაფორმალურ, ბუნებრივ გარემოში და ექმნება თუ არა ბავშვს მოტივაცია, რათა იმოქმედოს და ისწავლოს საკუთარი ინტერესების მიხედვით?
ფორმალურ განათლებაში მასწავლებლის მუშაობის წარმატება სწავლის შედეგით იზომება. მოსწავლე ცდილობს გარკვეული ქულის მიღებას და, შესაბამისად, მას ეშინია დაუშვას შეცდომა. არაფორმალური განათლება არ არის ოფიციალური სასწავლო პროგრამის ნაწილი. არაფორმალური განათლება ისეა სტრუქტურირებული, რომ სწავლა ბავშვისთვის ერთგვარი თავგადასავალი იყოს. არავინ გიტარებს საკონტროლოებს, ტესტებს, სწავლის ეფექტიანობას კი ხშირად მხოლოდ ის განაპირობებს, თუ რამდენად უჩნდება მოსწავლეს წინსვლის სურვილი.
არაფორმალური განათლების ელემენტები ბევრგან, მათ შორის არაერთი სამთავრობო უწყების პროგრამებში გვხვდება. ამავდროულად, მარტივადაა შესაძლებელი სკოლამდელი განათლების ფორმალიზებაც.
არაფორმალურ ებრაულ განათლებას მდიდარი ტრადიცია აქვს. გამოვყოფთ რამდენიმე ძირითად ფაბულას.
„ბავშვისთვის სწავლა საინტერესო უნდა იყოს. თუ ბავშვს ვერ დავაინტერესებთ, ეს აღარ იქნება არაფორმალური განათლება“, – განმარტავს ლეონიდ როზენჰაუსი, ბავშვთა და მოზრდილთა საგანმანათლებლო პროექტების ერთ-ერთი ხელმძღვანელი. მასწავლებლის ამოცანაა გამოიწვიოს, აღძრას ინტერესი. მასწავლებელი ბავშვებს ანიმატორივით კი არ ართობს, არამედ ცოდნის მიღების სასიამოვნო გზებს მიუთითებს.
„არსებობს ზოგადი ფორმულა – „თუ არ მოგვწონს, არც ვაკეთებთ“, – განმარტავს ლეონიდი. – მაგრამ თითოეულ შემთხვევას თავისი აქცენტი აქვს. არაფორმალური განათლების ფორმულა ასეთია: „თუ არ მოგწონს, რასაც ვაკეთებთ, ვცადოთ სხვანაირად“. ცხადია, არაფორმალურ განათლებასაც აქვს თავისი პედაგოგიური მიზნები და ამოცანები.
„გვინდა, რომ ბავშვმა მეტი გაიგოს, კერძოდ, ებრაული ტრადიციების ან ისტორიის შესახებ. ამიტომ ვცდით სხვადასხვა მიდგომას“, – ამბობს ლეონიდი. მისი აზრით, ცოდნა არ უნდა იყოს „მკვდარი“. ყველაფერი, რის სწავლასაც მასწავლებლები ბავშვს სთავაზობენ, აქტუალური უნდა იყოს.
წინააღმდეგ შემთხვევაში, უცნობია, რისთვის არის საჭირო ცოდნა. „თუ ებრაულ ისტორიაზე ვსაუბრობ, ვცდილობ, ეს გასაგები საკითხების – მეგობრობის, ღალატის, სიყვარულის, ოჯახური ურთიერთობების წინ წამოწევით გადმოვცე“, – განმარტავს მასწავლებელი.
ეს თემები მოზარდი თაობისთვის აქტუალური და გასაგებია. ანდა, თუ მასწავლებელი ებრაულ ეთიკაზე საუბრობს, ის არ ამახვილებს ყურადღებას სამართლიან მოქმედებაზე, არამედ ჰყვება, რა ხდება რეალურ ცხოვრებაში, მოჰყავს რეალური მაგალითები, აზიარებს თავის ან სხვის გამოცდილებას.
