წარუმატებლობის შიშმა შეიძლება ხელი შეუშალოს მოსწავლეს გამოცდისას ცოდნის სათანადოდ წარმოჩინებაში, თუმცა 10-წუთიან წერით სავარჯიშოს მისი დახმარება შეუძლია.
აჩქარებული გულისცემა, ოფლიანი ხელისგულები, არეული ფიქრები; ბევრი მოსწავლისათვის, ყველაზე დიდი დაბრკოლებაა შფოთვა, რომელსაც ის განიცდის.
სტრესსა და შფოთვას შეუძლია არეულობა შეიტანოს მოსწავლის კონცენტრირების უნარში, რასაც მოაქვს დაბალი შედეგები და წარუმატებლობა. ახალი კვლევა ხაზს უსვამს ეფექტიან გადაწყვეტილებას: ასწავლეთ მოსწავლეებს, სხვაგვარად შეხედონ სტრესს – როგორც გაძლიერებას და არა როგორც ტვირთს. მარტივი 10-წუთიანი წერითი სავარჯიშოების მიცემა უშუალოდ გამოცდის წინ დაეხმარა მოსწავლეებს, დაენახათ სტრესი, როგორც “სასარგებლო და ენერგიის მომმატებელი ძალა”, რომელსაც მათი დახმარება შეეძლო.
წერითი სავარჯიშოები განსაკუთრებით ეფექტიანი იყო სოციალურად დაუცველი მოსწავლეებისთვის, ვინც შესაძლოა განსაკუთრებით მგრძნობიარე იყოს სიტუაციებისადმი, რომლებიც ხაზს უსვამს რიგითობას და სტატუსს – რაც ახასიათებს ტესტებს, სადაც “ფსონები მაღალია”. მათ უფრო შეძლებულ თანატოლებს შეიძლება მეტ შესაძლებლობებზე ჰქონდეთ წვდომა, როგორიცაა – რეპეტიტორები, ვისაც შეუძლია გაზარდოს სკოლაში მათი წარმატების შანსები. შედარებისთვის, უფრო დაბალშემოსავლიანი ოჯახებიდან გამოსულ მოსწავლეებს მეტი ძალისხმევა სჭირდებათ წარმატების მისაღწევად, რადგან მათ “შეცდომის დაშვების ნაკლები შესაძლებლობა” აქვთ, რაც ზრდის მარცხის შესაძლებლობას.
ფსიქოლოგები ქრისტოფერ როზეკი, გერარდო რამირესი, რეიჩელ ფაინი და შონ ბეილოკი მთელი წლის განმავლობაში აკვირდებოდნენ საშუალო სკოლის ბიოლოგიის 1175 მოსწავლეს, რათა შეესწავლათ, თუ რა გავლენას ახდენდა სტრესი მათ შესაძლებლობაზე, ჩაებარებინათ მნიშვნელოვანი გამოცდები. მათ შენიშნეს, რომ ნაკლებშემოსავლიან მოსწავლეებს მეტი ზიანი ადგებოდათ საგამოცდო შფოთვის რეგულირების სიძნელის გამო. ეს მოსწავლეები წინასწარ განიცდიდნენ „შფოთვას ჩაჭრის შესაძლებლობის გამო”: ჩაჭრის შიშით გამოწვეული სტრესი ზრდიდა ჩაჭრის ალბათობას. მაგრამ 10-წუთიანი წერითი სავარჯიშოები, რომლებიც მოსწავლეებს უარყოფითი ფიქრების დაძლევაში, ემოციების რეგულირებასა და სტრესის, როგორც დადებითი ძალის აღქმაში ეხმარებოდა, ხელს უწყობდა, მათ უკეთესი შედეგი ეჩვენებინათ.
ამ კვლევისას ორგვარი წერითი სავარჯიშო ინიშნებოდა უშუალოდ სემესტრის დასრულების გამოცდების წინ:
– ექსპრესიული წერა. მოსწავლეებს სთავაზობდნენ, დაეწერათ მათი ფიქრები და გრძნობები გამოცდის შესახებ, რომლის ჩაბარებასაც აპირებდნენ. მათ ასევე სთავაზობდნენ დაეწერათ სხვა შემთხვევებზე მათ ცხოვრებაში, როდესაც შფოთვას განიცდიდნენ.
– სტრესის გადაფასება. სტუდენტებს სთავაზობდნენ, ეფიქრათ თავიანთი სტრესის სიმპტომებზე, როგორც გამოცდის ჩაბარების დამხმარე საშუალებაზე. მაგალითად, “როდესაც აღმოაჩენ, რომ ნერვიულობ ან შფოთავ გამოცდის ჩაბარების დროს, იფიქრე იმაზე, თუ როგორ შეუძლია შენი სხეულის რეაქციებს ენერგიით აგავსოს და დაგეხმაროს”. მოსწავლეები ასევე კითხულობენ ნაწყვეტს, სტრესისას (აჩქარებული გულისცემა და გაძნელებული სუნთქვა) – როგორ ეხმარება მათ ტვინისათვის ჟანგბადის მიწოდების გაზრდა, რაც ხელს უწყობს ყურადღების გაძლიერებას.
სავარჯიშოების ორივე ტიპი ეფექტიანი გამოდგა მოსწავლეთა მიღწევის გაუმჯობესებაში, განსაკუთრებით ხელმოკლე მოსწავლეებისთვის. დაბალშემოსავლიანი და მაღალშემოსავლიანი ოჯახებისდან გამოსული მოსწავლეების მიღწევათა შორის სხვაობა 29 პროცენტით შემცირდა, დაბალშემოსავლიანი ოჯახებისდან გამოსული მოსწავლეების ჩაჭრის სიხშირე კი – 50 პროცენტით, რაც ამ ჩარევას პოტენციურად ღირებულ საშუალებად აქცევს.
სტრესი სასარგებლოა, მაგრამ ზომიერად
სტრესი ყოველთვის ცუდი არ არის. TED-ის პოპულარულ გამოსვლაში, ფსიქოლოგი კელი მაკგონიგალი განმარტავს, რომ სტრესის რეფრეიმინგი შეიძლება დაეხმაროს ადამიანებს, გახდნენ უფრო პროდუქტიული: “ეს მფეთქავი გული მოქმედებისათვის გამზადებთ. თუ უფრო სწრაფად სუნთქავთ, არაფერია. ასე თქვენს ტვინს მეტი ჟანგბადი მიეწოდება”.
თუკი ქრონიკულ სტრესს ჯანმრთელობის სერიოზული პრობლემების გამოწვევა შეუძლია, მოკლევადიანი სტრესი შესაძლოა სასარგებლოც იყოს – გააძლიეროს ყურადღება და მეხსიერება. 1908 წელს ფსიქოლოგებმა რობერტ იერკესმა და ჯონ დოდსონმა თაგვებზე მარტივი ექსპერიმენტი ჩაატარეს, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა სტრესსა და სწავლას შორის კავშირის დადგენას. მათ აღმოაჩინეს, რომ რთული დავალებებისას სტრესის ზომიერი რაოდენობა იდეალურია: ძალიან მცირეს აპათიისაკენ მივყავართ, ხოლო ძალიან ბევრი ამცირებს ეფექტიანობას.
იერკესისა და დოდსონის ორიგინალური ექსპერიმენტები ბევრ ხარვეზს შეიცავდა, მაგრამ მათ სტრესისა და სწავლის ურთიერთდამოკიდებულების კვლევის ახალი არეალები აღმოაჩინეს, მათ შორის ადამიანებშიც. მოგვიანებით ჩატარებულმა კვლევამ გაიმეორა მათი აღმოჩენები უფრო მკაცრ პირობებში, ხოლო 2015 წლის კვლევამ აღმოაჩინა, რომ სტრესის ჰორმონ კორტიზოლის დაბალი დონე აძლიერებს მეხსიერებას, ხოლო მაღალი – ასუსტებს მას.
