საქართველოში წერა-კითხვის სწავლების ძალზე დიდი ისტორია გვაქვს, ალბათ ისეთივე ძველი, როგორც თავად ქართული დამწერლობის შემოღება. ძნელი სათქმელია, ჩვენი შორეული წინაპრები როგორ ასწავლიდნენ წერა-კითხვას და ვინ როგორი წარმატებით ართმევდა თავს ამ ურთულეს ამოცანას, მაგრამ დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ წერა-კითხვის სწავლება დღემდე რჩება სწავლების ერთ-ერთ ურთულეს პრობლემად.
რატომ უნდა ვიზრუნოთ კითხვისა და წერის (წიგნიერების) ფუნდამენტური უნარების სწავლა-სწავლების გაუმჯობესებაზე დაწყებით კლასებში?
იმიტომ, რომ მოსწავლეებს, რომლებსაც მეოთხე კლასამდე სათანადოდ არ განუვითარდათ კითხვისა და წერის უნარ-ჩვევები, უჭირთ ამ უნარების გამომუშავება მომდევნო კლასებში.
წიგნიერების უნარ-ჩვევების მფლობელი მოსწავლეები სწრაფად და ხარისხიანად სწავლობენ არამხოლოდ მშობლიურ ენასა და ლიტერატურას, არამედ საბუნებისმეტყველო და საზოგადოებრივი მეცნიერების საგნებს.
წიგნიერი მოსწავლეები გამოირჩევიან ემპათიის, პოზიტიური სოციალური ურთიერთობის და თანამშრომლობის უნარებით.
ამიტომ წიგნიერების განვითარებას სათანადო ყურადღება ეთმობა როგორც სკოლამდელ და სასკოლო, ისე სკოლის შემდგომ ასაკში.
წიგნიერების განვითარების გზაზე მნიშვნელოვანია, დავისახოთ შემდეგი საგანმანათლებლო მიზნები:
- ძირითადი საკომუნიკაციო უნარების (მოსმენა, საუბარი, კითხვა, წერა) განვითარება;
- მიზნობრივად და შინაარსობრივად მრავალფეროვანი ტექსტების წაკითხვისა და გააზრების უნარის ჩამოყალიბება;
- წერითი და ზეპირი მეტყველების კულტურის განვითარება;
- საკუთარი აზრის ლოგიკური თანმიმდევრობით გამოხატვისა და სხვადასხვა დანიშნულების წერილობითი ტექსტის უნარის განვითარება;
- ლიტერატურული ტექსტების წაკითხვის მოტივაციის გაღვივება, მათი აღქმისა და ინტერპრეტაციის უნარის განვითარება;
- დამოუკიდებელი, შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების განვითარება.
ამ მიზნებიდან გამომდინარე, სკოლაში კითხვისა და წერის სწავლება კონკრეტული ამოცანების გადაჭრას ითვალისწინებს. ეს ამოცანებია:
- ლექსიკური მარაგის შევსება-გამდიდრება;
- აზრის ცხადად, ლაკონურად, მკაფიოდ და მწყობრად გამოხატვის უნარის ჩამოყალიბება;
- ტექსტის აგების კანონზომიერების გათვალისწინებით ტექსტის შექმნა;
- ლიტერატურულ ნაწარმოებებში ასახული პრობლემატიკისა და ფასეულობების
აღქმა-გააზრება, მათ მიმართ საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვა;
- მიზნობრივი ამოცანის შესატყვისი სტილით წერა და მეტყველება;
- კალიგრაფიული კულტურის გამომუშავება;
- ორთოგრაფიული და პუნქტუაციური ნორმების სათანადოდ გამოყენება;
- სხვადასხვა სახის, სტილისა და ჟანრის ტექსტების ანალიზისა და შექმნის უნარის გამომუშავება.
როგორ შეიძლება განუვითაროთ მოსწავლეებს წერისა და კითხვის (წიგნიერების) უნარები პირველივე კლასიდან?
წერა-კითხვის ათვისება განსაკუთრებით შედეგიანია, როცა იგი მოსწავლეზე ორიენტირებულ, კონსტრუქტივისტულ, აქტიურ სწავლება-სწავლის მიდგომებს ეფუძნება.
