დღეს ყველა მკვლევარი თანხმდება იმ მოსაზრებაზე, რომ ადრეული განათლება წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს ინვესტიციას როგორც ბავშვის მომავალი აკადემიური, პიროვნული და სოციალური განვითარებისთვის, ისე საზოგადოების განვითარებისთვისაც. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, ბავშვი მასტიმულირებელ და უსაფრთხო გარემოში იზრდებოდეს, სადაც ის თავს დაცულად იგრძნობს, სადაც საშუალება მიეცემა, განივითაროს სხვადასხვა უნარი და დაიკმაყოფილოს ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობა. კვლევის შედეგები ცხადყოფს იმასაც, რომ ბავშვის კოგნიტურ და ემოციურ განვითარებაზე ზრუნვა და განათლება განუყოფელია ერთმანეთისგან: ერთი მხრივ, ბავშვების სიყვარული და, მეორე მხრივ, მათი სწავლება თავისთავად, ცალ-ცალკე, არ არის საკმარისი ბავშვის ოპტიმალური განვითარებისთვის. ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ ბავშვის ფსიქიკა ამ პერიოდში განსაკუთრებით მოწყვლადია და მუდმივად მოითხოვს ზრდასრულის მზრუნველობასა და თანადგომას.
ბავშვის განვითარება ეს არის პროცესი, რომლის დროსაც ბავშვი ზრდასთან ერთად ახერხებს უფრო რთული მოქმედებების დაძლევას. განვითარება და ზრდა განსხვავებული ცნებებია. ზრდა აღნიშნავს მხოლოდ მის ზომაში მომატებას. როდესაც საუბრობენ ბავშვის ნორმალურ განვითარებაზე, გულისხმობენ ისეთი უნარების განვითარებას, როგორიც არის:
| უხეში მოტორიკა | ნატიფი მოტორიკა | მეტყველება | კოგნიტური უნარი | სოციალური
|
| დიდი კუნთების მონაწილეობით განხორციელებადი ისეთი მოქმედებები, როგორიც არის ჯდომა, დგომა, სიარული, სირბილი, წონასწორობის შენარჩუნება, პოზის შეცვლა და ა.შ; | ხელების გამოყენება ჭამის, ხატვის, ჩაცმის, წერის, თამაშის და სხვა მსგავსი მოქმედებისთვის; | ლაპარაკი, სხეულის ენის და ჟესტების გამოყენება, კომუნიკაცია და სხვისი ნათქვამის გაგება; | აზროვნება, მათ შორის დასწავლა, მიხვედრა, პრობლემის გადაჭრა, დამახსოვრება მსჯელობა; | უცხოებთან, ოჯახის წევრებთან, მეგობრებთან, მასწავლებლებთან ურთიერთობა, თანამშრომლობა და სხვის გრძნობებზე რეაგირება |
აღსანიშნავია, რომ მოტორული განვითარება მოიცავს მსხვილ ანუ უხეშ, წვრილ ანუ ნატიფ მოტორიკასა და სენსომოტორულ ანუ მგძნობელობით-მოძრაობით უნარებს. მოტორული სფეროს განვითარების ხელშეწყობისთვის საჭიროა სხვადასხვა მოძრაობითი აქტივობის განხორციელება.
- ბავშვს უნდა მიეცეს სხვადასხვა ფიზიკური აქტივობის და გაშლილ სივრცეში მოძრაობის შესაძლებლობა;
- მსხვილი მოტორიკის განვითარებისთვის ბავშვს უნდა ჰქონდეს ცოცვის, ხოხვის, სიარულის, სირბილის, აძრომის და სხვამოძრაობების განხორციელების საშუალება;
- ნატიფი მოტორიკის განვითარებისთვის კი – ხატვის, წერის, პლასტელინით (ცომით), კუბებით თამაშის საშუალება.
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, მშობელმა ბავშვთან ერთად შეასრულოს სხვადასხვა აქტივობა, ესაუბროს მას, განუმარტოს, თუ რას აკეთებენ, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს ბავშვს, ისწავლოს სხვადასხვა მოქმედებისა და საგნების დასახელება. მოტორული სფეროს განვითარებისა და თვითმომსახურების ჩვევის ჩამოყალიბებისთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ისეთ აქტივობებს, რომლებიც მოითხოვს ხელის მტევნებისა და თითების, ხელებისა და ფეხების აქტიურ მოქმედებას, ასევე ხელ-თვალის კოორდინაციას. მათ შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია: ჩაცმა, ბანაობა, საჭმლის მომზადება, ჭამა, ხატვა, ძერწვა, წერა, სხვადასხვა თამაში, ხოხვა, ცოცვა, სირბილი, ხტუნვა.