რატომ შეიძლება სტრესი სასარგებლო იყოს? მკვლევრები ფიქრობენ, რომ მან გადამწყვეტი როლი შეასრულა ადრეული ადამიანების გადარჩენისას. ის გვეხმარებოდა არა მხოლოდ საფრთხის იდენტიფიცირებაში, არამედ უპირატესობის მოპოვებაშიც. ჩვენ მიჩვეული ვართ, ვიფიქროთ სტრესზე, როგორც უარყოფითი მოვლენებით გამოწვეულ რეაქციაზე და რადგან ხშირად ასეც არის, სტრესი გვეხმარება ფოკუსირებაში. ნერვიულობთ ვინმე ცნობილთან შეხვედრის გამო? მუცელში პეპლებია პრეზენტაციის წინ? ეს შეგრძნებები გეუბნებიან – “ეს მნიშვნელოვანია, ყურადღება მიაქციე “.
სტრესის ტრანსფორმაცია
საკლასო ოთახში საგამოცდო შფოთვა შესაძლოა საყოველთაო იყოს და გავლენა იქონიოს მოსწავლეთა შესაძლებლობაზე, გამოიყენონ მთელი მათი პოტენციალი. მაგრამ მასწავლებლებს შეუძლიათ რამდენიმე ნაბიჯის გადადგმა, რათა მოსწავლეებს საგამოცდო შფოთვის დამარცხებაში დაეხმარონ:
ნაბიჯი 1: აღიარეთ, რომ გამოცდები ზომავს არა მხოლოდ აკადემიურ შესაძლებლობებს, ასევე იმასაც, თუ რამდენად ძლიერი საგამოცდო შფოთვით “იტანჯება” მოსწავლე.
ნაბიჯი 2: შეცვალეთ სტრესის შესახებ წარმოდგენა. ეს ტვირთი კი არ არის, არამედ სხეულის ენერგიით ავსების გზა. იფიქრეთ, რა სტრესთან გამკლავება უწევთ, მაგ. სპორტსმენებსა და მუსიკოსებს. NBA ჩემპიონი კობი ბრაიანტი ამბობს: “ყველაფერი ნეგატიური – წნეხი, გამოწვევები – ზრდის შესაძლებლობაა ჩემთვის”.
ნაბიჯი 3: მთავარ გამოცდამდე მიეცით მოსწავლეებს მოკლე შესვენება, რომ გამოავლინონ ნეგატიური ფიქრები. როგორც ბოლოდროინდელი კვლევა გვიჩვენებს, წერითი სავარჯიშოები ეფექტიანია, მაგრამ ასეთივე ეფექტიანია “ტვინის შესვენებები”, მედიტაცია, ყურადღების სავარჯიშოები და “მოძრაობის შესვენებები”.
ძალიან ხშირად, მოსწავლეები ფიქრობენ – “ეს გამოცდა ძალიან რთულია, და მე ალბათ ჩავიჭრები”. მასწავლებლებს შეუძლიათ ჩაერიონ და წაახალისონ დადებითი განწყობა სტრესის მიმართ, ნაცვლად იმისა, რომ მოსწავლეებმა იფიქრონ – “ეს გამოცდა მართლაც გამოწვევაა და მე მთელი ძალები უნდა მოვიკრიბო”.
დასკვნა: გამოყავით 10 წუთი გამოცდამდე, რათა დაეხმაროთ მოსწავლეებს დადებითად შეხედონ სტრესს. მარტივია, გჯეროდეთ ტესტის სიზუსტის, მაგრამ მოსწავლეთა შფოთვამ შეიძლება ხელი შეუშალოს მათ ცოდნის სრულად გამოვლენაში.
წყარო:
