„ – ვითომ დაფრთხებოდნენ დამბაჩის ხმაზე ყვავები?“ – ანუ რატომ არ გაუბრწყინდა აღტაცებით თვალები ნოველის წაკითხვაზე მწერლის ქალიშვილს?
მხატვრული ნაწარმობის აღქმის ხარისხი სხვადასხვა მკითხველისათვის განსხვავებულია, მაგრამ რატომ უჭირთ ზოგჯერ ნაწარმოების ძირითადი სათქმელის გაგება?
უნდა ვიცოდეთ და მოსწავლეებსაც უნდა ავუხსნათ, რომ მხატვრული ნაწარმოების აღქმის პირველ საფეხურს წარმოადგენს მკითხველის რეალური სინამდვილიდან გამოთიშვა და ცნობიერების მხატვრულ სინამდვილეზე გადართვა. ეს მხატვრულ სინამდვილეზე გონების კონცენტრაციის აუცილებელი წინაპირობაა და ხელს უწყობს მკითხველის „შეცურებას თხრობის მდინარეში“. თან უნდა ვიცოდეთ, რომ ყოვლად დაუშვებელია მხატვრული სინამდვილის რეალობასთან აღრევა და გაიგივება.
მკითხველი კითხვის პროცესში აგროვებს ცოდნა-გამოცდილებას, რაც საშუალებას აძლევს მას, გაითვალისწინოს ტექსტში აღწერილი ეპოქა და შეძლოს ტექსტის დეტალებზე რეაგირება. ამა თუ იმ დეტალმა მას უნდა მისცეს რაღაც პატარა, სულ მცირე მინიშნება, რომ სათქმელს მიახვედროს.
დღეს გამომცემლობები ბავშვების დასაინტერესებლად სხვადასხვა ხერხს მიმართავენ – საინტერესო ტექსტები, ნაირფერი ილუსტრაციები იზიდავს ბავშვს, ხდის მას ცნობისმოყვარეს. ჩვენი ვალია, არ გავანელოთ ეს ინტერესი.
თუკი კითხვის ინტერესი გაჩნდება და ჩვევად ჩამოყალიბდება, მიზანი მიღწეულია. ამ საქმეში მიმართულების მიმცემი მაინც სასწავლო დაწესებულებაა, რომელსაც მხარში ოჯახი უნდა დაუდგეს.
მივცეთ ბავშვებს სტიმული, წავახალისოთ, თვითონ შეარჩიონ საკითხავი ლიტერატურა. ჩვენ გავაკონტროლოთ და მივცეთ იმის დრო და საშუალება, შეძლონ წაკითხულის წარმოჩენა – გაუზიარონ ერთმანეთს აზრები, საინტერესო დეტალებზე გააკეთონ კომენტარი, მხედველობიდან არ გამორჩეთ ტექსტის ძირითადი სათქმელი, პირიქით, ყველაზე მეტი ყურადღება მას დაუთმონ. კითხვის პროცესში ყურადღება მიაქციონ სათქმელი პირდაპირაა მოცემული თუ შეფარვით. მოვუსმინოთ, რათა დარწმუნდნენ, რომ ჩვენც გვაინტერესებს; ჩავერთოთ მათთან ერთად მსჯელობაში. მაშინ ისინი დარწმუნდებიან, რომ ჩვენ გვაინტერესებს მათი აზრები და გაჩნდება ნდობა, შედგება ურთიერთთანამშრომლობა, ერთმანეთის აზრის პატივისცემა. თუკი ჩვენს რჩევას ითვალისწინებენ, ჩვენც წავიკითხოთ მათი შერჩეული წიგნი.
მთავარია მოსწავლეთა მონდომება, მაგრამ ვეცადოთ ეს ქმედება არ გახდეს ნაძალადევი პროცესი. სასურველია, გავაფართოვოთ საქმიანობა, გამოვიწვიოთ სკოლები, დავგეგმოთ კონკურსები და ეს შეხვედრები ვაქციოთ ჯანსაღი კონკურენციისა და ცოდნის ამაღლების სტიმულად.
დღეს კომპიუტერზე მიჯაჭვულობა თვალში საცემია, მაგრამ მნიშვნელოვანია, როგორ გამოიყენებს ტექნიკის მიღწევებს მოსწავლე. დათო ტურაშვილმა ჩვენთან სკოლაში შეხვედრაზე თქვა: რა მნიშვნელობა აქვს ტექსტს სად წაიკითხავ, წიგნში თუ კომპიუტერში, მთავარია წაიკითხოო.
უდიდესი შრომა იხარჯება მხატვრული ლიტერატურის ელექტრონულ საიტებზე განთავსებაზე და სკოლებიც სიახლეებს ელოდებიან ახლო მომავალში, მაგრამ, სამწუხაროდ, ლიტერატურის გასაცნობად კომპიუტერს ჯერჯერობით ძალიან ცოტა მიმართავს. კომპიუტერი უმრავლესობისათვის გასართობია და ისინი ვერ ხედავენ მის საგანმანათლებლო დანიშნულებას.
მასწავლებლისა და ოჯახის შემდეგ ბავშვისთვის მნიშვნელოვანია თანატოლების არჩევანი, მათი აზრის გაზიარება. ბავშვები ენდობიან იმათ, ვინც სისტემატურად კითხულობს, შესაბამისად მისი არჩევანი მოსაწონია. სასკოლო ცხოვრების ბოლო წლებში ასეთი რამ შევამჩნიე: პროექტში ჩართულმა მოსწავლეებმა სკოლის ბიბლიოთეკაში წიგნები შემოიტანეს. მალე პოპულარლი გახდა ჰარპერ ლის „ნუ მოკლავ ჯაფარას“. წიგნი ხელიდან ხელში გადადიოდა, რამდენიმე მასწავლებელმაც წაიკითხა. იგივე მოხდა პალაციოს „საოცრებაზეც“. ამ უკანასკნელის პოპულარობას ფილმმაც შეუწყო ხელი, რომლის ერთად ნახვა ბავშვებმა მოისურვეს. შთაბეჭდილებებით გაბრწყინებული თვალებით შესცქეროდნენ ერთმანეთს. დარწმუნდნენ, რომ არაფერია შეუძლებელი და მიუღწეველი. წიგნი ადამიანის მეგობარია, ამჯერად წიგნმა დააახლოვა სხვადასხვა კლასის მოსწავლე.
შეიძლება მასწავლებლის რჩევითაც წაიკითხონ, მაგრამ, ვფიქრობ, თავისუფალი არჩევანი უფრო მნიშვნელოვანია. ჩვენ, უფროსებმა, პატივი უნდა ვცეთ მათ არჩევანს და გამოვნახოთ დრო, როცა წაკითხული წიგნის შთაბეჭდილებების გაზიარებას მოინდომებენ. ხანდახან თემატიკაც უნდა შევცვალოთ, რათა ერთფეროვანი და მოსაწყენი არ გახდეს მათი საქმიანობა.
დამეთანხმებით, რომ მნიშვნელოვანია, მოსწავლე ტექსტში აღწერილ ამბებთან ერთად არანაკლებ ყურადღებას აქცევდეს ნაწარმოებში აღწერილ დროს, რათა კითხვის პროცესში გაითვალისწინოს ისტორიულ-ლიტერატურული კონტექსტი, პერსონაჟთა ფასეულობები, სოციალურ-კულტურული გარემო. გამოარკვიოს პრობლემის გამომწვევი მიზეზები. ამგვარად წარმართული მუშაობით ამოიცნობს ავტორის მიზანს და მთავარი სათქმელის ამოცნობაც რთული აღარ იქნება.
ასე თანდათან ჩამოყალიბდება ლიტერატურული გემოვნება და, დამერწმუნეთ, წაკითხულ ტექსტებში გაუგებარი არაფერი დარჩება.
კითხვა ხელოვნებაა და გირჩევთ, ეზიაროთ მის მადლს. იყავით მკითხველი და არა ,,მხოლოდ გადამკითხველი“.
„მკითხველი, რომელიც ტკბობისას მსჯელობს და მსჯელობისას ტკბება“ (გოეთე).
გამოყენებული ლიტერატურა
- ესგ საგნობრივი პროგრამა ქართული ენა და ლიტერატურა;
- მასწავლებლის გზამკვლევი, ქართული ენა და ლიტერატურა.
