„ნუ მკითხავ – რასა ვხედავ თვალდახუჭული“

(გიორგი ლობჟანიძის პოეზია)

 სიბრძნის ირონია, ანუ… წუთიერის მონათვლა პოეზიის მდუღარებაში

 ამასწინათ ჩემი უახლოესი მეგობრის მეგობარი მეკითხებოდა, „წუთისოფელი ასეა…“ ვისი კონცეფციააო. მე ვუპასუხე, რომ ესაა ნებისმიერი შემოქმედების კონცეფცია, მხატვრობა იქნება, ცეკვა, მუსიკა თუ ლიტერატურა, რადგან ყოველი მათგანი არის წუთისოფლის გაგებისა და გამოხატვის მცდელობა. თუნდაც ლიტერატურაში მწერალი გვთავაზობს თავის ხედვას, მოდელს ცხოვრებისა, საკუთარ სააზროვნო „პრიზმაში გადაწყვეტილ-გადახარშულს“. მოდი, ვცადოთ, გავიგოთ გიორგი ლობჟანიძის მსოფლაღქმა მისი პოეზიის მიხედვით…

სიცოცხლის შემეცნება ბავშვობიდან იწყება, ცხადია, როცა ჩვენი სულები ახლოსაა ჭეშმარიტებასთან, გრძნობს მას, მაგრამ ინტელექტუალურად ვერ გადმოსცემს.

„იყო ერთი ქალაქი,

სადაც

ცხოვრობდა ერთი ობოლი ბიჭი – მესალამურე“ (ბავშვობის ხაშურს).

ვერასოდეს ვხსნიდი და გამეგო, მაგრამ დიდი ტკივილები ბავშვობაშიც გვეძლევა. გიორგის „ობლის კვერიც“ გამოცხვა – დღეს ის რჩეული რჩეულთა შორის, საუკეთესო აღმოსავლეთმცოდნე, მთარგმნელი, პოეტი, პროფესორი, განათლებითა და ნიჭიერებით შემკული ადამიანია… თითქოს, თავის თავზე წერს იგი: „შენ იცი, როგორ თარგმნო ტკივილი და ცხოვრება სიხარულად როგორ აქციო“; მართლაც, უბადლო მთარგმნელია და შესაშურად მცოდნე ქართული ენისაც, რეალობისაც… მაგრამ რაც უფრო ჭკვიანი და მგრძნობარეა კაცი, მით რთულია ცხოვრება მისთვის, განსაცდელებით „დახუნძლული“, თუმცა ამ სიძნელეებითვე უკეთ, სიღრმისეულად შესამეცნებელი.

გიორგის ლექსები ღრმაა და ფიქრისთვის განგაწყობს. ფორმით ვერლიბრია, ე.წ. „თეთრი ლექსი“, რომლითაც სათქმელს, რაღაცნაირად, მეტი თავისუფლება ენიჭება. ეს სიღრმეც და თავისუფლებაც აზრისა, აშკარად, შეგაგრძნობინებს აღმოსავლურ სულთან, კულტურასა და ფილოსოფიასთან დაახლოებულ ადამიანს. ირონიას რაც შეეხება, სიბრძნის შემეცნების თანამდევია, თვითირონია, მით უფრო და ზოგადადაც, გადამრჩენია კაცისაც და ალბათ მისი სამყაროსიც, ფიზიკური იქნება ის თუ სულიერი. თუმცა ეს, თითქოს, მარტივი ფორმა არ ნიშნავს ნაკლებ მხატვრულობას და გიორგის ლექსებიც, რომლებსაც მე გარეალისტებული რომანტიკოსისას შევარქმევდი, ოსტატურ თუ მოხდენილ ტროპულ მეტყველებას გვთავაზობს, შედარებებისა თუ მეტაფორების მთელ მომნუსხველობას:

• „სიცხით ათავთავებული ჰაერი“;
• „ენძელებივით ჩავეხუტებით ქარიან მარტს სევდის მკლავებში“;
• „მორკალულია, ვით მთვარის წარბი“;
• „შორი ენძელას ზანზალაკი დაურეკავად წკრიალებს, თითქოს, უდაბნოში მიაფრთხობს მირაჟს“(ეს „მირაჟი“ სიცოცხლეა ალბათ, „უდაბნო ურწყული“);
• ქალი, ფანჯარა, „საიდანაც ფერები გარეთ იყურებიან/ კაკლის მურაბით მოთხუპნული, ცელქი ბავშვივით…“;
• სულიერი სისუფთავის ხსოვნა – „დუმფარას თეთრი დროშასავით დავიწყების ქონგურებზე გადმოკიდებული“;
• ჭორიკანა ქალები: „წარმავალობის ეს მოციმციმე ჭუჭრუტანები“; ხოლო „ვარსკვლავები – მარადისობის ჭუჭრუტანები“.

რა არის ცხოვრება, „ზღაპრულ, უმღერელ იავნანაში დამალულთათვის“? როგორც ოსტატური მეტაფორულობით ახასიათებს ყველა მოკვდავს და ყველა ქართველს, დედის (სამშობლოს) რძე რომ ხსენად ჰქცევია, პოეტი… რა არის ამ უკანასკნელში ძვირფასი: „მიწისა თუ ცისა“?

„მაგრამ მე უფალს ანგელოზად არ შევუქმნივარ.

ისიც მიყვარს ჩემში მისგან, რაც მიწის არის“.

ის, რაც გიყვარს, ზოგჯერ არც მოგწონს, ამიტომ მწარეა სიცოცხლის მძაფრი სიყვარულიც ხშირად, რაც ღვთის სიყვარულსაც გულისხმობს და ადამიანისაც, სამყაროსიც; სულიც ტკბილია და სხეულიც. პოეზიაც („პოეზია – ჩემი რელიგია“) ამ ტკბილში გარეულ სიმწარესაც აღწერს, რა თქმა უნდა, რადგან ის კი არის „ზემორე“, რაფინირებული სინამდვილე, მაგრამ აუცილებლად „ქვემორესაც“ წარმოაჩენს („სინამდვილეს არ ვემდური, არ ყოფილა თითქმის“ – რომელზეც თქვა გალაკტიონმა) იმიტომ თუნდაც, რომ ამ ორს შორის განსხვავება თვალნათლივ დაგვანახვოს და გვაჩვენოს გზები, როგორ გავთავისუფლდეთ ერთით მეორისგან. რეალობაზე ამ ამაღლების სურვილს ვინ არ დაუტანჯავს?! რელიგია ამისთვის „ტანჯვით მხიარულების“ სენტენციას გვთავაზობს. პოეტს რაც შეეხება, ის მარადი მაძიებელია კაცისაც და ღვთისაც, დიდი იმედგაცრუებებითაც და აღმაფრენებითაც, რადგან ის, ვისაც მთელი ცხოვრება ეძებ, უმანკოებით ზვარაკს, თვალებცისკრიანს, უნივერსალურსა და უსასრულოს, მაშინ მოდის ხოლმე, როცა ა(ღა)რ ელი:

„მერე,

მერე,

მერე,

როცა თვალებს დახუჭავ,

როცა სულერთი გახდება,

მოვა თუ არა…

როცა იონჯა აყვავდება უდაბნოებში…“ (პოეზია – ჩემი რელიგია).

თუნდაც ეჭვიან, ბობოქარ, პროტესტანტ სულს ახსოვს „თავისი ნამდვილი სამშობლო და წრიალებს“; ყველას აქვს ხსოვნა უნაკლო, უნივერსალური წიაღისა, მაგრამ ცხოვრების ბანალობა აუბრალოებს ამაღლებულს. ადამიანი გადაეჩვია ღმერთსაც და ბუნებასაც, რადგან ცხოვრობს ურბანისტულ, კაცთა და შენობების „ტყეში, ჯუნგლებში“, სადაც ძნელია საკუთარი თავის შენარჩუნებაც კი. ამიტომ გინდება ადამიანს ღმერთს მეგობარივით, შინაურივით მიმართო და თუნდაც გარდაცვლილი ძვირფასი მეგობრის ლაზარესავით მკვდრეთით აღდგენა სთხოვო („გემუდარები! როგორც შენი მეგობარი!“)… მართალია, ეს – ქრისტეც მხოლოდ ლოცვა, თავგადაკლული მეტანიები, სქოლასტიკა კი არაა, არამედ ცოცხალი საუბრები მაცხოვართან. ეს სიტყვა გვეუბნება, რომ ღმერთი სიცოცხლეა და არა მხოლოდ დოგმატიკა, სახეზე რომ „მოგაკერებენ“, როცა მარადიულ კითხვებზე პასუხგაუცემლობას უნდათ, გაექცნენ. სწორედ ეს შეგრძნება სიცოცხლის სისავსის სიყვარულისა არის ყველაზე დიდი რელიგია:

„სინამდვილეში,

აქ ყველა ხე არის ტაძარი,

სადაც ღამით ქარი ლოცულობს

და თავზე ჯიღად ეხურებათ

ვარსკვლავების კანდელაბრები…

მე მწამს მხოლოდ ცოცხალი ღმერთი,

რომელიც ზამთრის ქვაზე გაკრული,

გაზაფხულზე ბაიებად ამოანათებს

და ენძელების ხელს დამიქნევს

მეგობარივით…

შენიცა მწამს,

რადგან ჩემი მეგობარი ხარ,

ამიტომაც: ვერასოდეს ვერ გაგყიდი,

რადგან მუდამ არის რაღაც,

რასაც ფასი არ დაედება,

არ გასხვისდება,

არ გაჩუქდება

ამ მიწასავით…“ (*. *. *).

უმძიმესი ოქსიმორონებისაა ჩვენი წუთისფელი, არადა, ბედნიერებისთვის ვიბადებით, იდეაში. დიდი ხელოვნება რომ ტანჯვის გარეშე არ იქმნება, ვთქვით. ახლა იმაზე, რომ ზოგის სიკვდილი სჯობს ზოგის სიცოცხლეს და სიკვდილი უფრო დიდი სიცოცხლეა, ვიდრე ის, რომ, უბრალოდ, სუნთქავდე. ხოლო როცა არ სუნთქავ „უბრალოდ“, იბრძვი კიდეც ღირსეულობისთვის, ეჭიდები ყოფასაც კი („მადლობა, ღმერთო, /რომ ამ ჩვენი დედაქალაქის/ყველა უბანში,/სადაც აქამდე გვიცხოვრია,/სულ ცოტა – ერთი მაღაზია მაინც შექმენი,/ სადაც დარცხვენით, მაგრამ მაინც/შემიძლია, სანოვაგე/ნისიაზე გამოვიტანო.“ – „პარკებიანი კაცის ლოცვა“); ტანჯვის არსსაც სწვდები და ცხოვრების აზრსაც, რომელიც, არც მეტი, არც ნალები, „ასეთია, ამ ცელოფნის პარკების ჯვარცმა,/ხუთი თევზით და/ ორი პურით…“!

არც არაფერია გასაკვირი, როცა 21-ე საუკუნის მსოფლიოში არის პატარა და დიდი ქვეყანა, რომელსაც ისევ ეროვნულზე, დაკარგულ ტერიტორიებზე უწევს „ტირილი“; რომელშიც სიღატაკე „არის ყველაზე დიდი ზნეობა/ თვალთმაქცობით გამდიდრებულ კოლონიაში…“ (დეპორტაცია) და ეს „რხევა ქართაგან ძლიერთა“ დღეს არ დაწყებულა. ჩვენ გვყავდა დიდი ტატო ბარათაშვილი, გენიალური ვაჟა-ფშაველა, შეუდარებელი გალაკტიონი და ყველა მათგანმა ტანჯვის გზა გაიარა თუ გავატარეთ.

„ვირეკდი და არ განმეღო კარი,

სულის მინებს

ზამთრის ჭირხლი ფხოჟნის,

თან მომყვება მაწანწალა ძაღლი,

ჩემი წუთისოფელივით კოჭლი…

საკუთარი მარტოობის ქარში

მოვირხევი, როგორც ცრემლის საყურე…

უცნაური ქსოვილია ყინვა –

აბრეშუმი, ყაჭი და ჭიჭნაუხტი,

იყო ჩვენთან ერთი კოჭლი ღმერთი

და არც ერთი (ვითომ) შინ არ დავუხვდით…“ (იყო ჩვენთან).