ასეთი სასწავლო პროცესი გაკვეთილებისა და და თემატური ერთეულების იმგვარად დაგეგმვასა წარმართვას გულისხმობს,როდესაც მოსწავლეებს მრავალფეროვან აქტივობებში ჩართვისა და საკუთარი მიღწევების შეფასების საშუალება ეძლევათ.
შემოგთავაზებთ ამ მიმართულებით ჩატარებულ ერთ-ერთ გაკვეთილს I კლასში:
გაკვეთილის თემა : ,,პინგვინი პეპე“
მიზანი : მოსწავლეები შეძლებენ მცირე ზომის ტექსტის კითხვას, მის გაგებასა და საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვას, ვარაუდების გამოთქმას, მარტივი ტექსტის წერას.
შედეგად : მოსწავლე შეძლებს ლიტერატურული ტექსტის მიმართ ვარაუდების გამოთქმას, საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვას, ტექსტის გაგება-გააზრებას, მახასიათებლის ცხრილისა და მარტივი ტექსტის შედგენას.
წაკითხვამდე: ამ ფაზაზე განხორციელებული აქტივობები მოსწავლეებს კითხვისათვის მომზადებაში ეხმარება, მასწავლებელს კი – მოსწავლეთა ყურადღების კონცენტრირებასა და წინარე ცოდნის გააქტიურებაში.
- მოტივაციის შესაქმნელად და გაკვეთილის თემის გაცნობის მიზნით, მოსწავლეებს კლასის მართვის პროგრამის -learning Classroom Management -ის საშუალებით ბუკებში ვუჩვენე ნაწყვეტი მულტფილმიდან პინგვინის შესახებ
დავუსვი შეკითხვები: რის შესახებ იყო ფილმი? ჰქონდათ თუ არა მასზე რამე ინფორმაცია? შემდეგ ვკითხე, რატომ ვაჩვენე ეს ნაწყვეტი, რის შესახებ იქნებოდა ჩვენი გაკვეთილი.
სავარაუდო პასუხების გამოთქმის შემდეგ მოსწავლეებს ვაჩვენე G-priedi -ის დამხმარე სასწავლო მასალა, საკითხავი წიგნი ,,პინგვინი პეპე“ https://kargiskola.ge/anbani/pingvini%20pepe.pdf.
დავათვალიერებინე ყდაზე გამოსახული ილუსტრაცია და ვუთხარი, რომ დღეს ტექსტში სწორედ პინგვინის შესახებ იქნებოდა საუბარი.
გავაცანი გაკვეთილის თემა და მიზანი, მივაწოდე ინფორმაცია კითხვის იმ სტრატეგიის შესახებ, რომლითაც მოუწევდათ ტექსტთან მუშაობა გაკვეთილის განმავლობაში (პაუზებით კითხვის მეთოდით წაიკითხავდნენ ტექსტს, გაიზრებდნენ მის შინაარსს, შეავსებდნენ მახასიათებლის ცხრილს, დაწერდნენ მარტივ ტექსტს, დახატავდენ მოთხრობის იმ ნაწილს, რომელიც ძალიან მოეწონებოდათ).
კითხვის განმავლობაში: მეორე ფაზის მიზანია, მოსწავლეებმა ტექსტთან აქტიური მუშაობით შეიძინონ ახალი ცოდნა, განივითარონ ის ახალი უნარ-ჩვევები, რომლებიც დაეხმარებათ მესამე ფაზის წარმატებით დაძლევაში.
ტექსტის კითხვა დავიწყე საჩვენებელი კითხვით, ხმამაღლა. როდესაც მოსწავლეები უსმენენ, როგორ კითხულობს მასწავლებელი ხმამაღლა, მათ უვითარდებათ წიგნიერებისათვის საჭირო უმნიშვნელოვანესი უნარები, უმაღლდებათ კითხვის მოტივაცია. ისინი იწყებენ იმის გააზრებას, რომ კითხვა არის ახალი ინფორმაციის მოპოვების, სწავლისა და სიამოვნების მიღების საშუალება.
მეორე ჯერზე ტექსტი მოსწავლეებს წავაკითხე კითხვის სხვადასხვა სტრატეგიების გამოყენებით: განგრძობითი, მინიშნებითი კითხვით, გამოვიყენე პაუზებით კითხვის მეთოდი.