სტატიაში მინდა შემოგთავაზოთ ნატიფი მოტორიკის განვითარებაზე ორიენტირებული რამდენიმე მარტივი სავარჯიშო, რომელიც სკოლამდელ დაწესებულებაში ან სახლში შეგვიძლია შევთავაზოთ მოზარდებს ისე, რომ მათ ჰქონდეთ განცდა – „თამაშობენ, ხატავენ და აფერადებენ თავის ნებაზე“. სავარჯიშოები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ხელ-თვალის კოორდინაციისთვის.
5 წლის ბავშვისთვის სახალისო და შედარებით იოლია ამ ტიპის სამუშაოს შესრულება – მან უნდა გააფერადოს ავტომობილი, წარმოიდგინოს, რომ ავტომობილი თავისია ან დედას უნდა აჩუქოს , შეაერთოს წყვეტილი ხაზები.
შემდეგი შესასრულებელი სამუშაო შეგვიძლია ასე მივაწოდოთ ბავშვს – მშენებლობაზე მიდის სატვირთო მანქანა და მიაქვს მასალა. მივცეთ საშუალება, გააფერადოს სატვირთო როგორც სურს და გადალახოს ნახატზე მოცემული „დაბრკოლებები“ ანუ შეაერთოს წყვეტილი ხაზები.
ამ სავარჯიშოების შემდეგ ბავშვს შეგვიძლია კომბინირებულად შევთავაზოთ პირველ და მეორე სავარჯიშოში გამოყენებული წყვეტილი ხაზები შემდეგი სავარჯიშოს სახით:
„ნინო/გიო ეს არის წყლის ავზიანი ავტომობილი. ზაფხულია, სიცხეა და ახლად გაშენებული ვაშლის ბაღი თუ არ მოირწყო, ხეები გახმება. მოდი, დავეხმაროთ ბაღის მეპატრონეს და სწრაფად გადავლახოთ ეს დაბრკოლებები, რომ ვაშლის ბაღს წყალი მივაწოდოთ..“
ასეთი მარტივი სავარჯიშო/თამაშები გარდა იმისა, რომ მოზარდის ნატიფი მოტორიკის განვითარებას უწყობს ხელს, საშუალებას გვაძლევს 5 წლის მოზარდს სხვის გრძნობებზე სწორად რეაგირების უნარები განვუვითაროთ.
ასაკობრივი თავისებურებაა, რომ 5 წლის მოზარდებს ეხალისებათ შედარებით რთული, მაგრამ პოზიტიური სავარჯიშოების შესრულება, რაც ერთგვარი საბუნებისმეტყველო განათლების სეგმენტიცაა, მაგრამ ადაპტირებულია ამ ასაკობრივი ჯგუფისთვის. სურათზე ხედავთ ამ ტიპის სავარჯიშოს. წავახალისოთ პატარა, მივანიშნოთ, როგორ შეუძლია დაეხმაროს ჭიამაიას რთული გზის გადალახვაში, დავაფიქროთ , რატომ მიიწევს ჭიამაია ყვავილისკენ, რატომ უნდა დაეხმარონ მას.
თუ მოზარდი თეორიულად მომზადებულია ან ზღაპრებიდან და მულტფილმიდან აქვს ინფორმაცია ქარის სხვადასხვა სახეობების შესახებ, შეგვიძლია ძალიან სახალისოდ და მარტივად მივაწოდოთ ასეთი კომბინირებული სამუშაო, რომელიც გარდა იმისა, რომ თვალისა და ხელის კოორდინირებულ მუშაობას უწყობს ხელს, ბავშვს აძლევს ცოდნის გამომჟღავნების, ფანტაზიის და კომუნიკაციური უნარების განვითარების საშუალებას.
სკოლამდელი განათლების მკვლევრები დღეს ბევრს საუბრობენ მოტორიკის განმავითარებელი სავარჯიშოების მნიშვნელობაზე, რადგან მას მნიშვნელოვანი როლი აკისრია ბავშვის ჰარმონიული განვითარებისთვის. სწორედ ამიტომ არის აუცილებელი სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებებში ისეთი აქტივობების დანერგვა, რომელიც ხელს შეუწყობს აღსაზრდელების შესაბამისი უნარ-ჩვევების განვითარებას, ჩამოყალიბებასა და განმტკიცებას. ისინი ხომ დღის უმეტეს ნაწილს სწორედ ბაგა-ბაღში ატარებენ.
