ისტორია, როგორც საზოგადოებრივი მეცნიერების ნაწილი, მოსწავლეებს აძლევს იმის შესაძლებლობას, რომ სივრცეში თავისუფლად ორიენტირებასთან ერთად გაიაზრონ ისტორიული ეპოქა. საზოგადოებრივი მეცნიერებები ხელს უწყობს ცოდნის გაღრმავებას, რაც აუცილებელია მოზარდის თავისუფალ პიროვნებად და პასუხისმგებლობის მქონე მოქალაქედ ჩამოყალიბებისათვის. საზოგადოებრივი მეცნიერებების შესწავლით ადამიანი სწავლობს პიროვნების პატივისცემასა და ადამიანის უფლებების დაცვას, საკუთარი და სხვისი თვითმყოფადობის შენარჩუნებას. ამ ყველაფრის განხორციელებაში დიდი პასუხისმგებლობა ეკისრება პედაგოგს, რადგან თითოეული საგაკვეთილო პროცესისათვის მან უნდა შეარჩიოს სწავლების სწორი მეთოდი, რომლის მეშვეობითაც ჩართავს მოსწავლეებს საგაკვეთილო პროცესში და ხელს შეუწყობს სამომავლოდ მისი პიროვნების ჩამოყალიბებას. მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს საკუთარი პასუხისმგებლობები და უფლებები დემოკრატიული საზოგადოებისა და კანონის უზენაესობის წინაშე.
ამ შემთხვევაში სწავლა-სწავლების მრავალი მეთოდიდან მნიშვნელოვნად მივიჩნევთ როლურ და სიტუაციურ თამაშებს, რომლებიც მოსწავლეებს ეხმარება და საშუალებას აძლევს, სხვადასხვა პოზიციიდან განიხილონ საკითხი და მკაფიოდ ჩამოაყალიბონ საკუთარი შეხედულება. ისტორიის გაკვეთილზე ჩემ მიერ VII კლასში გამოყენებული როლური თამაშის მეთოდი „ისტორიული პიროვნების იმიტირებული სასამართლო“ უკავშირდებოდა კონკრეტულ საგაკვეთილო თემას: ,,კარდინალ რიშელიეს მმართველობას საფრანგეთში“. მეთოდი გამოყენებულ იქნა გაკვეთილის მეორე ფაზაზე, მოსწავლეები გადანაწილდნენ სამ ჯგუფად (თავდაპირველად მოხალისეობის საფუძველზე სურვილის მიხედვით შერჩეულ იქნა 12 მონაწილე, ხოლო ამის შემდეგ „რიცხვების ტალღის“ მეშვეობით დანარჩენ ორ ჯგუფში). აქტივობა დაეფუძნა დემოკრატიულ პრინციპს: ჯგუფის ლიდერებმა წევრებთან ერთად თავად აირჩიეს ყუთები ფერების მიხედვით, რომლებშიც გადანაწილებული იყო დავალებები „დროში მოგზაურობის“ პრინციპით (მოხდა კონკრეტული ეპოქის გაცოცხლება, რიშელიე გასამართლდა თანამედროვე სასამართლო სისტემის საფუძველზე):
N1 ჯგუფი: შესწავლილი მასალა უნდა წარმოედგინათ შემდეგი სახით:
მოსწავლეები შესაძლებლობებიდან გამომდინარე ირჩევენ ჯგუფის იმ წევრს, რომელიც განასახიერებს ისტორიულ პიროვნებას, კერძოდ კი რიშელიეს, რომელიც უნდა გასამართლდეს. დავალების მიხედვით, რიშელიეს აუცილებლად უნდა ჰყავდეს ადვოკატი. ამავე ჯგუფმა უნდა აირჩიოს მოსამართლე (საერთო სასამართლოების თანამდებობის პირი, რომელიც კანონით დადგენილი წესით არჩეული ან დანიშნულია მოსამართლედ და ერთპიროვნულად ან კოლეგიის შემადგენლობაში ახორციელებს მართლმსაჯულებას) და პროკურორი – პირი, რომელიც სასამართლოში სისხლის სამართლის საქმის განხილვისას მხარს უჭერს სახელმწიფო ბრალდებას. სასამართლოში პროკურორი არის სახელმწიფო ბრალმდებელი. მან, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ბრალი უნდა დასდოს რიშელიეს.
