პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

მერვე სიცოცხლის საიდუმლო

ნინო ხარატიშვილის რომანის „მერვე სიცოცხლე (ბრილკას)“ შთაბეჭდილება

ერთხელ ვუყურე, როგორ ამოდიოდა თვალჩაუწვდენელი ხეობიდან არწივი. ტყვიასავით კი არ ამოიჭრა, უცებ კი არ გაფხრიწა სივრცე და ამოიტყორცნა საკუთარი დიდებულებით ფრთაშესხმული, არამედ მშვიდად, ზომიერი რხევებით, ნება-ნება ამოჰყვა ფსკერიდან ჰაერის სპირალს, ძაბრივით რომ თანდათან განივრდებოდა ხეობის ტუჩისკენ; ასე, ძაბრის ყელიდან, ჯერ ვიწრო ტალღებით, მერე ფართო და საუცხოო კამარებით ამოვიდა, ამოიზიდა და როცა ხეობის თავზე მოექცა, ანუ როცა უსასრულო სილურჯეში დაიგულა თავი, ჰაერის ტალღას მსუბუქად უბიძგა და მერეღა გაინავარდა, თავზე მეფურად გადამიფრინა და ზეცის უფსკრულში გაუჩინარდა.

რამდენჯერაც ამ კადრს ვიხსენებ, იმდენჯერვე მტკიცე რწმენა მიპყრობს, რომ მისი მოწმე შემთხვევით არ ვყოფილვარ; რომ ეს ყოველივე იმ იშვიათ სანახაობაზე დასწრებულობას ნიშნავს, რომელიც ადამიანის ცნობიერებაში რაღაცას ცვლის, ფიქრის სადინარებს ხეთქავს და ახალ სიხშირეზე გადაჰყავს…

ეს კადრი, როგორც საიდუმლო განცდა, ისე დამეუფლა ნინო ხარატიშვილის რომანის „მერვე სიცოცხლე (ბრილკას)“ კითხვისას. ზუსტად ისევე მოვინუსხე, როგორც იმ სანახაობაზე დასწრებისას. დიდი, ღონიერი არწივის უფსკრულიდან ამოსვლის თავგადასავალს გავდა ამ წიგნის კითხვის პროცესი _ მთელი ეს ონტოლოგიური დრო და ჩემი შინაგანი მდგომარეობა.

ნინო ხარატიშვილმა „მერვე სიცოცხლე“ გერმანულად დაწერა, გამოცემიდან სულ ცოტა ხანში კი ის არამხოლოდ წლის, არამედ მთელი მომდევნო დროის ბესტსელერად იქცა. ქართველი მკითხველიც დიდი ინტერესით ელოდა ამ რომანს და აი, გამომცემლობა „ინტელექტის“ და ქართული წიგნის ეროვნული ცენტრის ერთობლივი ძალისხმევით, 2019 წლის თბილისის წიგნის საერთაშორისო ფესტივალზე მისი წარდგენაც გაიმართა. რომანი ნინო ბურდულმა თარგმნა და აქვე უნდა ითქვას, რომ – ძალიან კარგად. მხატვრული ოსტატობით, დახვეწილი და ღრმაშრეებიანი ენობრივი ფორმებით, დინამიკური და ჩამთრევი თხრობის ენობრივი ადეპტი ქართულად _ ეს ყველაფერი უდაოდ მთარგმნელის დამსახურებაა და მისალოცი ამბავია მისთვისაც და ქართველი მკითხველისთვისაც, რომ თანამედროვეობის ერთ-ერთი საუკეთესო წიგნი მშობლიურ ენაზე უკვე გვაქვს.

ეს ენა კი, როგორც ყველამ იცის, ნინო ხარატიშვილისთვისაც მშობლიურია. ის ქართული ენის მხატვრული და სააზროვნო წიაღიდან „გადავიდა“ გერმანულ ენაში, როგორც ყოფიერების სახლში. ეს გადასვლა, ეს იმანენტური მიგრაცია კი იმდენად მძლავრი აღმოჩნდა, რომ მასზე მუდმივად მიუთითებენ ევროპელი კრიტიკოსები და ლიტერატორები _ ნინო ხარატიშვილის გერმანული ენა თავად ამ ენისთვისაა სიახლე, ერთგვარი „რეფრეში“, ახალი სუნთქვა, რამაც ენის შესაძლებლობების ახალი მასშტაბები წარმოაჩინა.