მეცადინეობის პროცესი ისეა აგებული, რომ ბავშვს საკუთარი მოსაზრებების გამოთქმის საშუალება აქვს. ჯგუფში ყოფნისას მან ჯერ უნდა ჩამოაყალიბოს, რის თქმა სურს, შემდეგ კი გააზიაროს, იაქტიუროს დიალოგის დროს.
თავდაპირველად ბევრ ბავშვს უკვირს, რომ მას აზრს ეკითხებიან. ეს, ერთი მხრივ, ქმნის ნდობის ატმოსფეროს და, მეორე მხრივ, უბიძგებს მას ფიქრისკენ, აზრის ჩამოყალიბებისკენ.
ბავშვთა და ახალგაზრდული ბანაკები არაფორმალური განათლების ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტიანი ფორმაა. ასეთ ბანაკში ორკვირიანი ყოფნის შემდეგ, შედეგი თვალსაჩინოა. ბანაკში ბევრი ახალგაზრდა ლიდერია, რომელსაც თვითონაც აქვს გავლილი ბანაკური ცხოვრება. ებრაული ბანაკების ერთ-ერთი მიზანია ტრადიციების შენარჩუნება, თვითმყოფადობის აღორძინება, ისტორიულ-კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა.
პოსტსაბჭოთა სივრცეში 17 ებრაული ბავშვთა ბანაკია, სადაც არაფორმალურ განათლებაზე ზრუნავენ. 2018 წელს ბანაკის მონაწილეთა რაოდენობამ 2 ათასს გადააჭარბა. ებრაელ ბავშვთა ბანაკები არსებობს ისრაელში, გერმანიაში, ჩრდილოეთ ამერიკაში.
ბავშვებთან მეცადინეობა მოგვაგონებს სადისკუსიო კლუბის მუშაობას. არავის მოეთხოვება კონკრეტული პასუხი კონკრეტულ კითხვაზე. ბავშვები ყველაფერზე მსჯელობენ – ისტორია, ტრადიცია, ოჯახის ისტორია… მცირეწლოვან ბავშვებთანაც კი მიმდინარეობს დისკუსიები ებრაელთა მოდგმის შესახებ. მსჯელობის დროს ყველა თავის ინტერპრეტაციას გამოთქვამს, თუმცა რჩება კითხვის ნიშნებიც.
ზოგჯერ სწავლებას თამაშის ფორმა აქვს. ეს ზრდის ბავშვების დაინტერესებას სხვადასხვა თემით ბიოლოგიაში, მათემატიკაში, გეოგრაფიაში, ლიტერატურაში და სხვ. აქტივობები მდიდრდება სხვადასხვა რესურსით, აუდიო- და ვიდეომასალით.
ფორმალური განათლების მთავარი იდეაა, აიძულო ბავშვს, დაფიქრდეს.
ებრაულ განათლებაში ბავშვს აჩვენებენ, რომ ერთი და იმავე რელიგიური მრწამსის ადამიანებსაც კი შეიძლება განსხვავებული პოზიციები ჰქონდეთ. ებრაულ ტრადიციებში არსებული პრინციპები ორგანულად ეხმიანება არაფორმალურ განათლებას.
ებრაულ განათლებაში ბავშვი საზოგადოების, თემის ნაწილია. ეს მნიშვნელოვანია. ამ გაგებით, ბანაკი წარმოადგენს ებრაული საზოგადოების გარკვეულ მინი-მოდელს.
ინდივიდუალური მეტოქეობა ბანაკში ჯგუფურ შეჯიბრებაშია გადაზრდილი. ამრიგად, შედეგები და მიღწევები საერთოა. ზოგ ბანაკში სხვადასხვა ასაკის ბავშვები ჯგუფდებიან. ჯგუფში შეიძლება იყვნენ, როგორც მცირე ასაკის (6-7 წლის), ისე თინეიჯერები (16–17 წლის). ამას თავისი სირთულეები ახლავს. მეცადინეობის დროს, ინფორმაცია ისე უნდა იყოს წარმოდგენილი, რომ ორივე ასაკობრივი ჯგუფისთვის საინტერესო იყოს. ეს რთულია. მცირეწლოვანი ბავშვები დიდხანს ვერ ჩერდებიან, მათ ადრე უნდა დაიძინონ, მაგრამ აქ თავს იჩენს მნიშვნელოვანი საგანმანათლებლო – უფროსი ბავშვების, ლიდერების მენტორობის, ურთიერთდახმარების მომენტი.
ყველას ესმის, რომ მცირეწლოვან ბავშვებს ფიზიკურად არ შეუძლიათ რაიმე საქმის დიდხანს კეთება, ამიტომ, მაგალითად, სპორტული შეჯიბრებების დროს უფროსებს ისინი ხელში აჰყავთ და ისე ატარებენ. მთავარი ფოკუსი ბავშვების სწავლებაზეა: „ჩვენ ერთად ვაკეთებთ აღმოჩენებს, აქ და ახლა“.
თუ არ არსებობს ერთი სწორი მოსაზრება, მაშინ ყველას აქვს საკუთარი პასუხის უფლება. ბავშვს შეუძლია ნებისმიერი შეკითხვა დასვას.
ბავშვი დარწმუნებულია, რომ მას მოუსმენენ, ამიტომ აქვს უსაფრთხოების განცდა და თავისუფლად მსჯელობს. თავისუფალი მსჯელობა კი ხელს უწყობს რაიმე ახლის შეცნობაში, განვითარებაში, თვითგამოხატვაში.
„შიში, ისევე როგორც შიმშილი, დომინანტია. თუ ადამიანმა მეცადინეობის დაწყებამდე არ ჭამა, ის მშიერია, თქვენ უნდა მისცეთ საჭმელი. თუ სცივა, უნდა გაათბოთ. ეს მნიშვნელოვანია, – ამბობს ლეონიდ როზენჰაუსი, – თუკი ბავშვი გაკვეთილზე მოვიდა და უხასიათოდაა იმის გამო, რომ მეგობართან იჩხუბა ან შეყვარებულს დაშორდა, მათი ასაკიდან გამომდინარე კი ეს სავსებით შესაძლებელია, მას აღარ დააინტერესებს ებრაული განათლების მიმართულებები. უპირველეს ყოვლისა, მე უნდა დავეხმარო ბავშვს, გაუმკლავდეს თავის პრობლემებს, შემდეგ კი ცოდნა გადავცე. მასწავლებელი ფსიქოლოგი კი არ უნდა იყოს, არამედ ადამიანი“.
არაფორმალური მიდგომით, არ არსებობს გაყოფა „სტუდენტი“ და „მასწავლებელი“. იდეალურ შემთხვევაში, ყველა სწავლობს. ცოდნა იბადება დიალოგში. „ვინც სწავლების პროცესის ორგანიზაციას უძღვება, მისი ამოცანაა უზრუნველყოს, რომ ყველა მონაწილე ცოდნის ფრაგმენტებს ტრანსლირებდეს – დისკუსიის, კრეატიული გამოხატვის, თავისუფალი კომუნიკაციის შესაძლებლობით“, – განმარტავს ლეონიდ როზენჰაუსი.
არაფორმალურ განათლებაში მთავარი ადამიანია. თუ მას აქვს პრობლემა, რომელიც ხელს უშლის ცოდნის მიღებაში, უნებურად, საგანმანათლებლო სურვილები მეორე პლანზე ინაცვლებს. „ამას არ სჭირდება სპეციალური მომზადება, – ამბობს ლეონიდი, – თქვენთან მოწყენილი ადამიანი რომ მოვიდეს, ხომ ჰკითხავთ: „როგორ ხართ?“ შემდეგ გადაწყვეტთ, რა შეგიძლიათ გააკეთოთ მისთვის. მთავარია, მან თქვენთან თანაბარ მდგომარეობაში იგრძნოს თავი. თქვენ არ გჭირდებათ ფსიქოლოგიური განათლება, რათა იფიქროთ: „მე რომ მომეწყინა, მომინდებოდა კი ცოდნის მიღება?“ სინამდვილეში, ხომ ჩვენ ყველანი ერთნაირები ვართ“, – ასკვნის ლეონიდი.