ასეა – ღმერთის არ და ვერცნობა კაცთა წესია. იდეალურს, მტანჯველად ამაღლებულს აფასებს, თუმცა ებრძვის კიდეც ადამიანთა მოდგმა, რომ ზედმეტად არ შეწუხდეს მისი სიდიადით, არ დაიტანჯოს.

„უხილავია ყველაფერი, რაც ჩვენ გვაწუხებს

ან უფრო: თვალით სახილველად გაუწირველი…“ (ძველმოდური ლექსი).

ყოველთვისაა რაღაცა, ვერავისთვის გამხელილი და განწირული დუმილის „ოქროობისთვის“. გაამხელ და ერთი ტკივილი ათასად იქცევა, როგორც გარდაცვლილი წინაპრის, მამის, მონატრება: „ჩაიარა იმ მდინარემ დიდი ხანია, რომლის ნაპირზეც მამაჩემი იდგა“. „ახოვანი მამის ღიმილი“, მოგონებად ქცეული, თითქოს, გარს გეხვევა, უცხო რიდესავით, რომ ავბედობებისგან ჯავშანივით დაგიცვას („დავდივარ, ვწუხვარ და მენანება“ – გალაკტიონი).

გიორგი ლობჟანიძის მიერ შემოთავაზებულ ცხოვრების „მოდელზე“ ვსაუბრობთ, თუმცა, განა, ცხოვრების ყველა „ფორმულა“ ფიქციაა არაა, სანამ თავად არ განიცდი და აღმოაჩენ ყველა, თუნდაც „უმარტივეს“ ჭეშმარიტებას?! არის ნიშანსვეტები, რომლებზე ორიენტირებაც წონასწორობას გვინარჩუნებს. ასეთი ჩვენი ბავშვობაცაა და ათვლა, რამდენად დაგვიმახინჯდა სული მის შემდეგ, როგორც „დორიან გრეის პორტრეტშია“ („ჩვენ ყველას ჩვენი ბავშვობის სურათი გვაქვს,/ რომელსაც ჩუმად ამოვიღებთ ხოლმე და დავტირით“). ეგზიუპერის პატარა უფლისწულიც, რომელიც ქრისტეს ალუზიაა, ჩვენი სულის დიდ უდაბნოში დაკარგულა, როგორც წერს და განიცდის პოეტი: „ამქვეყნად ყველა პრინცი მარტოა,/ რადგან ვერავინ უხატავს ბატკანს…“ – რადგან პატარა უფლისწულის „ბატკანი“ მარტო ხსოვნა კი არ არის ერთ დროს ჩვენი სრულყოფილებისა, იდეალურობისა, არამედ თავადაა სრულყოფილება, მარად ზვარაკად მიტანილი კაცთა მიერ წუთისოფლის მერკანტილურობისადმი… აქედანაა იმედგაცრუებები: ცხოვრებით, ადამიანებით და, საბოლოო ჯამში, საკუთარი თავითაც („ბავშვობაში სიზმარშიაც აღარ შემიშვეს“). ამას, ყველაფერს, უძლებენ ადამიანები, „მედგრად მდგარნი, საკუთარი თავის ძეგლივით“:

„მიყვარხარ, ჩემო გაძლების ნიჭო,

საკუთარ თავში ჩამხობილი,

სულ შენს გალეულ,

მოცახცახე მხრებს რომ ეხვევი,

რადგან ყველგან, სადაც მეგობრის მხარი გეგონა,

სიპი აღმოჩნდა,

რომელზეც ყველა სიმარტოვეს უცურავს ფეხი…“ (*. *. *).

ტანჯვას ვერსად გაექცევი ვერც საკუთარშივე „დევნილად და ხიზნად ქცეულ“ საქართველოში („ან ჩემი ქართლი სად არის,/ დედის გულივით ვეძებ…“) და ვერც მსოფლიოში. როგორც სიზმარში, ისე ვეძებთ ყველაზე ძვირფასს, რაც გაგვაჩნია. „თუმცა სიზმრის ყლორტი სინამდვილეს არ დაემყნობა“, როგორც ადამიანი და ღვთაებრივი ჭეშმარიტება, რომლის ზიდვაც და შეჩვევაც უძნელესია. იქნებ ის, რაც შეჩვევა გვგონია, შიშია პასუხგაუცემელი კითხვისა: „ჰო, მაგრამ რომელია ცხადი და რომელი სიზმარი: ყოფნა თუ არყოფნა?“, „საკითხავი, აი, ეს არის“. სიზმარივით გაუგებარი კია ზოგჯერ ყოფნა, რომელშიც:

„პოეტებსა და გიჟებს შერჩათ მხოლოდ ძალა,

წუთისოფელი ქვასავით და კლდესავით კოდონ,

ვიდრე იმ კლდიდან ამოკვეთილი ჩუქურთმასავით

წყაროსთვალივით წამოგხეთქავს სტრიქონი თოთო“ (რას გვეუბნება).

ნამდვილად – წერა, შემოქმედება გადარჩენაა! პოეტისთვისაც, ვისი გულიც დამსგავსებია პეპლების სასაფლაოდ ქცეულ, ერთ დროს ნანატრ ჭაღს, „რომელიც მუდმივად ბნელში ანთია… ამ ცხოვრების ფუჭი სინათლე“; ეს ბოლო სიტყვები დროებითი პესიმიზმია („დავკარგე სიცოცხლის ხალისი… მპოვნელი დასაჩუქრდება… არ მესროლოთ! ილია (არა) ვარ!“) და თვითონ გიორგიც არ დაეთანხმება საკუთარ თავს, არათუ მე – ეს სულის ნათელი ფუჭი არაა, რადგან თუ პოეტი ნამდვილია და შურით კი არა, „სიყვარულით კვდება“ („გახსოვს, ერთხელ/როცა დავღამდი/და შენ ჩემში მთვარესავით ამოხვედი,/რა კარგი იყო…“), ყოფა უნდა დაგამარცხებინოს ყოფიერების წვდომით!… ყოფა, რომელშიც პოეტმა იხილა, „როგორ ჭამდნენ პატარ-პატარა სურვილები დიდ საქმეთათვის დაბადებულებს“; რომელშიც „სიკეთეს აცვია ძველი, გაცრეცილი პალტო“ (ან არც აცვია ეს პალტო გალაკტიონივით!); რომელშიც ცხოვრება „ყრუ-მუნჯია“ სისასტიკისაგან და სიმართლესაც ვერასდროს გეტყვის; რომელშიც ტკივილებს სიბრძნე მოაქვს, სიბრძნეს – სიძლიერე. ძალა კი „სიზიფეს აღმართს ხნავს“, „ლოდის“ სიმძიმე ჩვენი ადამიანურობის საზომია; ყოფა, არსობა, რომელშიც ამ ტანჯვის სიბრძნეს უწოდეს „იობის სიბრძნე“ – „მხოლოდ მაშინ ვარ ბედნიერ, როცა ვარ შეწუხებული“ – ეს ერთ-ერთი უმძიმესი „ლოდის“ მტვირთველმა თქვა. სევდიანია ღმერთიც, რომელიც იობს, როგორც გიორგი ამბობს, „ხმელ ფოთოლს“, კი არ ებრძვის, საკუთარი ძალმოსილება და ტკივილი უნდა განაცდევინოს, რადგან ყველაზე მეტად „ჯვარცმაში“ ვემსგავსებით არსთა გამრიგეს… თანაც, ყველა აღმართს დაღმართი არ მოჰყვება, „მწვერვალზეც შეგიფარებენ“… ეს მისია აქვს პოეზიასაც.

დაბოლოს, – „სად მიიჩქარის თქვენი (ჩემი, მისი – მ.ი.) ცრემლი?“ – იდეალურის სინათლისკენ. ამაღლებულია ადამიანური მსხვერპლიც და ამაღლებულია პოეზიაც, რომელიც თავადაა მსხვერპლი:

„შენს თვალებში

ვბრწყინავ,

როგორც

ტბაში მზის შუქი…“ (მკითხველს).

როგორც მკითხველს, ბევრჯერ „შემომანათა“ გიორგი ლობჟანიძის პოეზიამ…..

ციტატები წიგნიდან – გიორგი ლობჟანიძე „სიზმრის ნანგრევებში“, „ჩვენი მწერლობა“, თბილისი, 2019 წ.