2018 წლის გაზაფხულზე ნინო ხარატიშვილმა წიგნისთვის „მერვე სიცოცხლე“ გერმანიაში პრესტიჟული ლიტერატურული ჯილდო _ ბერტოლდ ბრეხტის პრემია მიიღო.

სხვათა შორის, ასეთი რეაქცია ჰქონდა ნახევარ საუკუნეზე მეტის ხნის წინ ევროპას და კერძოდ, გერმანულ ლიტერატურათმცოდნეობას კიდევ ერთი ქართველის მიმართ, ვის სახელსაც ასევე უკავშირდება გერმანული ენის განახლება და აქამდე უცნობი შრეების გახსნა-აღმოჩენა _ ეს ქართველი გრიგოლ რობაქიძე გახლდათ და მასზე წერდნენ, რომ გოეთეს შემდეგ ასეთი გერმანულით არავის გამოუთქვამს აზრი და ფიქრი გერმანიაში…

რომანის „მერვე სიცოცხლე (ბრილკას)“ გამოსვლას უამრავი წერილი და გამოხმაურება მოჰყვა ევროპულ პრესაში. ბეჭდური და ინტერნეტ-მედია აღფრთოვანებული წერდა „წლის წიგნის“ შესახებ, რომელიც, „ცხელი შოკოლადის თავბრუდამხვევი გემოს“ წყალობით, საოცარ ისტორიებს მოგვითხრობს  სიყვარულსა და სიძულვილზე, კომუნიზმის აღზევებასა და ნგრევაზე; ამ რევიუებში დროის კონცეპტია ხაზგასმული და დაუფარავი აღტაცება მისი მთხრობელის, ახალგაზრდა მწერლის მიმართ, რომელმაც მეოცე საუკუნის შესახებ იმაზე მეტი რამ გვიამბო (და ისე გვიამბო), ვიდრე აქამდე ვინმე სხვამ, სხვა წიგნებში.

„მერვე სიცოცხლე“ გასული საუკუნის, ევროპის ისტორიის ვეებერთელა საგაა, სადაც საქართველო მთავარ როლს თამაშობს _ ეს ხანგრძლივი ისტორია ერთი ქართული ოჯახის _ ჯაშების ოჯახის ფონზე ვითარდება.

ამბავი 1900-იან წლებში, სიმონ ჯაშის და შოკოლადის ფაბრიკანტის ქალიშვილის ქორწინებით იწყება და 2007 წლის 7 ნოემბრის დრამატული ეპიზოდით მთავრდება. თუმცა, როგორც რომანის პირველივე ფრაზაში ვკითხულობთ, ამ ამბავს რამდენიმე დასაწყისი აქვს და საერთოდაც, ყველაფერი პირიქითაც შეიძლება, ანუ, დავიწყოთ ბოლოდან _ კერძოდ, 2006 წლიდან, როცა ერთ არც ისე მშვენიერ დღეს, ევროპაში გადაცხოვრებულ ნიცა ჯაშს მოულოდნელად ატყობინებენ საქართველოდან, რომ მისი 12 წლის დისშვილი ბრილკა, ცეკვის ანსამბლთან ერთად ევროპაში გასტროლებზე მყოფი, ამსტერდამის სასტუმროდან მარტო გამოვიდა და სადგურისკენ გაემართა, რომ გაურკვეველია, სადაა ან რა ჩაიფიქრა ობოლმა მოზარდმა…