პროცესის დაწყების წინ მოსამართლე აუდიტორიას აცნობს საქმის ვითარებას, თუ ვინ არის კარდინალი რიშელიე, მისი წოდებითა თუ რეგალიებით; რაში ედება მას ბრალი, ასევე, წარადგენს მის დამცველს და ბრალმდებელს. რიშელიეს ეძლევა საშუალება დაიცვას თავი როგორც საკუთარი თავის, ასევე ადვოკატის მეშვეობით. რაც შეეხება ადვოკატს, არგუმენტირებულად აყალიბებს რიშელიეს გამამართლებელ ფაქტებს. ამ აქტივობით მოსწავლეები სწავლობენ კანონის უზენაესობას, ადამიანის სიცოცხლის უფლებისა და მისი ხელშეუხებლობის პატივისცემას, პარალელებს ავლებენ თანამედროვეობასთან.
N2 ჯგუფი: აღნიშნული ჯგუფი წარმოადგენს ნაფიც მსაჯულებს, ისინი არიან ხალხის წარმომადგენლები, რომლებიც უშუალოდ მონაწილეობენ მართლმსაჯულების განხორციელებაში. როგორც წესი, ქმნიან დამოუკიდებელ კოლეგიას, რომელიც ვერდიქტის გამოტანით წყვეტს მხოლოდ ბრალდებულის ბრალეულობისა თუ უდანაშაულობის საკითხს. ბრალეულად ცნობის შემთხვევაში განაჩენს ადგენენ და სასჯელს ნიშნავენ პროფესიონალი მოსამართლეები, დამოუკიდებლად ან ნაფიც მსაჯულებთან ერთად. ამ ჯგუფის წარმომადგენელი მოსწავლეები უშუალოდ იღებენ ინფორმაციას ნაფიცი მსაჯულების შესახებ, კერძოდ, კი ეცნობიან აღნიშნული ინსტიტუტის დანიშნულებას, მათ ვალდებულებებსა და პასუხისმგებლობებს საზოგადოების წინაშე. მოსწავლეებმა მასწავლებლისგან მიღებული ინსტრუქციით იციან, რომ ნაფიცი მსაჯულები ჩვეულებრივი მოქალაქეები არიან, რომელთაც არ აქვთ იურიდიული განათლება. ისინი პროცესს აფასებენ და სასჯელს დებენ ბრალდებულს პიროვნული და ობიექტური შეფასებების, პროცესზე მოყვანილი ფაქტებისა თუ მტკიცებულებებიდან გამომდინარე ერთად მსჯელობის შემდეგ.
N3 ჯგუფი: ექსპერტთა ჯგუფი აფასებს N1, N2 ჯგუფების მიერ როლური თამაშის ფორმატში მოცემულ წარდგინებებს. ჯგუფი ყურადღებით აკვირდება, რამდენად თანმიმდევრულად ასრულებენ დავალებებს, დაშვებული იქნა თუ არა შეცდომები ისტორიული თარიღების და ფაქტების თვალსაზრისით, რა რჩევებს მისცემენ ორივე ჯგუფის წევრებს, ასევე აფასებენ აღნიშნული აქტივობის მნიშვნელობას, რაც ხელს უწყობს მიღებული ცოდნის ტრანსფერს.
თვითშეფასება და შეფასება ორივე მნიშვნელოვანი მეთოდია, რომელიც მოსწავლეს ეხმარება თავადვე შეაფასოს საკუთარი თავი, ასევე ჯგუფის წევრები. ის უფრო მეტად მოტივირებულს ხდის მოსწავლეს დასძლიოს დაბრკოლებები, გახდეს არა ცოდნის პასიური მიმღები, არამედ აქტიური, დამოუკიდებელი. ამ ჯგუფის მონაწილე მოსწავლეები სწავლობენ სწორ შეფასებას, რაც ხელს უწყობს ანალიზის, სწორი დასკვნების ჩამოყალიბების უნარს.
VII კლასის მოსწავლეებმა შეძლეს, დაედგათ მინი-სასამართლო პროცესი, სადაც აქტიურად ჩაერთნენ საგაკვეთილო პროცესში. სასამართლოს ჰყავდა მოსამართლე, რომელიც წარმართავდა პროცესს, ასევე – ბრალდებული კარდინალი რიშელიე, მისი ადვოკატი, ბრალმდებელი და ნაფიცი მსაჯულები.