წაკითხვის პროცესში ხმამაღალი ფიქრის მეშვეობით , შეკითხვების დასმით, ვარაუდების გამოთქმით დავაზუსტე, თუ რამდენად გაიგეს პატარებმა წაკითხული ტექსტი.
კითხვის დასრულების შემდეგ მოვასმენინე ტექსტის აუდიოჩანაწერი, რომელმაც გაახალისა პატარები და მისცა მათ საშუალება კიდევ უფრო დაეზუსტებინათ ტექსტში მიმდინარე მოვლენები. ,,https://kargiskola.ge/anbaniaudio.php?audio_cigni=audio_pingvini%20pepe
შემდეგ კვლავ დავუბრუნდით ტექსტს, დამატებითი კითხვებით დავეხმარე ტექსტის უკეთ გაზრება-გაგებაში. მოსწავლეები უფრო ღრმად დაუკვირდნენ ტექსტის დეტალებს, რამაც გაუადვილა სამივე ცხოველის მახასიათებლების შესახებ ცხრილის შევსება (ცხრილი შევავსეთ პასუხისმგებლობის ნაბიჯ-ნაბიჯ გადაცემის მოდელირების გამოყენებით) .
წაკითხვის შემდეგ
წაკითხვის შემდეგ , მესამე ფაზის მიზანია, მოსწავლეებმა გამოიყენონ დაუფლებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები ძირითად საკითხებზე მსჯელობის, შეჯამების, შეკითხვებზე პასუხის გაცემის თუ საინტერესო შემოქმედებითი პროდუქტის შესაქმნელად.
შესაბამისად, ტექსტის წაკითხვისა და დამუშავების შემდეგ მოსწავლეებს ვთხოვე, დახმარებოდნენ პინგვინის პაპას, დაესრულებინათ წინადადება – „სპილო არის….“ და დაესურათებინათ ის.
ასეთი შემოქმედებითი დავალებით პატარები გაცილებით უკეთ ითვისებენ მიღებულ ცოდნას, ქმნიან ორიგინალურ ნამუშევრებს. ხდებიან თავდაჯერებული, ეძლევათ სწავლის შინაგანი მოტივაცია და კითხვისადმი დადებითი დამოკიდებულება.
შეფასება
გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეებმა შეაფასეს გაკვეთილი, ისაუბრეს, რომელი აქტივობა მოეწონათ, იყვნენ თუ არა აქტიურები, გამართლდა თუ არა მათი მოლოდინი, რომელი თემის გაცნობა-შესწავლას ისურვებდნენ მომავალში.
მე კი მოსწავლეების შესაფასებლად გამოვიყენე ა-ბ-გ რეზიუმე, სადაც მინიშნებულ ასოზე მათ ტექსტიდან უნდა მოეძებნათ სიტყვა და დაეწერათ, რა გაიგეს მის შესახებ.
ამრიგად, გაკვეთილზე სწორად შერჩეული აქტივობები, მკაფიოდ გამოკვეთილი მიზნები, სწავლის მეთოდები და წაკითხულის გააზრების ეფექტიანი სტრატეგიები დაეხმარება მოსწავლეს, გამოავლინოს საკუთარი შესაძლებლობები, ჩამოუყალიბოს მას სწავლისადმი პოზიტიური დამოკიდებულება, შექმნას საფუძვლები იმ ცოდნისა და უნარ-ჩვევების დასაუფლებლად, რომლებიც მას სწავლის შემდგომ საფეხურზე გამოადგება.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ეროვნული სასწავლო გეგმა;
- ,,წიგნიერება“ – პაატა პაპავა, თამარ ჭანტურია, 2012;
- ,,კითხვის სწავლება დაწყებით საფეხურზე (G-pried)- მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ტრენინგის პროგრამა, 2013 წ.;
- ,,ვსწავლობთ ტექსტის გააზრებას“ – შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრი, 2005წ.;
- მ. ასლანიშვილი, სადისერტაციო ნაშრომი ,,ადრეული კითხვის მეთოდურ-ფსიქოლოგიური საფუძვლები“.