1000 გვერდზე მეტი მოცულობის რომანში, ყოველ ახალ თავს ეპიგრაფებად საბჭოთა ლოზუნგები, დისიდენტი პოეტების და მოაზროვნეების ციტატები, პოლიტიკოსების რეპლიკები, სოციალისტური სიმღერების ტექსტის ფრაგმენტები უძღვის. „ჩვენ ბუნების წყალობას ვერ დაველოდებით, ჩვენი ამოცანაა, თვითონ მოვიპოვოთ, რაც გვჭირდება“…“ისწავლო საბჭოეთისგან, ნიშნავს ისწავლო გამარჯვება…“ „მშვიდობა, თავისუფლება, მამული და პური!..“ „ძველი საათი დროს სწორად აჩვენებს“… და ასე შემდეგ. ეს სხარტი და სიმბოლური რემარკები ტექსტს თეატრალურ ელფერს სძენს, მკითხველის წინაშე სცენებად თამაშდება დრამატული და საბედისწერო, ვნებიანი და სასტიკი, წარმოუდგენელი და რეალური ისტორია. ამ რომანს მართლაც აქვს რაღაც მაგიური, რაც კითხვის დაწყებისთანავე გიპყრობს და გითრევს და მალევე აღმოაჩენ, რომ მაყურებლის პოზიციიდან თანამონაწილეს როლში გადაინაცვლე, შენც ერთგვარი მოთამაშე ხარ, შენი ამბებით, შენი პირადი თავგადასავლით ერთვები ამ სახიფათო თამაშში, რომელიც დიდიხნის წინ კი დაიწყო, მაგრამ ჯერაც არ დამთავრებულა, თითქოს ყველაფერი ხელისგულზე დევს, ყველა კარტი გახსნილია, მაგრამ რაღაც ლაბირინთები მაინც დარჩა, მაინც არ სრულდება ადამიანის წინააღმდეგ მიმართული ეს ველური ბრძოლა, ხან თავისუფლების, დემოკრატიის, ხან იმპერიის, ხან ღმერთის და ეშმაკის სახელით…

„მერვე სიცოცხლე“ სცენაზეც დაიდგა _ ჰამბურგში, თალიას თეატრში. სპექტაკლი 2019 წლის გაზაფხულზე თბილისში, რუსთაველის თეატრშიც აჩვენეს მაყურებელს. თეატრალური დადგმა ცალკე საუბრის თემაა, მით უფრო, რომ მასზე დღემდე გაუნელებელი აღტაცებით საუბრობენ, ვინც ის თბილისში ნახა. ეს ბუნებრივიცაა _  ამ ტექსტის მაგია ყველგან შეაღწევს, დარწმუნებული ვარ, მას ფილმადაც გადაიღებენ და ის „მერვე სიცოცხლის“ კიდევ ერთი მატრიცა იქნება.

მაინც, რა არის ამ რომანის მაგიის მთავარი საიდუმლო? ის ცხელი შოკოლადი ხომ არა, რომლის რეცეპტის ბედისწერაც ჯაშების ცხოვრების საუკუნოვან თავგადასავალს განსაზღვრავს?..

ცხელი შოკოლადის მაცდუნებელი და სახიფათო არომატი მთელ წიგნში დგას  _ მისი წყალობით  მოვლენები მაგიური რეალიზმის საბურველში ეხვევა, მისი დამგემოვნებელი წამიერად წყდება რთულ და აუტანელ ყოფიერებას, ინთქმება უდროობისა და უსივრცობის  დღესასწაულში.

საგულისხმოა, რომ ამ რეცეპტის საიდუმლო მხოლოდ ქალებმა იციან _ მას შემდეგ, რაც ის შოკოლადის ფაბრიკანტმა შექმნა, მისგან მისმა ქალიშვილმა _ სტასიამ იმემკვიდრევა, სტასიასგან კი დანარჩენმა ქალებმა აითვისეს _ ზოგმა ლეგალურად და ზოგმაც უკანონოდ. მთავარი ისაა, რომ ეს რეცეპტი ყველა თაობის „ხარისხის ნიშანია“, ბედისწერის ხაზია, რომელზეც შესაშური ლოგიკით ლაგდება ერთი შეხედვით უწესრიგო და ულოგიკო სიტუაციები.

ქალები ‑ „მერვე სიცოცხლის“ უმთავრესი ძალაა. ჯაშების ექვსივე თაობაში იბადებიან სრულიად უნიკალური, მკაფიო სახასიათო შტრიხების მქონე, ძლიერი ქალები. ისინი მთელ პლანეტაზე მოგზაურობენ _ ქმრებს და შვილებს ადევნებულები, რეპრესირებულები, გადარჩენისთვის გადახვეწილები; მათი აწყვეტილი ძალა და ვნება, ზოგჯერ საკუთარი თავის წინააღმდეგაც მიმართული, აძლებინებთ იყვნენ ერთდროულად ცხოვრების შუაგულშიც და მის კიდეშიც _ როგორც მაყურებლები და დამკვირვებლები. მათი ბრძოლისუნარიანობა გადამდებია, ისინი ერთმანეთს აჩენენ და რა გასაკვირიც უნდა იყოს, მათი ეს „ექსკლუზიური გენური მუხტი“ არათუ იწრიტება, არამედ დროის სპირალის ყოველ ახალ წრეზე რაღაც ახალი ელემენტით იხსნება და ძლიერდება, სიცოცხლისთვის ყველაზე საჭირო და არსებითი ელემენტით.

