მთელი ცხოვრებაა გატაცებით ვკითხულობ ბიოგრაფიული პროზის სხვადასხვა ნიმუშებს. ჩემს კარადას ერთი უზარმაზარი თარო დავამატე, რომელზეც მხოლოდ ბიოგრაფიები, ავტობიოგრაფიები და მემუარები ჩავამწკრივე. ვკითხულობ თარგმანებს, ქართველ თუ უცხოელ ავტორთა ორიგინალურ შემოქმედებას. მცირედმა გამოცდილებამ რამდენიმე აღმოჩენის გაკეთების შესაძლებლობა მომცა.
გაზაფხულის მიწურულს ბუკინისტისგან ორიოდ ლარად ედუარდ სტოურტონის ცნობილი წიგნი „იოანე პავლე მეორე – კაცი-ისტორია“ შევიძინე და პუბლიკაცია ერთი ამოსუნთქვით წავიკითხე. რომის განსვენებული პაპის ცხოვრების დინებისთვის თვალყურის მიდევნების კვალდაკვალ უამრავი ღირსშესანიშნავი მოვლენის შესახებ შევიტყვე. იოანე პავლე მეორე ეროვნებით პოლონელი იყო, მისი ცხოვრების პირველი ნაწილი მთლიანად არის გადაჯაჭვული ცენტრალური ევროპის სლავური სახელმწიფოს უახლეს ისტორიასთან. გამოცემის წყალობით ჩემთვის დეტალებში გახდა ცნობილი მეოცე საუკუნის დიდი თუ მცირე ევროპული ტრაგედიების შედეგები რიგითი მოქალაქეებისათვის. სულ სხვა თვალით დავინახე გენერალური მდივნების – გომულკასა და იარუზელსკის საქმიანობის მნიშვნელობა. ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება კი, ცხადია, „სოლიდარობის“ მოძრაობის თავგანწირულმა ბრძოლამ მოახდინა.
წიგნის ავტორი, ედუარდ სტოურტონი მართლმორწმუნე კათოლიკეა. მას წლებია რადიო „ბი-ბი-სი“-ს ეთერში რელიგიური გადაცემები მიჰყავს. პუბლიცისტი თავის ნაშრომში ხშირად ვერ ფარავს აღფრთოვანებას კაროლ ვოიტილას ზოგიერთი ამაღელვებელი გადაწყვეტილების გამო. მას აშკარად ეტყობა, რომ გულწრფელად კეთილგანწყობილია პოლონელის მიმართ. მიუხედავად წიგნის მთავარი პერსონაჟისადმი გამოვლენილი სიყვარულისა, რადიოწამყვანი საკუთარ თავს ტყუილების თქმის უფლებას არ აძლევს და რომის პაპის ცხოვრების ყველა ეტაპს პირუთვნელად აღწერს. განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი:
1944 წლის 1 აგვისტოს პოლონეთის წინააღმდეგობის მოძრაობის 150 000-მდე მებრძოლმა სამოცი დღით შეძლო ნაცისტური რეჟიმის დამარცხება. ორთვიან აჯანყებაში ათობით ათასი ახალგაზრდა პოლონელი მონაწილობდა. ცუდად შეიარაღებულ მოქალაქეთა ამბოხი ნაცისტებმა სასტიკად ჩაახშვეს. ზოგიერთი ცნობით ოკუპანტებმა მოსახლეობის მეოთხედი ამოჟლიტეს და სასჯელის თვალსაჩინოებისათვის დედაქალაქი გადაწვეს.
სად იყო ამ გმირული აქტის დროს კაროლ ვოიტილა?
საქვაბის ახალგაზრდა მუშა არ მონაწილეობდა სამხედრო-შეიარაღებულ კონფლიქტში და ცდილობდა ნებისმიერი ხერხით დამალვოდა ნაცისტურ რაზმებს, ხან რომელიღაც სარდაფს აფარებდა თავს, ხან სხვის სახლში იმალებოდა. გერმანელთა ოკუპაციის განმავლობაში მომავალი პაპის წინააღმდეგობა მხოლოდ აკრძალულ და საიდუმლო თეატრში როლების შესრულებით შემოიფარგლებოდა. ნაცისტურ ეპოქაში კაროლ ვოიტილა მოღალატე ნამდვილად არ ყოფილა, მაგრამ არც თავგანწირული მებრძოლის ავტორიტეტი მოუხვეჭავს.
„მესამე რაიხის“ დამარცხების შემდეგ პოლონეთს კიდევ მრავალჯერ დაუდგა უმძიმესი გამოცდის ჩაბარების ხანა. 1950-იანი წლების შუა პერიოდში კომუნისტურმა მთავრობებმა იერიში მიიტანეს ცენტრალურ ევროპაში ყველაზე ძლიერ კათოლიკურ ეკლესიაზე. ხელისუფლება ათასგვარ ბინძურ ჭორს ავრცელებდა სასულიერო პირებზე, არ აძლევდა მათ მღვდელმსახურების სრულყოფილად აღსრულების შესაძლებლობას. კომუნისტთა მიერ გადაბირებულმა პასტორებმა ცალკე საეკლესიო საზოგადოება შექმნეს, რომელიც პარტიის ხელში დამატებით, უმძლავრეს იარაღად იქცა. მთავრობის რეპრესიებს აქტიურად დაუპირისპირდა კათოლიკური ეკლესიის ადგილობრივი ლიდერი, კარდინალი სტეფან ვიშინსკი. მან ერთ-ერთ ქადაგებაში განაცხადა: „ჩვენ ვასწავლით: მიეცი კეისარს კეისრისა და ღმერთს ღმრთისა; მაგრამ თუ კეისარი საკურთხეველზე ადის, ჩვენი პასუხია – ეს დაუშვებელია!“. 1956 წელს მთელი ქვეყანა რამდენიმე მოთხოვნით გაიფიცა – „პური და თავისუფლება!“, „რუსებო, შინ წადით!“. კარდინალი ვიშინსკი სახალხო მღელვარებების დროსაც აქტიურად იდგა ხალხის გვერდით, რის გამოც სამი წლით კარპატების შორეულ მონასტერში გააგზავნეს და შინაპატიმრობა მიუსაჯეს.
საინტერესოა, რას საქმიანობდა სახალხო მღელვარებების დროს რომის მომავალი პაპი?
კაროლ ვოიტილა უკვე თეოლოგიის მასწავლებელი და მაღალი იერარქიის სასულიერო პირი იყო. უნივერსიტეტის პარტიული ადმინისტრაცია მის შესახებ წერდა: „ვოიტილა ფაკულტეტის ერთ-ერთი ყველაზე ნიჭიერი ლექტორია, ხასიათდება მომზადების მაღალი დონით, ფართო სამეცნიერო ინტერესებით, მორალური ღირსებებითა და ხელისუფლებისადმი ლოიალური დამოკიდებულებით.“ გასული საუკუნის ორმოცდაათიან წლებში კაროლ ვოიტილამ უამრავი პოლონური ტბა გადაცურა ორკაციანი ნავით, ისწავლა თხილამურებით სრიალი და ლაშქრობების დროს მრავალი მესა ჩაატარა ღია ცის ქვეშ – ტყეებში, მთებში, დაუსახლებელ და მიუწვდომელ ადგილებში. ღალატობდა იოანე პავლე მეორე თავის სამშობლოს? რა თქმა უნდა, არა! უბრალოდ, საბჭოთა რეჟიმის პირველ, ყველაზე სუსხიან წლებში შეურიგებელი ოპოზიციონერი არ ყოფილა.
წიგნის ავტორს მიაჩნია, რომ ადრეული ქარტეხილების დროს კაროლ ვოიტილას პასიურობაზე ობიექტური მსჯელობა რომის პაპის სხვა სამაგალითო საქმეებსა და ღვაწლს ოდნავადაც კი არ აკნინებს. მაშასადამე, ევროპული სტანდარტი ყველა მოვლენის მეტ-ნაკლებად ობიექტურად გადმოცემასა და სიყალბისგან თავის არიდებას გულისხმობს.
ახლა ქართულ სტანდარტს დავაკვირდეთ. ერთი წლის წინ, ასევე უდიდესი სიამოვნებით წავიკითხე სქელტანიანი მემუარები, რომელიც ძალიან უცნაურად გახლდათ დასათაურებული – „ნაცნობ ქიმერათა ფერხული“. ჩემზე უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა ბ-ნ გელა ჩარკვიანის ენაწყლიანობამ, მწყობრმა მსჯელობამ, იუმორის დახვეწილმა გრძნობამ. წიგნის დახურვის შემდეგ დამეუფლა შეგრძნება, რომ თითქოს პრეზიდენტ შევარდნაძეს პირადად ვიცნობდი. თუმცა, ბიოგრაფიული პროზის აღნიშნულ ნიმუშში ერთ საშინელ იმედგაცრუებას გადავაწყდი.
მთელმა საქართველომ იცის, თუ ვინ იყო კანდიდ ჩარკვიანი. ბერიას უახლოესმა თანამებრძოლმა და საქართველოს კომპარტიის ცეკას მდივანმა თავისი გადაწყვეტილებებისა და ორგანიზატორული უნარ-ჩვევების წყალობით სასიკვდილო განაჩენისთვის გაწირა უამრავი ჩვენი თანამოქალაქე. მაღალი რანგის ბოლშევიკს ლომის წვლილი მიუძღვის არაერთი ჩვენი სახელგანთქმული თუ უცნობი თანამემამულის რეპრესიებში. სტალინის საამებლად, მისდამი მორჩილების გამოსახატად ბ-ნი კანდიდის მონდომებით მეორე მსოფლიო ომში დამატებით ათობით ათასი ქართველი გაიგზავნა. ბ-ნ ჩარკვიანს თხუთმეტი წლის განმავლობაში საქართველოს პირველ პირად მუშაობის შემდეგაც არ დაუკარგავს საპატიო თანამდებობები და ხანგრძლივი სიცოცხლის ბოლომდე მთელი ოჯახით უზრუნველყოფილად ცხოვრობდა.
„ნაცნობ ქიმერათა ფერხულის“ ავტორი კი ცდილობს, რომ თითით საჩვენებელი კონფორმისტი დისიდენტად, სტალინის ოპოზიციონერად და თავისუფალ მოაზროვნედ წარმოაჩინოს, რაც ჩემთვის ისტორიის ნაკლებად სინდისიერად შელამაზების ფუჭ მცდელობას წარმოადგენს. ბიოგრაფიული პროზის ქართული სტანდარტი სიყალბესა და გაზვიადებაზეა დაფუძნებული.
რიგითი მკითხველი გავბედავ და ვიტყვი, რომ ქართული ლიტერატურული კრიტიკა დოკუმენტური პროზის ფრონტზეც მარცხდება. საქმე კარგად რომ იყოს, ჩემამდე სხვა ათასჯერ უკეთესად დაწერდა პოპულარულ ავტორთა მიერ დამკვიდრებული მავნე სტანდარტის თაობაზე.