„ისტორიული პიროვნების იმიტირებული სასამართლო“ – მეთოდის გამოყენებით მოსწავლეებმა იმსჯელეს რიშელიეს ვინაობის შესახებ, წარმოაჩინეს მისი უარყოფითი და დადებითი მხარეები, შეისწავლეს იმ დროის ისტორიული ვითარება, შეძლეს დამოუკიდებლად წარმოედგინათ ვითარება, დაეცვათ ბრალდებული და არგუმენტებით გაემყარებინათ თავიანთი მოსაზრებები, რომლის მიხედვითაც საბოლოოდ გამოუტანეს განაჩენი კარდინალს. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ რიშელიე არ დასაჯეს სიკვდილით და მის მიერ ჩადენილი ქმედებების გამო მოსამართლემ ნაფიც მსაჯულებთან ერთად მას სამუდამო პატიმრობა მიუსაჯა, ვინაიდან წარმოდგენილი ბრალდებები მეტად მძიმე იყო.
როგორც ვხედავთ, აღნიშნული აქტივობა პრაქტიკულად ქმედითს ხდის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით საბაზო საფეხურის მოსწავლეებში გათვალისწინებული უნარების ჩამოყალიბების ხელშეწყობის პროცესს.
(ისტ. VII 4.) მოსწავლეს უნდა შეეძლოს ქვეყნის ისტორიაში პოლიტიკური მოღვაწის მნიშვნელობაზე მსჯელობა.
შეძლოს შემოქმედებითი უნარის წარმოჩენა;
უნდა მოახდინოს ფაქტებისა და მოვლენების ისტორიული ინტერპრეტაცია;
ადამიანის სიცოცხლის, ღირსებისა და უფლებების პატივისცემა;
ერთმანეთისადმი თანაგრძნობის, მზრუნველობის, ურთიერთთანამშრომლობის სწავლება.
ამასთანავე მინდა აღვნიშნო, რომ მოცემული აქტივობა ემსახურება მოსწავლეთა მოტივაციის, კომუნიკაციის, მოსმენის, თანამშრომლობის უნარ-ჩვევების განვითარებას.
ვფიქრობ, მსგავსი მეთოდით პერიოდულად საგაკვეთილო პროცესის წარმართვა მნიშვნელოვანია, რათა ყველა მოსწავლეს მიეცეს საშუალება თავისუფლად გამოხატოს აზრი და მოახდინოს საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზება, ცოდნის ტრანსფერი.
მასწავლებლის საქმიანობა რთული და საპასუხისმგებლოა. მას ყოველდღიურად უწევს სწავლებისთვის საჭირო მეთოდებისა და სტრატეგიების შერჩევა, რომლებიც მოსწავლის არა მარტო ცოდნაზე, არამედ მოტივაციასა და უნარ-ჩვევების გამომუშავებაზეც არის ორიენტირებული. მოდელირების, ანუ თამაშით სწავლის გაკვეთილები სახალისოა, ხელს უწყობს ლოგიკური აზროვნებისა და კომუნიკაციის სხვადასხვა ფორმის განვითარებას, ფაქტობრივი ცოდნის ათვისებას, აზროვნების გაფართოებას, განვლილი მასალის განმეორება-შეჯამებას, რაც წარმატებით შეგვიძლია გამოვიყენოთ სასწავლო პროცესში. აღნიშნული მეთოდი წარმატებით იქნა გამოყენებული მრავალრიცხოვან კლასში.
პედაგოგის მიერ გამოყენებული ხარაჩოს (სკაფოლდინგის) პრინციპი უმნიშვნელოვანესად მიმაჩნია, ვინაიდან, როდესაც ხარ ფასილიტატორი, მიმართულებას აძლევ მოსწავლეებს, დამოუკიდებლად შეძლონ ცოდნის კონსტრუირება. ვფიქრობ, აღნიშნული მეთოდი ხელს შეუწყობს მოსწავლე პასიური სწავლების პროცესიდან გადაიყვანოს აქტიური სწავლების ფაზაში. სწავლა-სწავლების პროცესი შედეგზე მაშინ გადის, როდესაც პედაგოგი პატივს სცემს მოსწავლეთა აზრს, ითვალისწინებს მათ დამოკიდებულებებს სწავლების პროცესში, ხელს უწყობს მათში ანალიტიკური უნარების განვითარებას.
ლიტერატურა:
1.საზოგადოებრივი მეცნიერებები, ეროვნული სასწავლო გეგმების პორტალი
https://ncp.ge/ge/sazogadoebrivi-metsnierebebi/sazogadoebrivi-metsnierebebis-stsavlebis-miznebi-da-amotsanebi
2. გაკვეთილი-შეჯიბრება, როგორც თამაშით სწავლის აქტიური ფორმა, მაია ფირჩხაძე, 7 აგვისტო, 2013 წელი; https://mastsavlebeli.ge/?p=2302
3. Civil ენციკლოპედიური ლექსიკონი https://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=1819