სიცოცხლე _ აი, სიტყვა, რომელიც ამ გმირების, შესაბამისად _ ამ წიგნის მთავარი რელიგიაა, ფილოსოფიაა, საზრისია. მას ანტიკური შინაარსიც აქვს და ულტრათანამედროვე ხასიათიც. ამ რომანში მას ისე ეძებენ, ისე ეწაფებიან, როგორც „ირემი მწყურვალი წყაროსა წყლისასა“ (42-ე ფსალმუნი); ესაა იდეა, რომელსაც ყველა და ყველაფერი ეწირება, გენერალისიმუსის (სტალინი) და პატარა დიდი კაცის (ლავრენტი ბერია) ანტიადამიანური სისტემის მსხვერპლთაგან დაწყებული, წმინდა ადამიანური, პირადი, ოჯახური თუ ნათესაური კონფლიქტების მონაწილეებით დამთავრებული. სიცოცხლის იდეა მთელი საუკუნის იდეაა, ის ზღვრული ჭეშმარიტებაა, რომელმაც მასზე „უმაღლესი“ გამოდევნა სამყაროდან _ ღმერთი. ამ წიგნში, როგორც საუკუნის, ეპოქის ტექსტურ ანაბეჭდში, ღმერთის ადგილი არ არის. ის თითქოს პენსიაზეა გასული და ადამიანების ვნებებში აღარ ერევა, ან, უფრო ლოგიკურად თუ ვიტყვით _ ის ჯვარცმულია, დედამიწის კიდეში, ხის ჯვარზეა გაკრული და ჯერაც არავის ჩამოუხსნია, არ დაუფლავს, შესაბამისად  _ აღდგომა კიდევ დიდიხნით დაიგვიანებს…

ამ რომანში ყველა რელიგიური (ქრისტიანული) აქტი ადამიანებმა „გადმოაწყვეს“ ყოფაში, „ჭერიდან ჩამოიღეს“ ყველა საჭირო რეკვიზიტი და ცხოვრებას შეუდგნენ, თითქოს საჩვენებელ ცხოვრებას _ სად გადის მათი შესაძლებლობების ზღვარი, გინდ ბოროტებაში და გინდ სიყვარულში, ამ თამაშში კი თავად იქცნენ საკუთარი წარმოდგენის მძევლებადაც, რადგან მათდა გასაკვირად, მათივე შესაძლებლობები იმაზე იგავმიუწვდომელი აღმოჩნდა, ვიდრე ეგონათ…

სიცოცხლის დიალექტიკა თავისთავშივე შობს ნუგეშსაც და რწმენასაც, ამიტომ, ამ რომანში არის ნუგეშიც და რწმენაც, თვითონ სათაურიდან გამომდინარე, მერვე სიცოცხლე უკვე შანსია, ახალი შესაძლებლობაა, რომელიც თინეიჯერმა გოგონამ _ ბრილკამ, ცხოვრებასთან ომში უნდა გამოიყენოს, მაგრამ ამავე დროს ის საფრთხეცაა, რომელთან ბრძოლაშიც ხშირად ეს ადამიანური ნუგეში და რწმენა საკმარისი აღარაა. ამიტომ, ჩემი ფიქრით, „მერვე სიცოცხლე“ სასტიკი წიგნია, სადაც ვირტუოზული ოსტატობით ყველაზე მწარე რამ ადამიანისთვის _ სინამდვილეა აღწერილი. ეს სინამდვილე პირადად ჩემში განგაშსაც ტეხს. განგაში კი სიფხიზლის, მღვიძარების იმპულსია. სიცოცხლის ყველაზე მკაფიო გამოვლინების იმპულსი.

„მერვე სიცოცხლე“-მ ევროპელ მკითხველს საქართველო გააცნო. როგორც ვიცი, ამ წიგნის წაკითხვის შემდეგ ბევრს გაუჩნდა ჩვენს ქვეყანაში სტუმრობის სურვილი, ბევრი დაინტერესდა ჩვენი ისტორიით. ამ მშვენიერ ვითარებაში კი ჩვენ, ქართველებს, თვითტკბობის უფლება მაინც არ გვაქვს, რადგან თუკი ვინმემ უნდა წაიკითხოს ეს რომანი ყურადღებით, სწორედ ჩვენ. აქ ჩვენი ეთნო-და ეროვნული კარდიოგრამაა, ჩვენი ბობოქარი თავგადასავალია მოთხრობილი, ყველა (მათ შორის არასახარბიელო, არა საამაყო) ნიუანსით. ილია ჭავჭავაძის არ იყოს, „კარგი გული კი მაშინვე სცნობს, ამ სიძულვილშიც რაოდენი სიყვარულია“-ო, ზუსტად ასეთი სიყვარულითაა დანახული მთელი ჩვენი უახლესი წარსული, ის შეცდომები, „სისუსტეები“ და დანაშაულებები, რამაც ამ წარსულის ტრაგიკული ბედი განსაზღვრა და დღემდე ვიმკით მძიმე შედეგებს. უფრო სწორად, დღემდე ამ „ხასიათში“ ვართ, ამ მოცემულობებში, რადგან, როგორც ჩანს, ასეთია ჩვენი ეთნოფსიქიკა, ჩვენი უცნაური დამოკიდებულება სამყაროსთან.

ამ ტრაგიკულ აქცენტებში კი ნინო ხარატიშვილი, უპირველეს ყოვლისა, ჩვენს რუსეთთან დამოკიდებულებას გულისხმობს. ეს კონფლიქტი _ საქართველოსა და მეზობელ იმპერიას შორის _  ოქროს გასაღებია ჩვენი უახლესი ისტორიისა, მეტიც _ აწმყოსი და მომავლისაც. „მართლა ძალიან ჭკვიანურად განსაჯა მამიკო რუსეთმა, ბრილკა, როცა თავის პატარა, თავნება, ცოტა არ იყოს, თავაშვებულ შვილიკო საქართველოს ყველა სისუსტე წააქეზა და და სიძლიერედ შერაცხა, რადგან შვილმა შეიფერა, დაიჯერა, რომ მამას აჯობა ეშმაკობით, მის ძალაუფლებას დაუსხლტა, და ვერც კი შეამჩნია _ ისე ცდილობდა, მამის სიყვარული და შექება დაემსახურებინა _ როგორ იქცა ნამდვილ მეძავად“.

სხვაც ბევრი „თვალისმომჭრელი“ სიმართლე შეგეჩეხებათ, ყველაფერს კარგად უნდა დააკვირდეთ, ყველა დეტალი ამოიცნოთ და გაიაზროთ. ხომ გეუბნებით _ „მერვე სიცოცხლე“ სასტიკი წიგნია, და ეს „სისასტიკე“ ყველაზე სწორი წამალია ათასი ომით დაჭრილი ჩვენი ეროვნული თვითშემეცნებისათვის. ასეთ სიმართლეებს მხოლოდ მწერლები ბედავენ ხოლმე. მით უფრო, თუ ისინი „დისტანციიდან“ ხედავენ და აღიქვამენ მთავარ სურათს, ეს მანძილი კი სწორედ მათი მტკივნეული და საბედისწერო სიყვარულის თანაფარდია. რომანის მთავარი მთხრობელი _ ნიცა ჯაში, ავტორის ერთგვარი პროტოტიპია, და ის ბრილკასთვის მიწერილ წერილში _ მათი ოჯახის თავგადასავალში _ საკუთარი ქვეყნის, სახლის, მიწის მიმართ ამ განწირულ და ვერაფრით ჩანაცვლებულ სიყვარულზეც საუბრობს…

„მერვე სიცოცხლე“ ის რომანია, რომელზეც უამრავი რაიმეს თქმა შეიძლება და აუცილებელიცაა. მასზე ბევრი წერილი დაიწერება და ბევრი დაინტერესდება ჩვენი დროის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წიგნით, რომელიც სიცოცხლეს ყველა წამკითხველში გააგრძელებს, ვინც ამ მარადიულ ვნებებში და ომებში საკუთარ თავს ამოიცნობს, ვინც მოჯადოებული წრის გარღვევას და სამყაროში რაღაცის სიკეთისკენ შეცვლას მოინდომებს.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი