რამდენადაც მიუთითებენ, ენის განვითარების დარღვევის მქონე ადამიანებს, უმთავრესად, შემდეგი თავისებურებები ახასიათებთ. ეს თავისებურებებია:
- ნელი პასუხი საუბრის დროს. მათ შეიძლება დასჭირდეთ ინსტრუქციის გამეორება.
- მათ უჭირთ გაკვეთილის მსვლელობისას რთული ლექსიკის გაგება და სწავლა, რაც ბუნებრივია, ხელს უშლის სწავლის პროცესს.
- მათ უჭირთ სარკაზმის, ხუმრობებისა და უფროსების რთული ენის გაგება.
- მათ უჭირთ იდიომების, მეტაფორებისა და ორაზროვანი სიტყვების მნიშვნელობის გაგება. ენის გამოყენება.
- მათთვის რთულია სრულყოფილი წინადადებების წარმოება, მიუხედავად იმისა, რომ იციან, თუ როგორ უნდა წარმოთქვან ეს წინადადებები
- მათთვის ასევე რთულია გადატანითი მნიშვნელობის მქონე სიტყვებით გამდიდრებული ენის გამოყენება.
- მათ მონათხრობს ან წერილობით გადმოცემულ ამბავს აკლია დეტალები, არასრულყოფილია და გასაგებად რთულია;
- მათთვის რთულია დამოუკიდებლად მუშაობა და პრიორიტეტების დასახვა.
- მიუხედავად იმისა, რომ დამოუკიდებლად სამუშაოს შესრულება შეუძლიათ, ვერ აკონტროლებენ დროს.
- სკოლის სოციალურ ცხოვრებაში სრულყოფილად მონაწილეობა არ არის მარტივი, რადგან არ შეუძლიათ საუბარში ჩართვა და სოციალური წესებისა და განსხვავებული შეხედულებების მიღება.
- ემოციური სირთულეების გამო, ხშირად ფრუსტრაციას განიცდიან და მათი ქცევა ზოგჯერ რთულად სამართავად მიიჩნევა. ეს შეიძლება გამოხატული იყოს სიტყვიერი და ფიზიკური რეაქციებით ან ურეაქციობით, რის გამოც, მათ ხშირად პასიურებად აღიქვამენ.
- ხშირად აქვთ ორგანიზებულობის მწირი უნარები.
- მათი ენობრივი სირთულეები გავლენას ახდენს სამუშაო გამოცდილების შეძენისა და გასაუბრებების დროს.
კვლევები ცხადყოფს, რომ სკოლამდელი ასაკში პოზიტიური ჩარევებით ეს თავისებურებები მნიშვნელოვნად მცირდება. თუმცა ასევე გადამწყვეტია სასკოლო საზოგადოების მზაობა ენის დარღვევათა ბავშვების მხარდასაჭერად.
წინააღმდეგ შემთხვევაში, მარცხი გარდაუვალი ხდება.
გსმენიათ გვარ-სახელები: დენიელ ლაპლანტი (აშშ), ლუის იუჯინ გილბერტი (აშშ), გარი ლი სიმპსონი (აშშ)… ? — 80-იანი წლებიდან მოყოლებული, სხვადასხვა ტერაქტებისას მათ არაერთი ადამიანი მოკლეს. სასამართლო ჩანაწერებში მიუთითებენ, რომ ყველა ამ ადამიანს ბავშვობაში ენის დარღვევა, კითხვის და ყურადღების დეფიციტი ჰქონდათ, რასაც ადვოკატები შემამსუბუქებელ გარემოებად ასახელებენ. თუმცა ეს პრობლემას ნამდვილად ვერ შველის. ისინი ციხეებში უმკაცრესი სასჯელებით აღმოჩნდნენ.
განვითარების ენობრივი დარღვევები და რეციდივიზმის რისკი ახალგაზრდა დამნაშავეებში
დღესდღეობით უცხოეთში ნაკლებად, ჩვენში კი თითქმის არ არის შესწავლილი ენობრივი განვითარების დარღვევის (DLD) გავრცელების პოტენციური გავლენები თუ დანაშაულის რისკი ახალგაზრდებში, რომლებსაც სისხლის სამართლის სისტემასთან კონტაქტის ისტორია გააჩნიათ. არადა, თუნდაც სასამართლო განჩინებებში თუ დამნაშავეთა ნარატივებიდან ამონარიდებს დავაკვირდებით, იმთავითვე იკვეთება ენის დარღვევის სხვადასხვა დონე, რაც იმთავითვე საინტერესოა შედარების, პრევენციის თუ ბევრი სხვა თვალსაზრისით.
საკითხით დაინტერესებამ ერთ-ერთ უცხოურ კვლევამდე მიგვიყვანა.[1] აღნიშნული კვლევის მონაწილე 145 ახალგაზრდა დამნაშავე პირია. მათი არახელსაყრელი ენობრივი მდგომარეობის ქულა დადგინდა ახალგაზრდული მართლმსაჯულების სამსახურის ჩანაწერებში ნაპოვნი ინფორმაციის საფუძველზე. შეგროვებული მონაცემები მოიცავდა ექსპრესიული და რეცეპტული ენის სტანდარტიზებულ საზომებს, არავერბალურ ინტელექტს (IQ-ს) და გულქვა, არაემოციური თვისებების ნაზავს. გაანალიზდა ენის განვითარების დარღვევის (DLD)-ის მქონე და არმქონე ახალგაზრდა დამნაშავეებს შორის ხელახალი დანაშაულის რისკის შესაძლო განსხვავებები. შედეგები კი შემდეგგვარი აღმოჩნდა: სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღებიდან ერთი წლის განმავლობაში ახალგაზრდის მიერ ხელახალი დანაშაულის კუმულაციური შემთხვევები მნიშვნელოვნად გაიზარდა DLD ჯგუფში (62%; 95% CI 52, 72), DLD-ის არმქონე ჯგუფთან შედარებით (25%; 95% CI 16, 39).
აღნიშნული კვლევის ავტორები უთითებენ, რომ კრიმინალურ დანაშაულებს მნიშვნელოვანი გავლენა აქვთ საზოგადოებაზე და ამიტომ, მოზარდებში რეციდივიზმის პრევენცია პრიორიტეტია ახალგაზრდული მართლმსაჯულების სისტემისთვის (YJS) (Bateman, 2010). დამნაშავეთა რისკის გაზომვა სულ უფრო მეტად მნიშვნელოვანია სასამართლო კვლევებში და პრაქტიკოსები ჩარევის რისკის დონესთან შესაბამისობის დადგენას ცდილობენ (Cording,Beggs, Christofferson, & Grace, 2015).
დიდ ბრიტანეთში, ბრაიანმა და მისმა კოლეგებმა განაცხადეს, რომ DLD-ის გავრცელება 46-დან 67%-მდე მერყეობდა, შემთხვევით შერჩეულ პატიმრობაში მყოფ ახალგაზრდებში, რომელთა საშუალო ასაკი 17 წელი იყო (Bryan, Freer & Furlong, 2007). იმავე ავტორებმა წარმართეს უფრო ფართომასშტაბიანი კვლევა დაცულ ბავშვთა სახლში და განაცხადეს, რომ ახალგაზრდების 42%-ს, რომელთა საშუალო ასაკი 15 წელი იყო, მიმართული (რეცეპციული) ენის საზომით მოსახლეობის საშუალო მაჩვენებელზე 1.5-ით სტანდარტული გადახრა (ან მეტი) ჰქონდა (Bryan, Garvani, Gregory & Kilner, 2015). შედარების ჯგუფების კვლევამაც მსგავსი დასკვნები გამოავლინა. ავსტრალიაში, სნოუმ და პაუელმა (2008) აღმოაჩინეს მნიშვნელოვნად დაბალი ჯგუფური ქულები ყველა ენობრივ საზომში, მათ შორის, ფიგურალური ენობრივი უნარების, თხრობითი უნარების და წინადადებების გამეორების ამოცანებში, მამაკაც დამნაშავეებში დემოგრაფიულად შესაბამის საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით. ასეთი დასკვნები აისახა ახალი ზელანდიის ახალგაზრდული მართლმსაჯულების რეზიდენციაში 14-17 წლის მამაკაცებზე ჩატარებულ კვლევაში. ავტორებმა განაცხადეს, რომ ახალგაზრდების 58%-მა სტანდარტიზებული ენობრივი შეფასებისას პოპულაციის საშუალო მაჩვენებელზე 1.5 სტანდარტულზე ნაკლები ქულა მიიღო (Lount, Purdy & Hand, 2017). გარდა ამისა, ნიმუშის 87%-მა საშუალოზე დაბალი ქულა მიიღო (სტანდარტული ქულა 100), რაც ადასტურებს დიდი ბრიტანეთიდან ადრე მიღებულ დასკვნებს (Bryan et al., 2007). ამან ავტორები მიიყვანა იმ დასკვნამდე, რომ ამ მოსახლეობისვის ნორმალური მრუდი მნიშვნელოვნად არის გადახრილი მარცხნივ (Lount et al., 2017) და ახალგაზრდული მართლმსაჯულების თანამშრომლები ენობრივი უნარების ასეთ დონეს ნორმად მიიჩნევენ (Bryan et al., 2007). ჯამურად, ეს მტკიცებულება მიუთითებს, რომ ახალგაზრდების არაპროპორციულ რაოდენობას აქვს ენობრივი სირთულეები. მეთოდოლოგიური ვარიაციების მიუხედავად, დასკვნები თანმიმდევრულია და ზოგადად მიღებულია, რომ ახალგაზრდა დამნაშავეების 50%-60%-ს აღენიშნება ენობრივი სირთულეები, რაც კლინიკურ ჩარევას მოითხოვს. უფრო მეტიც, ეს ენობრივი სირთულე, როგორც წესი, დიაგნოზირებული არ არის, რაც იმას ნიშნავს, რომ ახალგაზრდული მართლმსაჯულების წარმომადგენლებმა არ იციან მისი შედეგების შესახებ (გრეგორი და ბრაიანი, 2011; სნოუ და პაუელი, 2012).
როგორც ვხედავთ, ამჟამად სულ უფრო მეტი მტკიცებულება არსებობს, რომელიც დეტალურად აღწერს კავშირს ენის განვითარების დარღვევასა (DLD) და ახალგაზრდების მიერ ჩადენილ დანაშაულს შორის. უფრო მეტიც, გამოკვეთილია ახალი მტკიცებულებები, რომლებიც მიუთითებს, რომ ენობრივი სირთულეები ახალგაზრდა დამნაშავეებში რეციდივის მთავარი პროგნოზირების ფაქტორია — ისინი, სულ მცირე, ორჯერ უფრო ხშირად ჩადიან დანაშაულს, ვიდრე მათი თანატოლები, ენის დარღვევათა გარეშე.
კვლევის დასკვნები სწორად ენას ასახელებს, როგორც ძირითად ფაქტორს დანაშაულებრივი ქცევის გაგრძელებაში და, შესაბამისად, ხაზს უსვამს ახალგაზრდა დამნაშავეების არაოპტიმალური ენობრივი უნარების გათვალისწინების მნიშვნელობას. ეს კი ის კომპონენტური უნარებია, რომლებიც ზღუდავს ახალგაზრდის შესაძლებლობას, აქტიურად იმონაწილეოს ენით გაშუალებულ სიტუაციებში, ამ ახალგაზრდების მიერ განცდილი ენობრივი სირთულეების გაურკვეველი ბუნება რისკის ერთ-ერთი სფეროა, რომელიც შეიძლება უნებლიედ უგულებელყოფილი იყოს.
მკვლევრები წუხან, რომ ახალგაზრდული მართლმსაჯულების ამჟამინდელ ჩარჩოში ენა დაჩრდილულია იმ ფაქტორებით, რომლებიც უფრო გავლენიანად ითვლება, რაც პრობლემურია, რადგან დასკვნები მიუთითებს, რომ განვითარების ენობრივი აშლილობა ყველაზე ძლიერი რისკ-ფაქტორია, რომლის რამდენადმე მოწესრიგება შემდგომ დანაშაულებრივ ქმედებებს უსათუოდ აგვაშორებს თავიდან.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- Bryan, K., Garvani, G., Gregory, J., & Kilner, K. (2015). Language difficulties and criminal justice: The need for earlier identification. International Journal of Language & Communication Disorders, 50, 763–775.
- Winstanley, Maxine, Webb, Roger T and Conti-Ramsden, Gina (2021) Developmental language disorders and risk of recidivism among young offenders. The Journal Of Child Psychology And Psychiatry, 62 (4). pp. 396- 403. ISSN 0021-9630
- Hopkins, T., Clegg, J., & Stackhouse, J. (2018). Examining the association between language, expository discourse and offending behaviour: An investigation of direction, strength and independence. International Journal of Language & Communication Disorders, 53, 113–129.
- Hughes, N., Chitsabesan, P., Bryan, K., Borschmann, R., Swain, N., Lennox, C., & Shaw, J. (2017). Language impairment and comorbid vulnerabilities among young people in custody. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 58, 1106–1113. Hughes, N., Williams, P., Chitsabesan, P., Davies, R., & Mounce, I. (2012). Nobody made the connection: the prevalence of neurodisability in young people who offend. London: Office for the Children’s Commissioner.
[1] Winstanley, Maxine, Webb, Roger T and Conti-Ramsden, Gina (2021) Developmental language disorders and risk of recidivism among young offenders. The Journal Of Child Psychology And Psychiatry, 62 (4). pp. 396- 403. ISSN 0021-9630
